Autor: Mitrović Ratko, Tomović Sreten Sažetak Izbor optimalnog rješenja iskorišćenja hidroenergetskog potencijala jednog vodotoka je veoma složen proces, jer je neophodno naći kompromis između energetski najboljeg rješenja, rješenja koje ima manji negativan uticaj na okruženje i socioloških uslova, što je često u praksi međusobno suprostavljeno. Da bismo jasnije prikazali ovaj proces prezentovaćemo matematički model višekriterijumske optimizacije i višekriterijumskog rangiranja za konkretan primjer. Prikazaćemo proces optimizacije različitih varijanti iskorišćenja hidroenergetskog potencijala slivnog područja rijeke Morače. Ovo istraživanje je uporedna analiza mogućih varijantnih rješenja hidroenergetskog potencijala tog vodotoka. Za realizaciju ovog istraživačkog projekta korišćena je obimna dokumentacija i urađeni idejni projekti za hidroelektrane HE Andrijevo, HE Milunovići, HE Raslovići i HE Zlatica. Prikazaćemo proces optimizacije za pet varijanti hidroenergetskog iskorištenja slivnog područja rijeke Morače i osnovne karakteristike svake od njih. Na kraju rada predložićemo optimalnu varijantu za svaku od kriterijumskih funkcija. preuzmite pun tekst...
Autor: Plavšić Jasna, Milutinović Rade Sažetak Zaštita Novog Sada od velikih voda oslanja se najvećim delom na nasipe duž obala Dunava koji su rekonstruisani posle velike poplave iz 1965. godine, kada su dimenzionisani na 100-godišnju veliku vodu. Merodavni nivo vode za dimenzionisanje nasipa određen je tada na osnovu statističke analize niza od 21 maksimalnog godišnjeg vodostaja (1947-1967). Vreme je pokazalo da je taj niz dao merodavni vodostaj s kojim je Novi Sad imao dodatnu zaštitu od velikih voda tokom poslednjih 40 godina. Svaki drugačiji izbor niza za statističku analizu imao bi za rezultat niži merodavni vodostaj i niže kote nasipa. U radu se razmatra uticaj izbora niza maksimalnih godišnjih vodostaja na rezultate statističke analize i na vrednosti merodavnih vodostaja na Dunavu kod Novog Sada. Rezultati pokazuju da je stepen zaštite Novog Sada od plavljenja ispod projektovanog. preuzmite pun tekst...
Autor: Srđević Zorica, Bajčetić Ratko, Srđević Bojan, Blagojević Boško Sažetak Strategijom razvoja poljoprivrede u Srbiji predviđena je izgradnja novih sistema za navodnjavanje i značajno povećanje površina pod takvim sistemima. Pošto će se sistemi graditi na obradivom poljoprivrednom zemljištu viših klasa pogodnosti za navodnjavanje, sprovedena su istraživanja u tom pravcu koja se baziraju na kombinovanju GIS-a i višekriterijumske tehnike za podršku odlučivanju, Analitičkog hijerarhijskog procesa (AHP). U radu je prikazan koncept kombinovanja ove dve tehnike, a zatim je tretiran konkretan problem identifikacije pogodnih zemljišta za navodnjavanje u opštini Mali Iđoš u Vojvodini. Prvo su za izabrane kriterijume (topografija, pedologija, blizina kanala), definisane rasterske mape pogodnosti u GIS-u, a zatim su određeni težinski koeficijenti kriterijuma pomoću AHP-a. Množenjem težinskog koeficijenta kriterijuma i odgovarajuće mape pogodnosti za taj kriterijum dobija se na rasterskom nivou ‘otežana mapa’ za svaki kriterijum, da bi se na kraju objedinjavanjem svih mapa došlo do konačne mape pogodnosti. U radu se predlaže da se na kraju postupka konačna mapa uporedi sa mapom motivisanosti za navodnjavanje. Na taj način je povezivanje GIS-a i AHP-a (predloženo od strane drugih autora) ovde prošireno na post-analizu aspiracija budućih korisnika sistema. Ovakve analize omogućavaju planerima i donosiocima odluka na lokalnom, regionalnom i državnom nivou lakše donošenje odluka o tome gde prvo proširiti površine za navodnjavanje. preuzmite pun tekst...
Autor: Jovanović Miodrag, Rosić Nikola Sažetak Ovaj rad je proizašao iz projekta kamenog praga u koritu Velike Morave kod Markovačkog mosta. Svrha praga je da osigura vodosnabdevanje TE ‘Morava’ u periodu malih voda, zaustavi opštu eroziju korita i time ubrza njegovu stabilizaciju. Uticaj izrazito velike apsolutne rapavosti prelivne konture praga naročito dolazi do izražaja u periodu malih voda – pri malim dubinama prelivnog toka, a ogleda se u intenzivnoj turbulenciji i uvlačenju vazduha. U takvim uslovima, ne važi Maningova jednačina za linijske gubitke energije. Metoda Hartunga i Šerlajna, koja je primenjena u ovom radu, razmatra mešavinu vode i vazduha i shodno tome, omogućava procenu odgovarajuće vrednosti koeficijenta trenja. Primer praga na Moravi pokazuje da se linije nivoa, sračunate pomoću Maningove jednačine i po metodi Hartunga i Šerlajna, značajno razlikuju. To znači da se tanki prelivni tokovi na podlozi velike rapavosti ne smeju računati šablonski, već se moraju hidraulički analizirati posebno, kao lokalni fenomeni. preuzmite pun...
Autor: Mihailović Vladislava, Radić Zoran M. Sažetak Hidrološke i meteorološke serije su najčešće mešoviti procesi sastavljeni od determinističkih i stohastičkih komponenti. Ako se pretpostavi da tokom referentnog perioda (N=30 godina) mogu zanemariti trendovi usled globalnih promena, i da su promene kontinualne (da nema skokovitih promena), onda od determinističkih komponenti ostaju samo sezonske promene vezane za padavinski režim razmatranog područja. Opšte je poznato da se sezonske varijacije uspešno mogu modelirati primenom periodičnih funkcija (korišćenjem Fourierovih serija). Fundamentalne pretpostavke u ovom radu su: A. da sezonske promene (koje evidentno postoje u srednjim vrednostima) postoje i u svim ostalim parametrima (te da mogu modelirati primenom periodičnih funkcija); B. da se na osnovu modeliranih (periodičnih) vremenskih funkcija parametara dnevnih suma padavina stohastičke varijacije dnevnih padavina mogu modelirati primenom jedinstvenog modela za svih 365 marginalnih raspodela. Kao rezultat uvedenih pretpostavki dobijaju se glatke funkcije kvantila tokom hidrološke godine koje omogućavaju širok opseg primena: za analize i klasifikaciju padavinskih režima; za ranu detekciju sušnih i vlažnih perioda; za definisanje promenljivog praga kod analize suša; za analizu globalnih klimatskih promena, itd. Glavni ciljevi ovog članka su : (1) Da se prikaže nov metodološki pristup koji omogućava isti pristup kod analize meteoroloških i hidroloških serija (2) Da se na sistematičan i objektivan način utvrdi koja je teorijska funkcija raspodele najprihvatljivija za marginalne raspodele dnevnih suma padavina na 25 klimatoloških stanica u Srbiji za referentni period 1961-1990. godine. Kako su dnevne padavine prekidne stohastičke serije (sa puno vrednosti nula) analize su urađene za kumulativne kiše tokom 30, 60 i 90 dana. Analiziran je veći broj mogućih dvoparametarskih i troparametarskih raspodela. Preliminarni izbor izvršen je na osnovu dijagrama L-momenata i...
Autor: Radić Zoran M., Mihailović Vladislava Sažetak Prethodne analize (Radić & Mihailović, 2006a, 2006b) koje su bile bazirane na novoj metodologiji, pokazale su prednosti analize kompletnih skupova dnevnih podataka u odnosu na mesečne ili karakteristične dnevne podatke. Prednosti su demonstrirane u studiji hidroloških režima i analizi suša. Metodologija je bazirana na primeni TIPS metode za strukturnu analizu dnevnih hidroloških serija: (I) Na bazi opaženih dnevnih proticaja za N godina, mogu se odrediti nizovi od po 365 vrednosti nekog statističkog parametra (minimuma, maksimuma, konvencionalnih momenata i L-momenata, itd.) (II) Međuzavisnost članova originalnog niza prenosi se i na izvedene nizove statističkih parametara, tako da se mogu definisati vremenske funkcije koje će opisati tu zavisnost (III) Na bazi izvedenih periodičnih funkcija parametara može se definisati 365 marginalnih funkcija raspodele tokom godišnjeg ciklusa. Osnovni cilj ovog rada je da razreši pitanje izbora tipa raspodele za definisanje marginalnih raspodela dnevnih proticaja. Studija je zasnovana na analizi podataka sa 33 reprezentativna profila sa teritorije Srbije. Zbog potrebe regionalnih analiza i drugih primena odabran je tridesetogodišnji referentni period (1961-1990.). Dnevni podaci imaju širok opseg varijacije koeficijenta asimetrije tokom godišnjeg ciklusa i u ovom slučaju je logičan izbor vrlo fleksibilna raspodela. Zbog toga su u obzir uzete samo troparametarske raspodele. Mogući kandidati među raspodelama su identifikovani u preliminarnoj analizi uz pomoć dijagrama konvencionalnih i L-momenata. Kandidati su rangirani na osnovu poređenja odstupanja modela od empirijskih podataka, na bazi koeficijenta korelacije dijagrama verovatnoće (PPCC) i korena iz relativne srednje kvadratne greške (rRMSE), uz uslov da donja granica raspodele ne bi trebalo da bude manja od nule. Analiza je pokazala da je, prema primenjenim kriterijumima, najbolja raspodela log-Pirson 3. ...
Autor: Vukmirović Vojislav Sažetak U radu je prikazana metoda parcijalnih serija koja je zasnovana na prekidnim slučajnim procesima. Analiziraju se raspodele broja javljanja pikova, visine pikova i godišnjih maksimuma. Primena metode je ilustrovana analizom kratkotrajnih maksimalnih kiša trajanja 45 minuta na k.st. Beograd-Vračar. Obavljena je i sezonska analiza istih kiša i na osnovu nje primenjena metoda složenih pikova. prezmite pun tekst...
Autor: Pejanović Srđan, Živkovič Nenad, Takić Ljiljana Sažetak Zdravstveno ispravna voda za piće jedan je od osnovnih preduslova dobrog zdravlja i jedan od osnovnih pokazatelja zdravstvenog stanja jedne zemlje. Evidencija o indikatorima kvaliteta vode za piće, kojom se snabdevaju gradska naselja u Republici Srbiji, vodi se u Institutu za javno zdravlje Srbije. Zdravstvena ispravnost vode za piće se smatra obezbeđenom ako njen kvalitet zadovoljava regulativu u sistemu kontinuirane kontrole i praćenja. preuzmite pun tekst...
Autor: Bajčetić Marko Sažetak Preduzeće koje u svom kapitalu ima vrednosti vodoprivrednih objekata i sistema određen je da za predmet poslovanja u delatnosti vodoprivrede obavlja poslove dovođenja različitih količina i kvaliteta voda u definisano stanje i status kojim se zadovoljavaju u određenom prostoru i vremenu interesi stanovništva, zainteresovane javnosti i korisnika. U zadovoljavanju interesa preduzeće nastoji ostvariti kvalitete ekonomije i to pre svega kroz efikasnost razmene, uslužnu (proizvodnu) efikasnost i efikasnost u kombinaciji inputa u pružanju usluga. Misija i vizija preduzeća je u ostvarivanju jedinstva zaposlenih, objekata i sredstava u pružanju vodoprivrednih usluga rastom renomea kod korisnika i jačanjem sigurnosti i ekonomije u životu i privređivanju stanovništva i privrede. preuzmite pun tekst...
