Autor: Đorđević Branislav, Dašić Tina Sažetak Pri planiranju vodoprivrednih sistema sa akumulacijama i vodozahvatima jedna od ključnih projektnih odluka jeste: koliki protok odabrati kao obavezno ispuštanje iz akumulacije, odnosno nizvodno od vodozahvata. U radu je izvršeno jasno metodološko razgraničenje pojmova: garantovani ekološki protok, protok za vodoprivredne potrebe, potrebno ispuštanje nizvodno od brane ili rečnog vodozahvata. Analizom metoda koje se koriste u svetu, kao i na bazi hidroloških studija malih voda i morfološko-ekoloških analiza koje su urađene na našim vodotocima, autori su definisali novu metodu za izbor garantovanih ekoloških protoka pri planiranju na ovom prostoru Evrope. Prednosti metode su: (a) jednostavnost primene, jer se zasniva na analizi verovatnoća mesečnih malih voda, (b) prilagođenost životnim aktivnostima biocenoza u rečnom biotopu (protoci su različiti u toplom i hladnom delu godine), (c) u malovodnim periodima ti protoci su veći od protoka koji bi bili u prirodnom stanju, tako da predstavljaju najdelotvorniju zaštitu vodenih ekosistema. preuzmite pun tekst...
Autor: Bajčetić Marko, Stojanović Nebojša Sažetak Upravljanje vodama predstavlja kompleksnu sekciju ljudskog delovanja koja je izraz mnoštva osnova i procesa datih u sintetički određenim elementima. Osnove na kojima se zasnivaju sistemi za upravljanje vodama i uslugama su elementi različitih pravnih, tehničkih, ekonomskih, društvenih i naučnih karakteristika i osobina. Za strukturni razvoj upravljanja vodama od posebne važnosti su segmenti (raspolaganje, korišćenje, zaštita i zaštita od voda), vlasništvo (javno, privatno i mešovito), svojina i svojinski odnosi (pravo upravljanja, korišćenja, raspolaganju i sticanja sredstava za zadovoljavanje potreba, upotrebom vode i usluga) i upravljanje (javni i poslovni menadžment, birokratsko i korporativno). Drugo, se odnosi na vrste infrastrukturnih objekata, tehničkih sistema, tehnološku osnovu određenu posebnim tehničkim, ekonomskim i organizacionim faktorima objekata (mehanički, električni, automatski, informaciono-tehnološki) i inputa za pružanje usluga, funkcionisanja i profila objekata. Treće, u razvoju upravljanja vodama polazi se od vrsta voda i usluga kao prirodnih i ekonomskih dobara koji imaju tražnju visokog intenziteta slabe tržišne elastičnosti pa se za uspostavljanje ponude zahteva usluga sa najnižim troškovima. Procesi, pre svega za razvoj u upravljanju vodama, odvijaju se u zavisnosti od prirodnih i ljudskih uticaja, pritisaka i usluga do stanovništva, privrede i korisnika koji zadovoljavaju potrebe i interese. Procesi u vodoprivrednim infrastrukturnim sistemima su determinisani iako zbog prirodnih uticaja mogu bit i stohastički. Procesi oko voda i vodoprivrednih usluga izazivaju promene u pravnom određivanju javnih i poslovnih sredstava, prihoda i izvora sredstava koji se kod stanovništva vrednuju u procesima ocene rada vodoprivrede, a na tržištu se vrednuju za korisnike (Veljković, 2006) putem njihovih proizvoda i usluga. Svaki proces u upravljanju vodama ima određene principe i veliki broj podprocesa koje je potrebno ostvariti radi stvaranja...
Autor: Kaluđerović Dragan Sažetak Od 1983. godine sistemi vodosnabdevanja u SAD se sve više oslanjaju na podzemno skladištenje vode za pice kako bi se zadovoljile rastuće raznovrsne potrebe u zavisnosti od lokacije. Skladištenje se ostvaruje preko bunara za ‘skladištenje podzemne vode i njeno zahvatanje – ASR” (engl. Aquifer Storage Recovery)” ili bunara dvojne namene. ASR bunari skladište vodu u odgovarajuće izdani tokom vlažnih meseci i uopšte u periodima kada je voda dostupna, i zahvataju uskladištenu vodu iz istih bunara tokom suša, vršnih potreba i uopšte kada je uskladištena voda potrebna. Preko 100 ASR bunarskih polja je sada u funkciji u najmanje 22 države USA. ASR se sada implementira u mnogim drugim zemljama. Glavni vodič ASR implementacije je bio ekonomski faktor s obzirom da ASR rešenja obično smanjuju troškove ulaganja u razvoj vodosistema za najmanje 50%. Matematičke simulacije imaju značajnu ulogu u projektovanju bunara dvojne namene. Da bi bunar dvojne namene bio uspešan potrebno je da su ispunjeni razni faktori a koeficijent filtracije izdani je jedan od glavnih. Ukoliko je koeficijent filtracije mali dolazi do velikih sniženja nivoa podzemne vode a ukoliko je koeficijent filtracije veliki telo injektirane vode može da “pobegne” od bunara i da ne bude zahvaćeno crpenjem. Numeričkim eksperimentom ovo je pokazano. preuzmite pun tekst...