Autor: Prodanović Dušan, Ivanović Rada, Branisavljević Nemanja, Mijić Ana Sažetak Merenje protoka u otvorenim tokovima najčešće zahteva postojanje jasno uređene merne deonice. Kod brdskih neuređenih bujičnih tokova, u uslovima kada nije potrebno kontinualno merenje protoka i kada se ne zna tačan proticajni presek, merenje protoka je moguće obaviti metodom zasnovanom na merenju koncentracije trasera (obično kuhinjske soli). Jedini uslov koji se mora zadovoljiti je da postoji dobro mešanje trasera u vodi po poprečnom preseku. U radu se daje osnovna teorijska postavka, način merenja koncentracije trasera, rezultati nekoliko izvedenih merenja kao i prikaz vežbe koju izvode studenti na Građevinskom fakultetu u Beogradu. Na kraju rada se daju i komentari o primenljivosti metode u različitim uslovima. preuzmite pun tekst...
Autor: Jaćimović Nenad, Hosoda Takashi, Ivetić Marko Sažetak U radu se modelira dvofazno tečenje vode i vazduha u krupnozrnoj poroznoj sredini gde je, pri određenim brzinama vazduha, osmotrena pojava nestabilnog tečenja. Najpre, sprovedena je linearna analiza stabilnosti zapreminski osrednjenih jednačina, koja je pokazala da osnovni stabilizirajući faktor predstavljaju kapilarne sile, dok inercijalne sile promovišu nestabilnost pri tečenju. Korišćenjem dva najčešće korišćena konstitutivna modela za funkcionalnu zavisnost kapilarnog pritiska i zasićenosti porozne sredine, utvrđeno je se pojava nestabilnosti može očekivati kod materijala reprezentativne krupnoće zrna veće od 2 mm. Kod manje krupnoće, pokazano je da do nestabilnog tečenja ne može da dođe, bez obzira na nametnutu brzinu vazdušne faze. U okviru rada, razvijen je i numerički model za rešavanje dvofaznog tečenja rešavanjem kompletnih dinamičkih jednačina za obe faze (voda i vazduh), a koji je primenjen za simulaciju objavljenih laboratorijskih eksperimenata iz literature. Model uspešno reprodukuje pojavu nestabilnog tečenja. preuzmite pun tekst...
Autor: Gregorić Enike, Petković Sava, Lakić Nada, Đurović Nevenka Sažetak Izuzetna ugroženost područja jugoistočnog Srema suvišnim vodama uslovila je izgradnju nekoliko velikih sistema za odvodnjavanje. U cilju utvrđivanja efikasnosti izgrađene kanalske mreže pedesetih godina dvadesetog veka započeta su istraživanja režima podzemnih voda u jugoistočnom Sremu. Već tada je konstatovano da je režim podzemnih voda u jugoistočnom Sremu veoma složen. Osim izgrađene kanalske mreža za odvodnjavanje, na karakteristike podzemnih voda utiče nekoliko prirodnih (padavine, evapotranspiracija, hidrološko-hidrauličke karakteristike reke Save koja ograničava ovo područje) i antropogenih faktora. U ovom radu su prikazani rezultati analize uticaja kanalske mreže za odvodnjavanje na režim podzemnih voda u slivnim područjima Galovica i Petrac u jugoistočnom Sremu. preuzmite pun tekst...
Autor: Babić-Mladenović Marina, Ninković Dragana Sažetak Hidromorfologija je novi termin koji je nastao u okviru primene Okvirne direktive o vodama EU, koji znači ‘fizičke karakteristike – oblik, granica i sadržaj vodnog tela’. Hidromorfološki parametri kvaliteta (hidrološki režim, kontinuitet rečnog toka i morfološki uslovi) koriste se za ocenu ekološkog statusa/potencijala površinskih voda. Cilj ovog rada je informisanje stručne javnosti o hidromorfologiji. Naime, uvođenje hidromorfološkog kvaliteta kao mere stanja voda zahteva nov (ili u najmanjem inovativan) način mišljenja, koji mora biti kompromis između ‘inženjerskog’ i ‘ekološkog’ pristupa upravljanju vodama. U radu je dat osvrt na deo Okvirne direktive o vodama EU koji se odnosi na hidromorfološke promene, druge aktivnosti i dokumenta EU, a prikazane su i dosadašnje aktivnosti predstavnika Srbije u ICPDR na tom planu. preuzmite pun tekst...
Autor: Đukić Vesna, Petković Slobodan Sažetak Intenziteti erozije na obradivom zemljištu u brdskoplaninskim područjima Srbije znatno su veći u odnosu na maksimalno dozvoljene, za koje se smatra da neće dovesti do negativnih ekoloških posledica po zemljište i okolinu. S obzirom da se u Srbiji pronos nanosa osmatra i meri samo na malom broju većih vodotoka i to često primenom neodgovarajuće metodologije, modeli geneze i transporta nanosa predstavljaju sve značajnije sredstvo pomoću koga je moguće dobiti sve informacije neophodne za antieroziono uređenje sliva. Pored toga, primenom modela moguće je analizirati efekat izvedenih radova na antierozionom uređenju slivova na veličinu erozije. U radu je dat pregled značajnijih modela, koji se danas, uglavnom, koriste pri analizi erozionih i transportnih procesa u slivovima. Ukazano je na njihove prednosti i nedostatke, što olakšava izbor odgovarajućeg modela, kojim se opisuju erozioni i transportni procesi u rečnim slivovima. preuzmite pun tekst...
Autor: Branisavljević Nemanja, Prodanović Dušan, Jovanović Miodrag Sažetak Tečenje u otvorenim tokovima se često modelira linijskim (1D) modelom. Takav pristup problematici podrazumeva da se složena strujna slika kod tečenja u otvorenim tokovima pojednostavljuje, a kalibracijom parametara modela se postiže da model verno simulira prirodni proces. I u fazi kalibracije, kao i kasnije u fazi korišćenja modela, moguće je da raspoloživi podaci o fenomenu u sebi nose određenu grešku. Da bi se proverio uticaj greške na rezultate proračuna, neophodno je sprovesti dodatne analize. U radu se prikazuje analiza neodređenosti rezultata usled neodređenih ulaznih vrednosti i parametara modela. U ovom radu se razmatraju zatvoreni numerički modeli (kojima se ne može menjati koncept ni programski kod) i na način kako se predstavljaju neodređene veličine (u obliku intervala, rasplinutog skupa i statističke raspodele)....
Autor: Kapor Radomir, Savić Ljubodrag, Milovanović Bojan, Ranđelović Anja Sažetak U radu se prikazuje procena propusne moći dvostrukog bočnog preliva, koji se sastoji od dva bočna preliva, čiji se sabirni kanali sučeljavaju i spajaju sa zajedničkim odvodnim kanalom. U nekim slučajevima, ovakvo rešenje može se bolje prilagoditi terenskim uslovima od klasičnog bočnog preliva. Pri proceni propusne moći korišćene su osnovne zakonitosti tečenja u klasičnom bočnom prelivu, kao i iskustva sa hidrauličkih modelskih ispitivanja sličnih objekata. preuzmite pun tekst...
Autor: Jovanović Miodrag Sažetak Ovaj rad je inspirisan hidrauličkim modelskim ispitivanjima lokalne stabilnosti dunavskog korita u zoni stubova novog mosta kod Beške. Obrazložen je problem izbora materijala za fizički model sa pokretnim dnom, koji mora istovremeno zadovoljiti uslove hidrauličke (Frudove) i psamološke (Šildsove) sličnosti. Koriščenje veštačkih, lakih materijala koji to omogućavaju, skopčano je sa mnogim praktičnim teškoćama. S druge strane, korišćenje lako dostupnog prirodnog materijala (peska) uslovaljava odstupanje od Frudove sličnosti, što je prihvatljivo samo ako su vrednosti Frudovog broja u prirodi i na modelu male (miran režim) i ako je krupnoća peska na modelu izabrana tako da razlika vrednosti Frudovog broja u prirodi i na modelu bude prihvatljivo mala. Rečni modeli u ‘kvazi Frudovoj sličnosti’ daju rezultate koji su kvalitativno i kvantitativno dovoljno pouzdani za potrebe inženjerske prakse. Ova problematika je ilustrovana primerom modelskih ispitivanja za novi most kod Beške. preuzmite pun tekst...
Autor: Mitrović Ratko Sažetak U ovom radu prikazuju se rezultati analize različitih varijantnih rješenja hidroenergetskog iskorištenja slivnog područja rijeke Morače. Za realizaciju ovog istraživačkog projekta korišćena je obimna dokumentacija, kao i ranije urađeni idejni projekti za HE Andrijevo, HE Milunovići, HE Raslovići i HE Zlatica. Prikazuje se pet varijanti iskorištenja hidroenergetskog potencijala gornjeg sliva rijeke Morače i za svaku od tih varijanti dati su osnovne karakteristike. Na kraju, na osnovu izvršenih analiza, predlaže se moguće rješenje. preuzmite pun tekst...
Autor: Brkić Dejan Sažetak Kolbrukova jednačina za proračun Darsijevog koeficijenta hidrauličkog otpora je data u implicitnom obliku, tako da se mora koristiti metoda ‘pokušaja i probe’ ili neka od iterativnih numeričkih kako bi ona bila rešena. Lambert W funkcija je transcedentna funkcija koja je takođe data u implicitnom obliku i definisana je samo preko elementarnih funkcija. Ona se može iskoristiti za egzaktnu matematičku transformaciju Kolbrukove jednačine u eksplicitan oblik koja nije aproksimacija implicitne Kolbrukove jednačine, sa time da pošto sadrži Lambert W funkciju ne može biti rešena bez aproksimacija. Prednost je što približna vrednost Lambert W funkcije može biti određena sa vrlo velikom tačnošću i to često u samo jednom koraku. Pored dva originalna oblika transformisane Kolbrukove funkcije, daće se i postupak njihovog rešavanja. preuzmite pun tekst...
Autor: Busuladžić Hasija Sažetak Veći dio površinskih voda i znatan dio podzemnih voda već je zagađen i u globalnim razmjerama zagađuje se i dalje, uprkos zaštitnim mjerama, propisima i dogovorima. Zbog kružnog toka u prirodi voda se rijetko nalazi u potpuno čistom stanju, što u većini slučajeva zahtjeva njenu obradu, kako bi zadovoljila kvalitet vode koja služi za vodosnabdijevanje. U radu su prezentirani konvencionalni tehnološki procesi koji se koriste pri obradi voda za piće. preuzmite pun tekst...
Autor: Erčić Živodar Sažetak U trećem delu rada ukratko se opisuju bučnice sa prinudnim hidrauličkim skokom formiranim pomoću blokova ili pragova ili kombinacijom ova dva osnovna elemetna. Izneti su rezultati dosadanjih modelskih ispitivanja i opažanja na izvedenim objektima. Priloženi su pomoćni dijagrami i empirijske formula za približno određivanje dimenzija blokova i pragova. Podvučen je uticaj kavitacije na sigurnost ovih objekata i neophodnost realizacije hidrauličkih modelskih ispitivanja. preuzmite pun tekst...
Autor: Kolarov Vasiljka, Babić-Mladenović Marina Sažetak Hidrodinamički model propagacije poplavnih talasa duž srpskog sektora Dunava (od granice sa Mađarskom na km 1433 do Smedereva na km 1116) razvijen je primenom MIKE11 programskog paketa, u okviru naučnog projekta ‘Razvoj matematičkog modela za propagaciju poplavnih talasa duž srpskog sektora Dunava’, koji su finansirali Ministarstvo nauke i Ministarstvo poljoprivrede, šumarstva i vodoprivrede – Republička direkcija za vode. Modelom se simulira neustaljeno tečenje velikih voda. Korito za veliku vodu je modelirano kao više paralelnih tokova (rečno korito i tokovi po inundacijama). Za pripremu modela je korišćeno preko 300 poprečnih profila rečnog korita na rastojanju od oko 1 km (snimljeni 2004. godine), dok su poprečni profili inundacija definisani na osnovu topografskih karata razmere 1:25000. Model je kalibrisan na osnovu podataka o nivoima vode i protocima zabeleženim tokom 2006. godine, a verifikovan na osnovu podataka iz 2005. godine. U ovom radu je dat detaljan opis postavke modela, rezultati kalibracije i verifikacije, neki rezultati simulacije ekstremnih hidroloških situacija, kao i preporuke za dalje korišćenje modela. preuzmite pun tekst...
Autor: Srđević Bojan, Suvočarev Kosana, Srđević Zorica Sažetak Centralni deo Analitičkog hijerarhijskog procesa (AHP), metoda za podršku procesa donošenja odluka, jeste poređenje u parovima elemenata hijerarhije i formiranje odgovarajućih lokalnih recipročnih numeričkih matrica iz kojih se nekim od matematičkih postupaka određuju težine poređenih elemenata. Matrice i izračunate težine elemenata nose informaciju o konzistentnosti donosioca odluka koja se može meriti na razne načine, direktno i indirektno. U standardnom AHP koristi se stepen konzistentnosti (CR), a od drugih mera najčešće je u upotrebi totalno Euklidsko rastojanje (ED). Ako ima K donosilaca odluka koji tretiraju isti problem, tada na svakom nivou hijerarhije umesto jedne lokalne matrice ima K takvih matrica i isto toliko skupova težina elemenata. Sinteza individualno dobijenih težina u grupne težine vrši se na razne načine, ali je problem kako se odnositi prema različitoj konzistentnosti više donosioca odluka. U radu se taj problem tretira preko izabrana tri parametra performanse donosioca odluka, definiše se postupak analize i na jednom primeru ilustruje kako se mogu identifikovati donosioci odluka koje treba uključiti pri sintezi individualnih u grupne težine. Na individualnom nivou korišćene su mere konzistentnosti CR i ED, a grupna konzistentnost tretirana je pomoću Spirmanovog koeficijenta korelacije rangova. preuzmite pun tekst...
Autor: Martinović-Vitanović Vesna, Ristić Nataša, Ostojić Snežana, Raković Maja, Kalafatić Vladimir Sažetak Tokom marta 2007. godine obavljena su prva istraživanja kvaliteta vode Srebrnog jezera u Srbiji. Ispitivanja su obuhvatila kvalitativnu, kvantitativnu i saprobiološku analizu zajednica makrozoobentosa, fizičko-hemijsku analizu sedimenata i određivanje koncentracije hlorofila, a kao i analizu trofičnog statusa. Uzorci su sakupljeni sa osamnaest lokaliteta, raspoređenih duž obale u litoralu i iz dubljih zona jezera. U okviru faune dna, zabeleženo je devet faunističkih grupa sa ukupno dvadeset taksona. Procenjivan je kvalitet vode Srebrnog jezera sa stanovišta trofije i saprobnosti. Stupanj trofije Srebrnog jezera je u oblasti gornje granice mezo- na prelazu u eutrofiju i u granicama eutrofnog statusa. Izračunate vrednosti saprobnog indeksa S po metodi Pantle-Bucka, primenom saprobnog sistema bioindikatorskih vrsta makrozoobentosa, bile su u opsegu od S=2,81 do S=3,60. Procenjeni kvalitet vode bio je u granicama III i na prelazu IV-III klasu. preuzmite pun tekst...
Autor: Kaluđerović Dragan Sažetak Izdani zagađene nitratima (NO3-) su veoma česta pojava u celom svetu i može se reči da su nitrati najčešći zagađivači podzemnih voda. Do sada je nekoliko izvorišta u Srbiji zagađeno nitratima iznad zakonski dozvoljenog limita od 50 mg/L i nekoliko desetina hiljada ljudi je moralo da potraži drugi izvor pijaće vode. Razlozi za ovo zagađenje su jasni, poljoprivredna aktivnost i septičke jame uslovljavaju filtraciju nitrata kroz nezasićenu zonu i zagađivanje izdani. Ono što čini nitrate ozbiljnom pretnjom po kvalitet podzemne vode je visoka rastvorljivost nitrata i činjenica da se oni ne adsorbuju na poroznu sredinu. Takođe, u mnogim plitkim izdanima preovlađuju aerobni uslovi pod kojima su nitrati stabilni oblik azota. U većini slučajeva izvorišta u kojima je izmerena koncentracija nitrata preko 50 mg/L se napuštaju. Nekoliko opcija za rešavanje ovog problema postoje ali ni jedno nije zadovoljavajuće. U prirodnim uslovima može doći do odstranjivanja nitrata usled mikrobiološke denitrifikacije ali je ovaj proces spor i u većini slučajeva nije efektivan zbog nedostatka organskog ugljenika koji je potreban za ovaj proces. U zadnjih nekoliko godina istraživanja pokazuju da emulsifikovano biljno ulje koje se injektuje u izdan može da bude efikasan način remedijacije nitrata. Injektovanjem emulsifikovanog biljnog ulja stvaraju se anaerobni uslovi u izdani i dodaje se veštački izvor ugljenika čime se omogućava biodenitrifikacija. Ova tehnologija se koristi i za odstranjivanje drugih zagađenja kao što su hlorovani rastvarači, kisele rudnićke vode i eksplozivi. preuzmite pun tekst...
Autor: Đorđević Branislav Sažetak Nakon 12 godina od usvajanja Prostornog plana Republike Srbije (PPS) Ministarstvo za prostorno planiranje i zaštitu životne sredine zatražilo je od eksperata koji su radili na sintezi tog planskog dokumenta da po svim segmentima plana načine kritičke analize koje bi ukazale da li su strateški razvojni pravci plana bile ispravno odabrani. Cilj te analize je da se dobije veoma važan podatak o strateškoj valjanosti planiranja, kako bi se na bazi tog važnog iskustva eventualno korigovali razvojni pravci, koji treba da budu obuhvaćeni novim planskim dokumentom o prostornom razvoju Srbije. U članku se razmatraju strateški pravci razvoja u oblasti voda iz PPS i daje se ocena ispravnosti tih strateških odluka na bazi iskustva tokom 12 godina realizacije (doduše, delom i u vrlo teškim uslovima izolacije zemlje i ekonomske krize). Generalna je ocena da je strategija bila ispravno odabrana, ali je ukazano i na neke uočene probleme koje treba korigovati u novom planskom dokumentu. preuzmiute pun tekst...
Autor: Marković Đurica, Stanić Miloš, Plavšić Jasna, Sekulić Goran Sažetak Stalno rastuće potrebe za vodom i vremenska neravnomernost dotoka i potrebe za vodom mogu se zadovoljiti jedino otvaranjem novih izvorišta vode i izgradnjom novih akumulacija. Takođe, javlja se i potreba da postojeće akumulacije postanu višenamenske. Sve ovo iziskuje izuzetan stepen racionalnosti u korišćenju vode, što nameće potrebu optimizacije upravljanja isporukom vode kojom će se doći do skupa najboljih pravila upravljanja za dati hidrološki ulaz, stanja u akumulaciji, zahteve korisnika i ostala ograničenja. U ovom radu prikazan je model upravljanja višenamenskom akumulacijom iz koje se voda zahvata za potrebe vodosnabdevanja i navodnjavanja, u kome se raspodela vode prema potrošačima vrši na osnovu pravila upravljanja formiranih pomoću generisanih dugačkih hidroloških nizova. preuzmite pun tekst...
Autor: Bajčetić Marko, Lazić Dragan Sažetak U radu su date osnove ekonomije osiguranja u ukupnom ekonomskom procesu u vodoprivredi. Osnov osiguranja je rizik koji svojom pojavom, snagom i intenzitetom deluje na procese u i oko vode i na vodoprivredne objekte. Upravljati rizikom odnosno sprovoditi u svim oblastima i granama vodoprivrede planiranje rizika, organizovano sprečavanje i uklanjanje rizika i eventualnih njegovih posledica, kontrola preuzetih mera, analiza uticaja rizika na pojave i događaje kao i najšire informisanje javnosti, pre svega stanovništva i privrede o realno mogućim rizicima omogućiće smanjenje učestalosti i obima štetnih događaja. Vrednovanje za sprečavanje i saniranje štetnih događaja ekonomski se vrši putem dobrovoljnog i obaveznog osiguranja. Rad je dao na potpuno nov način sagledavanje rizika u vodoprivredi i zasnovao stav za pokretanje ka praktičnom uspostavljanju sistema obaveznog i dobrovoljnog osiguranja u vodoprivredi. preuzmite pun tekst...
Autor: Simonović Slobodan P. Sažetak (ne postoji na srpskom) Water resources systems management practice around the world is challenged by serious problems. Climate change and land use change are increasingly recognized as having the major impact on hydrologic variables and therefore on management of water resources. Certainly, the profession has been slow to acknowledge these changes, and that fundamentally new approaches will be required to address them. There is a clear need to redefine the education and training of water resource engineers and increase their abilities to: (i) work in an interdisciplinary environment; (ii) develop a new framework for the design, planning and management of water infrastructure that will take into consideration current complex socio-economic conditions; and (iii) provide the context for water management in conditions of uncertainty. The main objectives of this review are to introduce the systems approach as the theoretical background for modern water resources management, and to focus on three main sets of tools: simulation, optimization and multi-objective analysis. Special attention is given to system dynamics simulation, evolutionary optimization and use of fuzzy sets to capture uncertainties in water resources management. preuzmite pun tekst...
Autor: Kuzmanović Vladan Sažetak U ovom radu su prikazani ravanski i prostorni numerički model za fazni proračun nestacionarnog temperaturnog polja. Teorijska osnova modela odnosi se na proizvoljnu betonsku konstrukciju, a kao primer razmatrana je gravitaciona brana od valjanog betona. Pri tome su realno modelirani materijali, dimenzije i oblik konstrukcije, granični i početni uslovi. Odgovarajućim izborom mreže konačnih elemenata u obzir je uzeta i tehnologija izgradnje RCC brana u slojevima. Verifikacijom modela na osnovu rezultata merenja sa brane Platanovrisi, rezultati su potvrđeni u razmeri 1:1. Na osnovu svih razmatranja, dati su zaključci i preporuke za proračun temperaturnog polja kod gravitacionih RCC brana. preuzmite pun tekst...
Autor: Momirović Dragan M. Sažetak Timočki region po svojim geomorfološkim karakteristikama, je veoma bogat vodom, ali ne i dovoljnom količinom i kvalitetnom vodom za piće. Dominiraju podzemne vode u manjim pukotinama karstnih izdani, čije korišćenje za snabdevanje vodom naselja i turističkih mesta, zbog velike varijacije u izdašnosti vrela je neznatna, ali ne i zanemarljiva, posebno u okolini Negotina, zatim arterijski bunari i akumulacije jezera. Trenutno, stanje snabdevenosti i kvalitet vode za piće stanovništva i turista u naseljima i turističkim mestima ni izbliza nije zadovoljavajuća. Jer, većina ovih mesta nije na adekvatan način i kvalitetno rešila problem vodosnabdevanja. Razlozi su mnogostruki. Problem rešavanja vodosnabdevanja naselja i turističkih mesta treba bazirati na korišćenje izvora lokalnih podzemnih voda, akumulacija Grliškog jezera na reci Grlište kod Zaječara, budućeg jezera Bogovina na Crnom Timoku kod Boljevca i akumulacije na reci Aldinac kod Knjaževca i Bovanskog jezera kod Sokobanje. Pored osnovne namene snabdevanje vodom stanovništva, industrije i poljoprivrede, akumulacije ovih jezera mogu istovremeno imati i turističku funkciju. preuzmite pun tekst...
Autor: Tomović Sreten Sažetak U ovom radu prikazani su ciljevi budućeg vodoprivrednog razvoja Republike Crne Gore u oblastima snabdijevanja vodom, zaštite kvaliteta voda, zaštite od poplava, zaštite od erozija i bujica, odvodnjavanja, navodnjavanja i hidroenergetike. S obzirom na prirodne karakteristike teritorije Crne Gore prostorni i vremenski raspored resursa voda i međusobnu interakciju korišćenja voda, zaštite voda i zaštite od voda, neophodno je da se vodama na čitavoj teritoriji Crne Gore upravlja, jedinstveno, kompleksno i racionalno u sklopu integralnog uređenja, korišćenja i zaštite svih raspoloživih resursa i potencijala na prostoru Republike. U sklopu integralnog korišćenja voda posebno je naglašeno planiranje regionalnih sistema vodosnabdijevanja i odvođenja otpadnih voda. Da bi se realizovali budući vodoprivredni sistemi potrebno je na nivou Republike formirati institucionalnu organizaciju, kao i razvijati odgovarajuće organizacije za pojedine djelove integralnog sistema čime bi se obezbjedili uslovi za realizaciju ciljeva. U protivnom, zbog neozbiljnog shvatanja vodoprivrednih zahtjeva, Crna Gora može brzo da dođe u situaciju da nema rješena pitanja iz ove oblasti, da pojedine oblasti čak nemaju ni dovoljnu količinu voda za vodosnabdijevanje, uprkos toma što je Crna Gora po bogatstvu voda na svjetskom nivou. preuzmite pun tekst...
Autor: Kostadinov Stanimir, Dragović Nada, Zlatić Miodrag, Todosijević Mirjana Sažetak Reka Toplica (Južna Srbija) je najveća leva pritoka Južne Morave, kako po protoku vode, tako i po površini sliva koja ukupno iznosi 2.217 km2. U skladu sa Vodoprivrednom osnovom Republike Srbije, privodi se kraju izgradnja akumulacije “Selova” na reci Toplici, (brana je izgrađena ostali su još završni radovi, posle kojih treba da počne punjenje akumulacije). Slivno područje akumulacije obuhvata gornji deo slive reke Toplice na istočnim padinama planine Kopaonik. Akumulacija “Selova”, predstavljaće izvorište za potrebe vodosnabdevanja stanovništva naselja Niškog i Topličkog okruga. Ukupna površina njenog sliva do pregradnog mesta je 346,05 km2, a zapremina akumulacije 70×106 m3. U cilju zaštite buduće vodne akumulacije “Selova” od erozije i nanosa, kao i zbog odbrane od bujičnih poplava naselja i saobraćajnica u slivu, protiverozioni radovi u gornjem delu sliva reke Toplice, uzvodno od akumulacije “Selova”, započeli su 1947 godine. Izvođeni su građevinsko-tehnički radovi ( pregrade za zadržavanje nanosa) i biološki radovi ( pošumljavanje i zatravljivanje goleti i ostalih površina ugroženih erozijom). U periodu od 1947 do 2006 godine izvedeni su sledeći protiverozioni radovi: pošumljavanje goleti na padinama 2.257,00 ha zatravljivanje goleti 1.520,00 ha i izgrađeno je ukupno 54 pregrada u pritokama reke Toplice. Efekti izvedenih protiverozionih radova ogledaju se u smanjenju intenziteta erozije i produkcije na padinama sliva, kao i zadržavanju izvesne količine vučenog nanosa u akumulacionom prostoru pregrada. To je dalje uticalo na smanjenje pronosa nanosa u glavnom toku reke Toplice. U ovom radu se, na osnovu terenskih istraživanja u dva vremenska perioda: 1988 i u periodu 2004-2006 godine, prikazuje stanje erozije u slivu pre i posle izvođenja protiverozionih radova; tip i...
Autor: Bartoš-Divac Vladislava, Babić-Mladenović Marina Sažetak Objekti za zaštitu od velikih voda duž srpskog sektora Dunava dimenzionisani su na veliku vodu stogodišnjeg povratnog perioda. Stoga pojava poplavnog talasa sa maksimalnim proticajem koji odgovara ili je veći od merodavne velike vode predstavlja ekstremnu situaciju. Ekstremni talas velike vode na sektorima Dunava u Srbiji nizvodno od velikih pritoka može nastati samo usled istovremene pojave talasa velikih voda na Dunavu i jednoj ili više pritoka. U ovom radu su prikazani rezultati analize mogućih uslova nastanka ekstremnih situacija na Dunavu. Ispitane su različite kombinacije talasa velikih voda karakterističnih verovatnoća pojave na glavnom toku Dunava, Tisi i Savi. Na kraju je data ocena statističke značajnosti računskih hidrograma velikih voda na profilu Veliko Gradište, odnosno na donjem toku Dunava kroz Srbiju. preuzmite pun tekst...
Autor: Božić Mile, Nikolić Goran, Milošev Dejan, Kračunov Sanja Sažetak Prethodnom studijom opravdanosti sistema za navodnjavanje “Ključ” [1] na području opštine Kladovo, sagledani su svi preduslovi za razvoj savremenog sistema za navodnjavanje. Analiza je, pored prirodnih uslova koji su relevantni za ovakav sistem, preko faktora integracije obuhvatila i mogućnost formiranja udruženja korisnika voda, koje može uticati na pojeftinjenje sistema, unapređenje racionalnosti u toku rada i povećanje funkcionalnosti i pouzdanosti pri upravljanju sistemom. U ovom radu daje se kratak prikaz najvažnijih razmišljanja projektanata vezanih za realizaciju ovog sistema. preuzmite pun tekst...
Autor: Ristić Ratko, Radić Boris, Vasiljević Nevena, Gvozdić Olgica Sažetak Visoko urbanizovana područja predstavljaju zone stalne “gladi” za novim površinama, za potrebe izgradnje poslovnih, stambenih ili infrastrukturnih objekata. Na žalost, nove površine za izgradnju često se nalaze unutar “plavih” i “zelenih” koridora – preostalih otvorenih vodotokova i fragmenata šumske vegetacije. Karakterističan je primer užeg gradskog područja Beograda gde je u poslednjih stotinak godina najveći broj potoka i manjih rečica jednostavno uveden u kanalizacioni sistem ili prepušten potpunoj nebrizi i zloupotrebi. Isti slučaj je i sa šumskim površinama, koje nestaju pod udarima divlje gradnje, ili teško prihvatljivih rešenja o legalnoj gradnji. Međutim neki aktuelni primeri ukazuju na trend povratka na prirodno stanje, do maksimalno mogućeg nivoa. Beograd, kao istinska metropola Srbije i Balkana dostojan je civilizacijskog napora da se zaštite i sačuvaju ostaci “plavih” i “zelenih” koridora na užoj teritoriji grada, što je ilustrovano primerom Kaljavog potoka....
Autor: Srđević Zorica, Srđević Bojan Sažetak U radu su razmatrane potrebe Vojvodine za formiranjem asocijacija korisnika voda, a kao predložak uzete su potrebe u odnosu na mogućnosti dvonamenskog korišćenja delova kanalske mreže za navodnjavanje i odvodnjavanje. Prikazana su i pozitivna iskustva iz sveta, uključujući i susednu Rumuniju. Skiciran je mogući pilot-model asocijacije korisnika zalivnih sistema u Toplovcu, a pod pretpostavkom da asocijacija ima vodni komitet, kao telo gde se grupno odlučuje, pokazano je kako na tom nivou mogu kombinovati višekriterijumska analiza i elektivni metodi da se postigne demokratičnost i transparentnost u odlučivanju. preuzmite pun tekst...
Autor: Popović Emil, Folić Radomir Sažetak Na ustavama “Tomaševac”, “Stajićevo” i “Novi Bečej” je uočena pojava vibracija segmentnih zatvarača postavljenih na prelivnim poljima raspona 24,5 metara.. Na objektima ustava “Tomaševac” i “Stajićevo” sprovedeno je merenje intenziteta vibracija. Nakon obavljenih merenja za ustavu “Stajićevo” je formiran matematički model konstrukcije segmentnog zatvarača sa klapnom. Korišćenjem modela određene su sopstvene frekvencije i odgovarajući oblici deformacija konstrukcije zatvarača. Na osnovu merenja u kome su dobijene najveće amplitude pomeranja formiran je model ponašanja konstrukcije zatvarača u realnim uslovima rada. Na modelu su analizirane moguće mere sanacije i njihovi efekti na smanjenje nivoa vibracija. Dobijeni rezultati su upoređeni sa rezultatima merenja efektivnih vrednosti vibracionih parametara konstrukcije segmentnog zatvarača srednjeg polja ustave “Tomaševac”. Na oba objekta su dobijeni slični oblici deformacija za prva dva tona. Vibracije segmentnog zatvarača na ustavi “Novi Bečej” su se javljale pri formiranju vakuuma u prostoru ispod prelivnog dela vodenog mlaza. Pojava je sprečena postavljanjem cevi za ovazdušenje. preuzmite pun tekst...
Autor: Srđević Bojan, Suvočarev Kosana, Srđević Zorica Sažetak U radu je tretiran slučaj grupnog odlučivanja sa potpunom informacijom, bez konsenzusa. Poznati metod za podršku odlučivanju, Analitički hijerarhijski proces (AHP), individualno je korišćen od strane 5 učesnika za rešavanje istog zadatka: ocenjivanje 6 ponuđenih alternativa segmentacije mokrog polja (wetland) prema 6 kriterijuma. Grupu koja je odlučivala činila su dva univerzitetska eksperta, jedan projektant, jedan projektant/menadžer i jedan analitičar. Sinteza pojedinačnih vrednovanja izvršena je naknadno metodom geometrijskog osrednjavanja. Dopunska analiza individualne performanse donosilaca odluka izvršena je primenom indeksa konformnosti i Spirmanovog koeficijenta korelacije rangova. preuzmite pun tekst...
Autor: Đorđević Branislav Sažetak Autor je razvio novu metodiku za energetski objektivno vrednovanje svih vidova energije, posebno onih koji se tretiraju kao “obnovljive energije”. Metoda se zasniva na analizi i upoređivanju svih prihoda i rashoda primarne energije – od utroška energije za izradu uređaja za konverziju energije, do svih energetskih potrošnji u procesu njihove eksploatacije. Uvode se pokazatelji: vremena vraćanja uložene energije za izgradnju i održavanje energetskih izvora, indeks strateškog prioriteta izvora energije ili investicionih mera energetske racionalizacije. Takvi objektivni pokazatelji otkrivaju da brojne tzv. obnovljive energije u suštini nisu obnovljive, jer se za izradu takvih postrojenja utroši više primarne energije nego što se može da dobije tokom njihove eksploatacije. Razvijena metodika pokazuje da su hidroelektrane (posebno velike i srednje) jedini stvarno obnovljiv izvor energije. Važan zaključak je da se već sada praktično celokupni tehnički iskoristiv potencijal vodnih snaga našao u kategoriji ekonomski iskoristivog potencijala. Imajući u vidu ulogu hidroelektrana u pokrivanju vršne snage i energije u EES, postoji potreba povećavanja njihove instalisane snage, što nameće potrebu projektovanja fazne izgradnje HE, posebno u slučaju akumulacionih hidroelektrana. Veoma bitan je i zaključak da je neophodno da se za sve potencijalne hidroelektrane što pre uradi planska dokumentacija na nivou studija sistema i generalnih projekata, sa prethodnim studijama opravdanosti i prostornim planovima prostora posebnih namena. Samo tako celovito planski tretirani objekti, sa odgovarajućim odlukama o građenju biće prihvaćeni od strane EU u procesu pridruživanja Srbije toj evropskoj integraciji. preuzmite pun tekst...
Autor: Bonacci Ognjen, Pipan Tanja, Culver David C. Sažetak Ekohidrologiju je moguće definisati kao nauku koja integriše hidrološke procese s biološkim, vršeći to u različitim merilima prostora i vremena. Karst predstavlja specifičnu sredinu u kojoj postoji neposredna i čvrsta interakcija između cirkulacije i skladištenja podzemne i površinske vode. Ovi procesi snažno utiču na prostornu i vremensku raspodelu organizama i njihovih staništa u karstu. Kao posledica činjenice da se pojava, skladištenje i cirkulacija vode u karstificiranim sredinama značajno razlikuje od istih procesa u ostalim mnogo homogenijim i izotropnijim terenima, ekohidrologija karsta ima zadatak da razvije originalne metode i pristupe. Istovremeno treba naglasiti da korištenje i razvoj tradicionalnih pristupa u analizi i rešavanju hidroloških i ekoloških problema i dalje ništa ne gubi na značenju. Veliki podzemni karstni geomorfološki oblici se javljaju u najrazličitijim dimenzijama. Raspon im se kreće od nekoliko metara dužine i dubine do onih dubljih od kilometra i dužih od desetak kilometara. U članku je posebna pažnja posvećena izučavanju ekohidroloških funkcija podzemnih karstnih oblika (pećina, jama, karstnih provodnika itd) i epikarstne zone, koji igraju sledeće dve ključne uloge: 1) hidrološku i hidrogeološku u smislu provođenja i skladištenja vode; 2) ekološku kao staništa za brojne retke i ugrožene vrste. Razlike u morfologiji, hidrologiji, hidrogeologiji i svojstvima klime rezultiraju postojanjem velikog broja različitih ekološkog okruženja koji pružaju mogućnost za razvoj i koegzistenciju različitih biljnih i životinjskih vrsta. Posebno detaljno je raspravljena uloga epikarstne i vadozne zone kao i pećina za ekohidrološke procese. U radu je, takođe razmatrana uloga poplava u karstu. Osnovni cilj ovog članka je podsticanje diskusije i saradnje među različitim naučnim granama s namjerom promoviranja i razvoja konceptualnog okvira ekohidrologije...
Autor: Stefanović Tomislav, Bilibajkić Svetlana, Braunović Sonja, Nikić Zoran Sažetak U radu su analizirane promene stanja erozionih procesa i produkcije nanosa u slivu Grliške reke nastale nakon izgradnje brane i izvođenja antierozionih radova u slivu i koritu. Stanje erozionih procesa i proračunata produkcija nanosa (2006. god) upoređeni su sa odgovarajućim veličinama iz perioda izrade projekta (1987. god). Stanje erozije prikazano je prema klasifikaciji Gavrilovića, a proračun produkcije nanosa, iz dela sliva Grliške reke koji gravitira akumulaciji (Grlište(, urađen je po metodi S. Gavrilovića. preuzmite pun tekst...
Autor: Trajković Slaviša Sažetak Međunarodna komisija za navodnjavanje i odvodnjavanje (ICID) i Organizacija Ujedinjenih Nacija za ishranu i poljoprivredu (FAO) predlažu Penman-Monteith metodu za proračun referentne evapotranspiracije. Ova metoda zahteva veliki broj klimatskih podataka koje nisu dostupne na većini meteoroloških stanica. U takvim uslovima često se koristi jednostavna Hargreaves metoda koja traži samo podatke o temperaturi vazduha. Međutim, ova metoda zahteva kalibraciju. Cilj ovog rada je da se pokaže da li Hargreaves formula izmenjena nakon kalibracije može da se koristi kao zamena za FAO-56 Penman-Monteith. Dobijeni rezultati snažno podržavaju korišćenje izmenjene Hargreaves formule za proračun evapotranspiracije. preuzmite pun tekst...
Autor: Dragović Svetimir, Božić Mile, Stević Dragiša, Rudić Dragan, Vasić Gradimir Sažetak Korišćenje vodnih resursa u poljoprivredi primenom navodnjavanja, u cilju povećanja prinosa i stabilizacije proizvodnje hrane, strateški je cilj poljoprivrednih proizvođača i društva u celini. Pri tom, mora se voditi računa o zaštiti i očuvanja zemljišta i životne sredine, jer se sve više koristi voda neodgovarajućeg kvaliteta, slabije ili jače mineralizovana, ili otpadne vode iz različitih izvora, U tom cilju, izvršena su ispitivanja vodno- sonog režima na oglednom punktu na površinama sistema za navodnjavanje “Donje Polje” poljoprivrednog gazdinstva “7.juli” Jakovo, PKB Korporacija AD Tip zemljišta na kojem su vršena ispitivanja je ritska crnica karbonatna. Po mehaničkom sastavu u humusnom horizontu je glina sa preko 40% koloidne gline blago kisele do neutralne reakcije, sa 3,5-5% humusa. Količina i raspored padavina u 2005 godini bila je na nivou prosečnih, pa je bilo potrebno tri puta zalivati lucerku, kada je dato ukupno 100 mm vode. Godina 2006 je bila sa visokim padavinama u periodu vegetacije, te nije bilo potrebe za navodnjavanjem. Na oglednoj parceli gajena je lucerka. Nivo podzemne vode u većem delu vegetacionog perioda bio je visok u obe godine ispitivanja, a u pojedinim periodima dostizao je do blizu površine.Kvalitet podzemne vode je povoljan, te bez obzira na visok nivo, nije uticala na povećanje saliniteta. Vrednosti električnog konduktiviteta (ECe) povećane su u površinskom sloju u odnosu na dublje slojeve i iznose 0,08% u sloju 0-20 cm i 0,06% u sloju 20-40 cm. Kvalitet vode za navodnjavanje po US salinity laboratory pripada klasi C3S1, sa dosta visokim vrednostima ECw, od 900 do 1700 (S/cm. preuzmite pun test...
Autor: Božić Mile, Nikolić Goran, Stević Dragiša, Životić Ljubomir, Dragović Svetimir Sažetak Nizijske površine u Vojvodini, severnom delu Srbije, na kojima je koncentrisana biljna proizvodnja, su pod uticajem nestabilnih, nepredvidivih i promenljivih padavina tokom vegetacionog perioda, naročito od juna do avgusta. U zavisnosti od intenziteta suše, prinosi kukuruza mogu biti smanjeni i do 50 % u odnosu na prinose u uslovima navodnjavanja. U ekstremno sušnim godinama to smanjenje prinosa kod kukuruza može ići i do 80 %. Na oglednom punktu lociranom na površinama Poljoprivrednog kombinata Beograd (PKB) u jugoistočnom delu Srema u priobalju reke Save ispitivane su posledice suše i efekat navodnjavanja u proizvodnji kukuruza u periodu od 2000 do 2007. Pomoću automatske meteorološke stanice mereni su klimatski parametri, na osnovu kojih je definisan intenzitet suše i utvrđivano vreme navodnjavanja. Suma padavina u vegetacionom periodu (april-septembar) iznosila je od 200 mm u 2000 godini do 650 mm u 2001. Maksimalne temperature i broj tropskih dana (preko 30(C) značajno se razlikovao po godinama, ali najveći i najduži period bio je u 2007 godini, u kojoj je i bila najoštrija suša. Zemljište na kojem su vršena ispitivanja pripada tipu humoglej, sa više od 40% čestica gline prosečne plodnosti i nepovoljnih vodno-fizičkih svojstava. Sistem za navodnjavanje zahvata oko 600 ha i koristi opremu za navodnjavanje kišenjem. Kukuruz se u sistemu gaji na oko 20% površina. Voda za navodnjavanje se koristi iz glavnog kanala za odvodnjavanje i srednjeg je kvaliteta. Vreme navodnjavanja određivano je na osnovu vodnog bilansa zemljišta, koji je obračunavan korišćenjem modela napravljenog na osnovu FAO 56 IDP. U ispitivanom periodu suša je bila izražena u 2000, 2002, 2003 i 2007 godini...
Autor: Ristić Aleksandar, Petrovački Dušan, Govedarica Miro, Popov Srđan Sažetak U radu je obrazložen princip i jedna primena nove tehnologije detekcije podzemnih voda i tokova u podpovršinskom sloju 0-10m Georadarom. Neposredna realizacija metode je izvršena na lokaciji “Špic” na Ribarskom ostrvu u Novom Sadu za proces iznošenja materijala iz propusnog sloja nasipa prilikom nadolaženja ili povlačenja vode, odnosno promene nivoa podzemnih voda u zoni stratuma. U rezultate ostvarene skeniranjem Georadarom spadaju egzaktne dimenzije i lokacija zone iznošenja materijala iz propusnog sloja nasipa. Rezultati analize na lokaciji “Špic” su iskorišćeni za prepoznavanje istog procesa na skenovima generisanim po stazi neposredno uz Palićko jezero u Subotici. preuzmite pun tekst...
Autor: Govedarica Miro, Luković Ivan, Bošković Dubravka Sažetak Cilj ovog rada je definisanje modela strukture podataka kojom se reprezentuju geografske informacije za Nacionalni projekat “Geoinformacioni sistem (GIS) vodoprivrede Srbije”. Model strukture podataka geografskih informacija je definisan prema modelu podataka predloženom u Okvirnoj direktivi o vodama, u cilju doprinosa razvoju nacionalne infrastrukture prostronih podataka. Okvirna direktiva o vodama izražava skup zahteva u pogledu struktura podataka geografskih informacija, u cilju obezbeđenja konzistentnosti podataka i omogućavanja njihove razmene i deljene upotrebe. Međutim, predloženi model podataka Okvirne direktive nije dovoljan da pokrije potrebe lokalnih vodoprivrednih preduzeća i odgovarajuća proširenja su neophodna. U okviru nacionalnog projekta GIS vodoprivrede Srbije, izvršeno je proširenje tog modela i razvijena sopstvena šema baze podataka, tako što su analizirana već postojeća rešenja unutar vodoprivrednih preduzeća, kao i odgovarajući dokumenti. Celokupan model strukture podataka Geoinformacionog sistema vodoprivrede Srbije je zasnovan na standardima iz oblasti GIS-a: serije ISO 19100 i OpenGIS. Uz razvijenu šemu baze podataka, kreiran je i katalog vodoprivrednih objekata. Razvijena šema baze podataka je implementirana u sistemu za upravljanje bazama podataka Oracle. Dalji razvoj GIS vodoprivrede Srbije obuhvata: kreiranje kataloga topografskih znakova, definisanje GML aplikacione šeme za geografske podatke, kao i definisanje metapodataka o svakom objektu i odgovarajuće XML šeme za metapodatke, prema ISO 19139. Krajnji cilj je realizovati geoportal koji korisnicima omogućava centralizovan pristup u upravljanju geografskim podacima i metapodacima. preuzmite pun tekst...
Autor: Radić Nenad, Đurić Dušan, Milenković Nenad, Milovanović Milica, Dašić Tina Sažetak Vodovodni (distributivni) sistemi imaju jednu specifičnost koja ih, sa gledišta pouzdanosti, čini složenijim od drugih sistema. Da bi sistem uspešno obavljao svoju funkciju pored pouzdanosti mehaničkih karakteristika sistema uzima se u obzir i pouzdanost hidrauličkih parametara sistema. U ovom radu se na primeru regionalnog vodovodnog sistema Dubovac-Zrenjanin-Kikinda koji se bazira na konceptu centralizovanog vodosnabdevanja dovođenjem vode sa regionalnog izvorišta, preko PPV i dalje regionalnim cevovodima distribuira do opštinskih centara razmatra problem određivanja pouzdanosti vodovodnog sistema. preuzmite pun tekst...
Autor: Kulić Filip, Jeličić Zoran, Francuski Ljubomir, Lendak Imre, Zarić Slobodan Sažetak Rad opisuje primenu bežične komunikacije (wireless LAN) sa adaptivnim rutiranjem u sistemu daljinskog nadzora i upravljanja vodovodnim sistemom. Sistem komunikacija se primenjuje u delu vodovodnog sistema kod povezivanja bunara na bunarskom polju sa kontrolno-komandnim centrom KKC. Rešenje ne zahteva optičku vidljivost svakog objekta iz KKC, nego čvorovi u mreži komuniciraju međusobno, a dovoljno je da postoji optička vidljivost između KKC i samo jednog objekta preko koga se vrši pristup ostalim objektima radi akvizicije podataka i upravljanja. Izložene su karakteristike rešenja kao i poređenje sa pristupima zasnovanim na primeni drugih vidova komunikacije. preuzmite pun tekst...
Autor: Jovanović Miodrag Sažetak Uloga retenzionih bazena u zaštiti naseljenih područja od poplava razmatra se kroz svetska iskustva i tehničke preporuke. Predmetna problematika obuhvata niz inženjerskih zadataka, počev od dimenzionisanja bazena i određivanja njihove efikasnosti u smanjenju poplava, prečišćavanju voda i zadržavanju nanosa, preko projektovanja kontrolnih objekata i određivanja uticaja ispuštanja vode na nizvodno područje, do načina prostornog i pejzažnog uređenja i mera održavanja. Pored osnovne uloge u zaštiti od poplava retenzioni bazeni daju i značajan doprinos zaštiti životne sredine. Za realizaciju projekata retenzionih bazena bitno je sticanje podrške šire javnosti, što nije moguće bez njenog upoznavanja sa raznim prednostima ovog vida zaštite od poplava. Razmatrana materija ilustrovana je primerom iz naše prakse. preuzmite pun tekst...
Autor: Isailović Dragoslav, Prohaska Stevan, Majkić Brankica Sažetak U ovom radu je prikazan hidrološki bilans prosečnih voda Srbije. Na osnovu elemenata tog bilansa i dodatnih podataka iz bliže regije (Bosna i Hercegovina, Crna Gora) i šireg okruženja (sliv Dunava) uopštena je zavisnost oticanja od bruto padavine. Ovaj odnos se bazira na uobičajenim meteorološkim osmatranjima (padavine, Pb) na stanicama u okviru rečnih slivova i hidrološkim merenjima (proticaji, Pn) na vodotocima. Na osnovu izvedene relacije može se jednostavno, na bazi veličine bruto padavina, odrediti orijentaciona prosečna vrednost neto padavina (oticanja) sa neizučenih rečnih slivova, tj sa slivova na kojima ne postoje hidrološka osmatranja i merenja. preuzmite pun tekst...
Autor: Bajčetić Marko Sažetak Tranzicioni i integracioni procesi Republike Srbije kao i primene okvirne Direktive o vodama direktno se odražavaju na sistem vodoprivrede (upravljanje vodama). Prva faza za te procese je strukturno prilagođavanje. Ona se ogleda u svojinskoj i ekonomskoj identifikaciji imovine i dobara i menadžerskom upravljanju. Date su osnove i kriterijumi za razdvajanje imovine i dobara kao i neki principi upravljanja. Izneti su i osnovni makro politički i ekonomski uticaji, zahtevi transformacije i mogućnosti sprovođenja strukturnog prilagođavanja. preuzmite pun tekst...
Autor: Đorđević Branislav, Šaranović Milinko, Vujadinović Srđan Sažetak U radu je izvršena analiza strukture vremenske serije srednje mjesečne potrošnje vode (m3/s) u Sarajevskom vodovodnom sistemu za period 1972-1991. Detektovana je i izdvojena deterministička (trend i periodična) komponenta iz vremenske serije. Struktura stohastičke komponente vremenske serije je također istražena i ista aproksimirana odgovarajućim stohastičkim modelom. preuzmite pun tekst...
Autor: Bajčetić Marko Sažetak Rad se bavi problemima ekonomskih karakteristika vodoprivrede Srbije koja danas nailazi na definisanje potpuno novih osnova sa ciljem da korišćenje voda i pružanje vodoprivrednih usluga bude na optimalnom nivou koristi i povraćaja uloženih sredstava. Ekonomske karakteristike određene su vrstom objekata i sistema odnosno njihovim kapacitetima koji daju različite efekte odnosno produkt su postavljanja dobara i upravljanja prema određenim funkcijama u korišćenju voda, vodoprivrednim uslugama i drugim (ostalim) aktivnostima. Različitost dobara u vodoprivredi karakterišu čista javna dobra, javna dobra i privatna dobra, koje je teško razdvojiti. Svaka od ovih dobara imaju svoje osobenosti koje u krajnjoj konsekvenci opredeljuju finansijske oblike (izvore), a pod uticajem javne vlasti i načine finansiranja. Kao finansijski oblici izdvajaju se budžetski izvori (porezi), naknade i cene. Posebne ekonomske kategorije u vodoprivredi predstavljaju različiti troškovi. Ovakve ekonomske karakteristike vodoprivrede Srbije su pod intenzivnim uticajem tranziciono-integracionih procesa što će zahtevati i promene u određivanju ekonomskog cilja vodoprivrede, mera i instrumenata i ekonomske politike na osnovama preduzetništva i menadžerskog upravljanja. preuzmite pun tekst...
Autor: Hadžić Emina Sažetak U radu je naglašena opravdanost ispunjenja uvjeta relativno malih sniženja, da bi se problem definiranja početne izdašnosti bunara u ekstremno propusnim poroznim sredinama sa slobodnim nivoom, velike moćnosti, mogao svesti na matematski znatno jednostavniji, problem definiranja početne izdašnosti bunara u izdanima pod pritiskom, za iste hidrogeološke uvjete, te da bi se zadovoljio uvjet filtracione stabilnosti bunara. preuzmite pun...
Autor: Miloradović Miloš, Matin Zvonko Sažetak Ekstremno visoki poplavni talas Tamiša u aprilu 2005. god. probio je odbrambeni nasip u pograničnom sektoru i poplavio preko 30.000 ha zemljišta na području Rumunije i SCG, sa većim brojem naselja. U članku se daje prikaz međusobnog izveštavanja hidrotehničkih organa susednih zemalja o podacima značajnim za sprovođenje odbrane, neposredno pre i nakon prodora nasipa. Dat je osvrt na sprovedene hidrološkohidrauličke analize, koje su u toku odbrane izvršene za potrebe donošenja operativnih odluka rukovodstva odbrane o radovima i upravljanju poplavnim vodama. preuzmite pun tekst...
Autor: Babić-Mladenović Marina Sažetak U praksi se često javlja potreba za proračunom pronosa nanosa u Dunavu. U literaturi se može naći veliki broj formula, kao i radovi u kojima je vršeno poređenje njihovih koncepcija i tačnosti. Međutim, na osnovu njih se ne može pouzdano izabrati formula za proračun pronosa nanosa u velikom aluvijalnom vodotoku sa peščanim dnom, tipa Dunava. U ovom radu predložena je autentična formula, dobijena višeparametarskom regresionom analizom klasičnih bezdimenzionih hidrauličkih, hidrodinamičkih, morfoloških i psamoloških parametara Dunava. Podaci za razvoj formule su dobijeni merenjima srpskom sektoru reke Dunav, uzvodno od akumulacije HE “Đerdap 1” ili pre njenog formiranja. preuzmite pun tekst...
Autor: Zindović Budo, Jovanović Miodrag, Kapor Radomir, Prodanović Dušan Sažetak Zagađenje voda stvara tako ozbiljne probleme da primena standardnih inženjerskih metoda u projektima zaštite životne sredine više nije opravdana. Ovakvi projekti zahtevaju primenu novih alata i metoda baziranih na numeričkim modelima. U ovom radu je prikazan rezultat simulacije kvaliteta vode na primeru Čukaričkog zaliva na reci Savi u Beogradu. Primena mera čiji je cilj poboljšanje kvaliteta vode, kao što je ispiranje zaliva, ispitana je pomoću modela ravanskog tečenja baziranog na metodi konačnih elemenata. Sagledavanjem uticaja predloženih mera moguće je dati odgovarajuće preporuke investitorima i izvođačima radova. preuzmite pun tekst...
Autor: Zindović Budo, Jovanović Miodrag, Kapor Radomir, Prodanović Dušan, Đorđević Dejana Sažetak Najveći problem zaliva je zasipanje – prirodan proces koji se ne može izbeći Visoki troškovi održavanja zaliva (bagerovanja mulja i čišćenja obala) nameću potrebu primene mera za smanjenje uvlačenja nanosa u zaliv. Budući da je uzrok zasipanja mešanje rečne vode opterećene nanosom i vode zaliva smanjenjem količine vode koja dospeva u zaliv može se smanjiti zasipanje. Ovaj problem se može rešiti određivanjem najpovoljnijeg oblika ulaza u zaliv. U ovom radu je prikazano oblikovanje ulaza pomoću modela ravanskog i prostornog tečenja. Kao primer, prikazani su rezultati koji se odnose na oblikovanje ulaza u Čukarički zaliv. preuzmite pun tekst...
Autor: Dokmanović Petar, Jemcov Igor Sažetak Najveći broj karstnih vrela u Srbiji odlikuje se godišnjim režimom isticanja sa ekstremno izraženom recesijom tokom letnjih meseci, kao i izrazito visokim proticajima tokom nekoliko prolećnih i jesenjih meseci. Regulacija/poboljšanje recesionog režima isticanja je moguća, ali je treba proveriti i potvrditi kroz rezultate kompleksnih istražnih radova. Geološka predispozicija pojave karstnog vrela “Sveta Petka” (kontakt karsta i nekarsta) i preliminarna analiza vodnog bilansa ukazuju da se karstna izdan pored isticanja na vrelu, drenira i delom u rečni tok kao i nekarstne akvifere u zoni kontakta. Indikacija je potvrđena rezultatima kompleksnih geofizičkih ispitivanja terena u široj zoni vrela. Postojanje karstne akumulacije podzemnih voda ispod tačke isticanja (vrela) obezbeđuje zahvatanje i korišćenje dopunskih količina rasploživih podzemnih voda tokom recesionog perioda. Ovakva postavka regulacije režima isticanja karstne izdani omogućava obezbeđivanje značajno većih količina voda i dugoročnost rešenja. preuzmite pun tekst...
Autor: Ristić Ratko, Nikić Zoran Sažetak Značajan deo vodosnabdevanja stanovništva u Srbiji zasniva se na upotrebi vode iz površinskih akumulacija. Njihovo korišćenje je rentabilno ako se voda eksploatiše projektovanim kapacitetom tokom predviđenog roka trajanja. Ukoliko se ne primene adekvatne protiverozione mere na zaštiti slivnog područja i hidrografske mreže, dolazi do produkcije i pokretanja velikih količina erozionog materijala, zasipanja i redukcije zapremine korisnog prostora. Takođe, povećava se rizik od zagađenja jer sa česticama nanosa u akumulaciju dospevaju polutanti sa sliva, kao i produkti vlažne i suve depozicije iz atmosfere. Teritorija Srbije, kao područje visokog rizika u smislu produkcije erozionog materijala i njegove pokretljivosti, zahteva značajno uvećanje sredstava na protiverozionoj zaštiti slivnih područja akumulacija iz sistema za vodosnabdevanje. preuzmite pun tekst...
Autor: Budinski Ljubomir, Spasojević Miodrag Sažetak U ovom članku predstavljeni su rezultati matematičkog modelisanja ravanskog strujanja (osrednjenog po dubini toka) u prirodnim vodotocima. Izbor numeričkog modela je od presudne važnosti za razmatrani proces koji se modelira. U ovu svrhu razvijeni su različiti modeli kojima se pokušava što ta_nije opisati strujanje u prirodnom vodotoku. Jedno od optimalnih rešenja prikazano je u ovom radu. Izvršena je kompletna transformacija u krivolinijske koordinate Reynolds-ovih jednačina osrednjenih po dubini toka. Dobijene jednačine rešavane su postupkom etapnog rešavanja pojedinih članova. Ovo podrazumeva zasebno rešavanje procesa advekcije, zatim difuzije i na kraju člana propagacije koji se kombinije sa jednačinom kontinuiteta. U cilju postizanja većeg stepena numeričke stabilnosti modela, što uključuje i veću tačnost dobijenih rezultata, svaki od članova modeliran je numeričkom metodom koja najviše odgovara karakteru jednačine. Posebna pažnja je posvećena advektivnom koraku, kao izuzetno osetljivom članu. U radu su prikazane izvedene jednačine u krivolinijskim koordinatama, numerički postupci za svaki od koraka, kao i primena modela na jedan primer rečnog toka. preuzmite pun tekst...
Autor: Hadžić Emina Sažetak U radu je naglašena opravdanost ispunjenja uvjeta relativno malih sniženja da bi se problem definiranja početne izdašnosti bunara u ekstremno propusnim poroznim sredinama sa slobodnim nivoom, velike moćnosti, mogao svesti na matematski znatno jednostavniji, problem definiranja početne izdašnosti bunara u izdanima pod pritiskom, za iste hidrogeološke uvjete, te da bi se zadovoljio uvjet filtracione stabilnosti bunara. preuzmite pun tekst...
Autor: Samardžioska Todorka, Popov Viktor Sažetak u poroznim sredinama podstakao je razvoj čitavog niza različitih numeričkih modela koji služe za prognozu tih fenomena. U ovom članku je izvršeno upoređivanje tri različita modela za izučavanje tečenja podzemnih voda i transport zagađujućih efluenata: model ekvivalentnog kontinuuma (EC), model dvojne poroznosti (DP) i nehomogeni model (NM) sa diskretnim pukotinama. Mada je jasno da se ta tri modela baziraju na sasvim Različitim predpostavkama u pogledu njihove validnosti, u dostupnoj literaturi do sada nije vršeno uporedno istraživanje u kakvim okolnostima dva od njih ili sva tri – daju slične rezultate. Autori su koristili metodu graničnih elemenata sa dvojnim reciprocitetom, šemu sa multidomenom, i podrobno objasnili njenu implementaciju pri rešavanju ovog složenog zadatka. Takva numerička šema je prvi put korišćena u modelima sa dvojnom poroznošću. Pokazala je zadovoljavajuću tačnost i veliku fleksibilnost u pripremama modela, posebno u slučaju nehomogenih mreža sa diskretnim pukotinama. preuzmite pun tekst...
Autor: Bajkin Jugoslav Sažetak U članku su ukratko opisane geografske karakteristike Kanade, pri čemu je dat poseban osvrt na hidrografiju i vodoprivredu. Opisan je kvalitet vodenih izvorišta, potrošnja, merenje potrošnje vode, zakonska regulativa o parametrima kvaliteta vode, kao i postupci prečišćavanja voda. Cilj članka je da se čitaoci ukratko upoznaju sa najvažnijim činjenicama vezanim za vodoprivredu Kanade. preuzmite pun tekst...
Autor: Đukić Vesna Sažetak U raduje, na primeru sliva r. Kolubare do v.s. “Valjevo” (340 km2) i za tri karakteristične godine: kišnu-1970., prosečnu – 1985. i sušnu – 1990.god., prikazan hidrološko-hidraulički model za određivanje oticaja podzemnih voda, odnosno baznih oticaja sliva analizom vodnog bilansa sliva i vertikalne razmene vode između atmosfere, nezasićene sredine i podzemne vode, na osnovu poznatih fizičkih karakteristika sliva (klimatskih, pedoloških, geoloških i vegetacionih). S obzirom da veličinu baznog oticaja nije moguće izmeriti, za kontrolu rada modela korišćen je hidrogram baznih oticaja dobijen primenom grafičke metode lokalnih minimuma na osnovu osmotrenih hidrograma oticaja na izlaznoj stanici sliva. Na kraju je pokazano da je ukupni bazni oticaj na izlaznom profilu sliva, dobijen primenom grafičke metode lokalnih minimuma, približno jednak baznom oticaju dobijenom preko analize vodnog bilansa sliva, kao suma prihranjivanja podzemnih voda sa različitih vrsta zemljišta prekrivenih različitim biljnim vrstama, pod uticajem atmosferskih uslova na površini terena. Na taj način je pokazano da je promene oticaja podzemnih voda u toku vremena moguće pratiti na osnovu poznatih fizičkih karakteristika sliva. preuzmite pun tekst...
Autor: Radić Zoran M., Mihailović Vladislava Sažetak U radu su predstavljene metodološke osnove RUN i TIPS metode uvedene u hidrološku praksu od strane Profesora Vujice Jevđevića, kao i praktični aspekti primene proširenih verzija ovih metoda pri definisanju suša. Prikazani rezultati su ograničeni na prikaz kvalitativnog i kvantitativnog poređenja 6 metoda za identifikaciju hidroloških suša površinskih vodabaziranih na fiksnim i promenljivim pragovima. Metode su testirane na većem broju reprezentativnih hidroloških profila na prostoru Srbije, a u okviru ovog rada su prikazani rezultati koji se odnose na profil “Ljubičevski Most” na reci Velika Morava čime je obuhvaćen režim pojava suša u većem delu centralne Srbije [l 1]. Osnovu za primenu prikazanih metoda čine dnevne serije proticaja. Na bazi dnevnih podataka iz referentnog perioda se mogu definisati različiti (konstantni ili promenljivi) pragovi presecanja. Za definisane vremenske serije pragova tokom hidrološke godine i opaženih dnevnih proticaja izdvajaju se sušne epizode koje se javljaju unutar jedne kalendarske godine ili se prenose iz godine u godinu. Na taj način moguće je registrovati i višemesečne suše koje se prenose iz godine u godinu kao i višegodišnje suše (ako postoje). Rad prikazuje najnovije metode iz oblasti aktuelnih istraživanja fenomena hidroloških suša koje se u svetu trenutno koriste, ali i promoviše nove i originalne pristupe i metode koji su razvijene u okviru Nacionalnog programa uređenja, zaštite i korišćenja voda u Srbiji (MNŽSRS, 2004-2007.). Pokazano je da upravo neke od ovih metoda pokazuju značajno poboljšanje u odnosu na postojeće metode. preuzmite pun tekst...
Autor: Petković Sava, Tatomir Uroš, Petković Simo Sažetak Problem erozije plaža u Crnoj Gori prisutan je već duži niz godina. Međutim, tom problemu nije posvećivana odgovarajuća pažnja sve dok intenzitet erozije na nekim najugroženijim plažama nije dostigao zabrinjavajuće razmere. Imajući u vidu izuzetan značaj koje prirodne plaže imaju u razvoju turizma u Crnoj Gori, JP Morsko dobro Crne Gore je prihvatilo inicijativu da se započne dugoročni projekat monitoringa crnogorskih plaža. Realizacija Projekta monitoringa plaža u Crnoj Gori je započeta sredinom 2004. godine a do avgusta 2006. godine je izvršeno sedam kontrolnih merenja na odabranim plažama. I pored relativno kratkog perioda od početka realizacije projekta, dobijeni rezultati jasno ukazuju na veoma izražene tendencije sezonske migracije nanosnih masa na plažama. Na svim plažama se uočava postepen gubitak nanosa sa plaža. U radu je detaljno analiziran problem erozije plaže Mogren u Budvi. preuzmite pun tekst...
Autor: Branisavljević Nemanja, Prodanović Dušan Sažetak Terenska merenja brzina i protoka je široko rasprostranjena i poznata hidrološka disciplina neophodna za osmatranje i proučavanje hidroloških procesa. Mali oticaji koji se formiraju u urbanim područjima za vreme i nakon kišnih epizoda obično su sa malim dubinama što otežava njihovo određivanje tradicionalnim metodama i uređajima. Nova metoda, Large Scale Particle Image Velocimetry (LSPIV), bazirana na procesiranju slike, je uvedena u hidrološku praksu poslednjih godina kao neinvazivna metoda koja se upotrebljava kod određivanja polja površinskih brzina otvorenih tokova. U ovom radu LSPIV je primenjena na terenskom merenju urbanog oticaja u rigoli za vreme jedne umerene kišne epizode u Beogradu. preuzmite pun tekst...
Autor: Đorđević Dejana Sažetak Razmatra se primena ortogonalnih i neortogonalnih mreža u modelima prostornog tečenja. Za analizu je izabrano rečno ušće, jer je na ušću tečenje izrazito prostorno, a korito ima složen oblik. Na kvalitet rezultata dobijenih numeričkim simulacijama pored pravilnog izbora numeričke metode, bitno utiče i izbor tipa računske mreže. Neortogonalna mreža se svojim oblikom bolje prilagođava čvrstoj granici od ortogonalne, pa je pogodnija za predstavljanje računskih oblasti složenog oblika kakvo je ušće. Cilj rada je da se kroz uporednu kvalitativnu analizu rezultata utvrde razlike između dva tipa računskih mreža. Poređenje rezultata je obavljeno na osnovu tipa sekundarnog strujanja koje nastaje na ušću i nizvodno od ušća pri različitim odnosima inercijalnih sila reke i pritoke. preuzmite pun tekst...
Sažetak U okviru ovog rada se prikazuju neki rezultati garancijskih hidrauličkih ispitivanja cevne turbine agregata br.9 dopunske HE “Đerdap II”. Dati su uslovi pod kojim je merenje izvršeno, kao i analiza dobijenih rezultata. Merenja su obavljena na tri različita pada, srednjih vrednosti: Hr=6,62 m, Hr=7,36 m i Hr=11,77 m.prečnika radnog kola D1=7,5m za padove H=1.5-12,5m za radne uslove tV=20˚C i n=62, 5min-1. preuzmite pun tekst preuzmite pun...
Autor: Savić Ljubodrag, Kuzmanović Vladan, Milovanović Bojan Sažetak Rad se bavi problemima koji se javljaju pri projektovanju ski odskoka kod visokih brana. Iako je u ovoj oblasti urađen veliki broj istraživanja i napisano mnogo radova, i dalje postoji potreba da se znanja dopune i objedine, kao i da se jasnije i za projektanta praktičara prihvatljivije formulišu. Rad obrađuje tri aspekta vezana za projektovanje ski odskoka: ugao odskoka mlaza, dužinu odskoka i dimenzije erozione jame. Cilj rada je: objedinjavanje znanja o navedenoj problematici, razvijanje izraza koji bi olakšali proračun i projektovanje odskoka, kao i utvrđivanje smernice za dalja istraživanja u ovoj oblasti. preuzmite pun tekst...
Autor: Jovanović Miodrag Sažetak Ovaj rad govori o mogućnosti ocene rizika od potkopavanja temelja mostovskih stubova. Višegodišnja snimanja rečnog korita na deonici sa mostom daju mogućnost statističke analize opšte deformacije korita i prognoze kota dna određene verovatnoće pojave. Oko mostovskih stubova izraženo je sniženje kota dna usled lokalne erozije. Ocena rizika od potkopavanja temelja mostovskog stuba može se zasnivati na nekom izabranom empirijskom obrascu za lokalnu eroziju samo ako se hidrauličke veličine u tom obrascu tretiraju kao slučajne veličine sa odgovarajućim raspodelama. Tada se primenom metode Monte Karlo može odrediti verovatnoća potkopavanja temelja mostovskog stuba, a zatim se ova verovatnoća može dovesti u vezu sa faktorom sigurnosti – parametrom koji se uobičajeno koristi u inženjerskoj praksi za kvantifikaciju stepena prihvatljivog rizika. Opisana metodologija je ilustrovana primerom novog mosta na Dunavu kod Beške. preuzmite pun tekst...
Autor: Markuš Momčilo Sažetak Analiza podataka osmotrenih na malim ravničarskim slivovima u okolini Čikaga pokazala je da u poslednjih nekoliko decenija, u većini slučajeva postoji statistički značajan trend porasta maksimalnih godišnjih proticaja. Ovaj trend je uticao na to da su porasle i procenjene vrednosti stogodišnjih velikih voda. Ovakve promene su prouzrokovane istovremenim dejstvom povećanog intenziteta i učestalosti kiša, kao i urbanizacijom slivova. Oba faktora su značajno promenjena u poslednjih pola veka. Kiše su postale sve češće i sve intenzivnije, a urbanizacija je takođe veoma intenzivirana u poslednjih nekoliko decenija. Rezultati analize su ukazali da je zbog navedenih promena u slivovima, većina studija iz prošlosti potcenila vrednosti stogodišnjih proticaja. Rezultati studije su takođe prikazali stepen povećanja stogodišnjih poplavnih talasa na slivovima. Najzad, pristup razvijen u studiji može da se koristi u dugoročnom vodoprivrednom planiranju, prilikom procene hidroloških efekata različitih budućih scenarija razvoja u slivovima. preuzmite pun tekst...
Autor: Bratić Radivoje, Hrkalović Uroš, Đorđević Branislav, Čubrilo Slobodan, Stevanović Mihajlo, Blagojević Branislav Sažetak U Republici Srpskoj (RS) je upravo urađen Okvirni plan razvoja vodoprivrede Republike Srpske, kao prva faza izrade Strategije integralnog upravljanja vodama. U planu se detaljno razmatraju vodni i drugi potencijali RS, stanje vodoprivrede po svim granama, stanje organizacije i finansiranja sektora voda. Na osnovu analize postojećeg stanja po svim relevantnim komponentama, daju se strateške odrednice razvoja vodoprivrede, principi njene organizacije i budućeg finansiranja, načini uklapanja planiranih sistema u socijalno i ekološko okruženje. Iz te obimne studije u ovom radu se daje sažetak, kako bi se kroz razmjenu mišljenja u kompetentnom vodoprivrednom okruženju dobile sugestije za naredni vrlo značajan korak – izradu Strategije integralnog upravljanja vodama Republike Srpske. preuzmite pun tekst...
Autor: Živaljević Ratomir Sažetak Polazište rada inicirale su dvije bitne činjenice: Respektivna raspoloživost hidroenergetskog potencijala površinskih vodotoka Crne Gore i nizak stepen njegove iskorišćenosti (17%) zbog nemogućnosti obezbeđenja uslova za njegovo korišćenje.U tom smislu, razmatrane su mogućnosti i ograničenja korišćenja preostalog tehnički iskoristivog hidroenergetskog potencijala za ključna HE rješenja koja su sadržana u Vodoprivrednoj osnovi Crne Gore iz 2001 godine i u razvojnim programskim dokumenata Elektroprivrede Crne Gore. Izuzetak se odnosi na HE “Kruševo” na rijeci Pivi, koja nije obuhvaćena u dosadašnjim strateškim dokumentima. Pojedinačno su analizirani uticaji četiri primarna ograničavajuća parametra na realizaciju planiranih HE rješenja: ekološki, kulturno-istorijski, međudržavni i sociološki. Akcentiran je ekološki parametar na ostvarljivost planiranih HE rješenja u kanjonu rijeke Tare i Morače. U radu su naznačeni mogući postupci za otklanjanje ograničavajućih parametara. Rezultujući stavovi izloženi su u vidu sistematizacije pet mogućih slučajeva kombinacije ključnih HE rješenja predloženim u varijantama l i 2 Vodoprivredne osnove Crne Gore. Rezultati ovog rada mogu pomoći u daljim aktivnostima oko donošenja odluka za izgradnju novih HE objekta u Crnoj Gori. preuzmite pun tekst...
Autor: Srđević Bojan Sažetak U raduje prikazan model sprezanja dve različite tehnike optimizacije u postupku traženja pozitivne sinergije više učesnika u poslovima vodoprivrednog odlučivanja. Prva je standardno Linearno programiranje (LP) iz klase jednokriterijumskih optimizacionih metoda. Druga je Analitički hijerarhijski proces (AHP) za podršku procesa odlučivanja kod hijerarhijski struktuiranih problema. AHP je višekriterijumska tehnika koja se ovde koristi za generisanje težinskih koeficijenata u ciljnim funkcijama LP programa pojedinačnih učesnika u odlučivanju o datom vodoprivrednom sistemu (ili problemu u opštem slučaju). LP programima optimizira se alokacija “napora” (kao “kvalitativnog resursa”), odnosno asociranih budžeta (kao “kvantitativnog resursa”) učesnika na dva segmenta gazdovanja vodoprivrednim sistemom: operativni i menadžment. Formiranjem zajedničkog LP ispituje se zatim mogućnost za zajedničko delovanje, odnosno sinergiju napora i korišćenje budžeta. Skalarizacijom pojedinačnih ciljnih funkcija i prekomponovanjem relacija ograničenja u početnim LP programima, generišu se na kraju pojedinačni i zajednički tzv. relativni LP programi. Standardnom optimizacijom se utvrđuju pojedinačni optimumi učesnika u donošenju odluka, kao i stvarna sinergija u alokaciji više kvalitativnih i finansijskih resursa. Na realnom primeru regionalnog hidrosistema Nadela u Vojvodini ilustrovan je mogući scenario postizanja sinergije tri ključna učesnika u poslovima vezanim za sistem. Alokacioni ciljevi su segmentirani na (1) povećanje atraktivnosti sistema za strane i domaće investicije, (2) uspostavljanje stabilnog razvoja i funkcionisanja sistema i (3) dopunsko smanjenje troškova kroz ujedinjavanje ljudskih resursa u domenu menadžmenta i tehničkog rukovanja sistemom. preuzmite pun tekst...
Autor: Muškatirović Jasna Sažetak Metodologija za procenu uticaja na životnu sredinu, prikazana u ovom radu, razvijena je za potrebe rangiranja aktivnosti koje imaju za cilj očuvanje i obnavljanje akvatičnih ekosistema rečnih tokova. Ista predstavlja unapređenje postojećih metodologija koje se baziraju na modelima za simulaciju indikatora i procesa specifičnih za konkretnu životnu sredinu i različitim metodama i tehnikama za procenu uticaja određenih aktivnosti. Metodologija predložena u ovom radu obezbeđuje potrebne informacije na osnovu kojih se mogu proceniti uticaji i rangirati projekti restauracije ekoloških vrednosti vodnih tokova. Za potrebe ove metodologije korišćeni su neki postojeći specifični i opšti modeli. Pri usvajanju postupka pošlo se od: ciljeva koji se žele postići; mogućih odgovora životne sredine i ekosistema na predložene intervencije u okviru rečnog toka ili sliva; društveno-ekonomskih i drugih interesa za realizaciju ovih aktivnosti. Postupkom su obuhvaćeni faktori i procesi značajni za procenu uticaja, kao i savremene tehnologije za vrednovanje uticaja i njihovo vizuelno prikazivanje. S obzirom na različite interese onih koji donose odluke, u nekim slučajevima i konfliktne, predložene su metode i alati koji mogu da obezbede transparentnu ocenu pojedinačnih indikatora i parametara i njihovog uticaja na donošenje odluka na različitim nivoima, a time i izbor prioritetnih rešenja. Primena predložene metodologije zahteva uspostavljanje baze podataka (podaci relevantni za fizičke, hemijske, biološke i ekološke procese) koja je inkorporirana u Geografski informacioni system (GIS). Analitički hijerarhijski proces je usvojen kao metoda za podršku odlučivanju. Kako je metodologija razvijena za potrebe realizacije Programa za rehabilitaciju riblje populacije i divljači u okviru sliva reke Kolumbije, to su, kao primer, prikazane njene osnovne karakteristike neophodne za procenu uticaja odabranih projektnih rešenja na staništa određenih ribljih vrsta. ...
Autor: Plavšić Jasna Sažetak U hidrološkoj praksi statistička analiza velikih voda zasniva se prevashodno na prilagođivanju teorijske raspodele verovatnoće osmotrenim podacima, što znači da su rezultati analize velikih voda uvek povezani sa određenim neizvesnostima. Neizvesnosti u statističkoj analizi velikih voda koja se zasniva na nizovima godišnjih maksimuma protoka su detaljno izučene i opisane su u stručnoj literaturi iz hidrološke statistike. S druge strane, to nije slučaj sa analizom velikih voda koja se zasniva na metodi pikova, odnosno na parcijalnim serijama. U ovom radu prikazana je ukratko metoda parcijalnih serija, a zatim su razmatrane neizvesnosti u primeni ove metode. Opisani su faktori koji utiču na neizvesnosti, uključujući uticaje dužine niza, vrednosti parametara i vrste metode za ocenu parametara. preuzmite pun tekst...
Autor: Jukić Damir Sažetak Wavelet-transformacije registriraju pojedine nestacionarne periodičke komponente u vremenskim serijama i lociraju razdoblje njihovog trajanja što predstavlja preduvjet za prepoznavanje i analizu uzroka njihovog pojavljivanja. Neke mogućnosti praktične primjene kontinuiranih wavelet-transformacija u hidrologiji krša su pokazane prvo na teoretskom primjeru linearnog rezervoara a zatim su analizirane na konkretnom primjeru sliva Krčića i izvora Krke. Ukupne srednje dnevne oborine i izračunate efektivne srednje dnevne oborine na slivu predstavljaju ulazni signal dok su srednja dnevna otjecanja iz izvorskih zona Krčića, Krke i Cetine izlazni signali. Rezultati pokazuju da se analizom načina transformacije pojedinih periodičkih komponenti iz ulaznog signala može doći do vrijednih informacija o procesima koji se odigravaju na slivu i u krškom podzemlju. Osim toga, komparativnim analizama rezultata dobivenih za pojedine vodonosnike mogu se potvrditi ili odbaciti pojedine hipoteze o načinu njihovog funkcioniranja i međusobnim odnosima. preuzmite pun tekst...