Autor: Bajčetić Marko Sažetak Strukturu različitih ekonomskih karakteristika dobara u upravljanju vodnim sektorom čine čista javna dobra, javna dobra i privatna dobra. Čista javna dobra su prirodna i od strane države određena dobra, koja obuhvataju i osnovne aktivnosti za delatnosti vodnog sektora. Karakteristično je za čista javna dobra da potrošnja, odnosno korišćenje dobara je jednako za sve bez mogućnosti isključivanja pojedinaca u potrošnji (korišćenju) jer ne postoji rivalna potrošnja, odnosno ne postoje ista ili slična dobra u vremenu i prostoru. Čista javna dobra su u državnoj svojini, pa je njihovo obezbeđenje sredstava u okviru izvornih sredstava države – porezima. Drugu vrstu dobara, koja su strukturno i sistemski prisutna u vodnom sektoru, čine javna dobra koja pored nerivalne potrošnje imaju osobinu da se korisnici mogu isključiti iz potrošnje – korišćenja. Za ova dobra država uvodi poseban vid novčanog prisvajanja putem naknada, koju plaćaju oni koji najviše koriste pogodnosti iz zaštita i korišćenja dobara i resursa putem usluga ili proizvoda. Za određivanje vrsta naknada i i korišćenje sredstava naknada bitne su ekonomske analize vodnog sektora, fiskalna i monetarna analiza i posebno poslovna analiza JVP. Iz analiza i određenih uslova zaštita i korišćenja vode za ekonomsko – finansijske osnove se određuju različite vrste i cene usluga (privatna dobra). preuzmite pun tekst...
Projekat Ministarstva nauke Republike Srbije, br. OI 174003: Teorija i primena Analitičkog hijerarhijskog procesa (AHP) u uslovima rizika i neizvesnosti Autor: Draginčić Jovana, Marković Veroljub Sažetak U vodoprivrednoj praksi se često paralelno koristi nekoliko metoda višekriterijumske analize, ili se vrši njihovo kombinovanje sa ciljem boljeg prilagođavanja problemu odlučivanja. U radu je kanal ‘Kula – Mali Iđoš” u AP Vojvodini uzet kao model za izvođenje naučnog eksperimenta u kome su kombinovani višekriterijumski metodi AHP i PROMETHEE da bi se izabrala najbolja od nekoliko varijanti oblaganja kanala za navodnjavanje. preuzmite pun tekst...
Projekat Ministarstva nauke Republike Srbije, br. TR37010: Sistemi za odvođenje kišnih voda kao deo urbane i saobraćajne infrastrukture Autor: Ivetić Damjan, Vasilić Željko, Stanić Miloš, Prodanović Dušan Sažetak Efikasnost optimizacije vodovodnih mreža u pogledu utroška računarskog vremena zavisi od brzine hidrauličkog proračuna. U ovom radu je ispitana mogućnost korišćenja ΔQ metode za proračun mreža na primeru rekonstrukcije distributivne mreže grada Njujork. Ova metoda je korišćena u standardnom obliku, kao i u dve modifikovane varijante. Prva modifikacija se odnosi na korišćenje sračunatih korekcija ΔQ za postojeće stanje, pri hidrauličkom proračunu alternativnih rešenja u evaluacionoj funkciji. Druga modifikacija podrazumeva uvođenje korekcije protoka ΔQ kao dodatne promenljive, odnosno kao veličine koja se optimizuje. U radu su kao optimizacioni metod korišćeni genetski algoritmi (GA) koji su efikasni u pogledu računarskog vremena i u pronalasku suboptimalnih rešenja. preuzmite pun tekst...
Autor: Hovanj Lajoš Sažetak Od septembra 2011. do maja 2012. godine ispitivana je greška merenja potrošnje vode vodomerom (klase B, nazivnog prečnika 20 mm i proticaja Qn=1,5 m3/čas) u trajanju kraćem od vremena trajanja testa baždarenja. Za Pravilnikom predviđene proticaje baždarenja utvrđeno je da: a) dijapazoni greške merenja vodomera mogu da budu i veći od dijapazona dozvoljenih grešaka, b) najveće greške se javljaju pri Qmin, i c) da bi greška merenja baždarenih proticaja sigurno bila manja od dozvoljenih, utvrđeno je minimalno vreme trajanja merenja ovih proticaja. Rezultat ispitivanja prikazan na 16. savetovanju Srpskog društva za hidraulička istraživanja u oktobru 2012. godine u ovom radu je dopunjen – posebnim osvrtom na smanjeno vreme baždarenja od sredine 2013. godine. preuzmite pun tekst...
Autor: Ljubisavljević Dejan, Jonović Milko Sažetak U pripremi vode za piće, najvažnije životne namirnice, brzi peščani filtri se uspešno koriste više od jednog veka i kao jednostavna, jeftina i veoma pouzdana tehnika uspešno odolevaju novim tehnologijama. U ovom radu je opisan mehanizam filtracije, a poseban akcenat je stavljen na dinamiku i matematičku teoriju filtracije. Takođe je opisan i postupak pranja filtra, operacije koja je učestala tokom eksploatacije brzih peščanih filtra, prikazani su tipovi konstrukcija sistema za pranje brzih filtra i najvažniji zaključci kojih bi se projektant trebalo držati prilikom projektovanja ovih sistema. preuzmite pun tekst...
Projekat Ministarstva nauke Republike Srbije, br. OI-176022: Potencijal i podloge za održivo korišćenje podzemnih voda i br. TR-37005: Ocena uticaja klimatskih promena na vodne resurse Srbije Autor: Vasić Ljiljana, Milanović Saša, Petrović Branislav, Stevanović Zoran Sažetak Karstna izdan je zbog svojih jedinstvenih hidrogeoloških karakteristika izuzetno osetljiva na kontaminaciju patogenima. U radu su predstavljeni rezultati istraživanja kontaminacije karstne izdani, posebno bakterijama fekalnog porekla, koje predstavljaju najčešći uzročnik neispravnosti karstnih nekaptiranih i kaptiranih voda, pre bilo kakvog tretmana vode. Pitanje koje se postavlja i generalno objašnjava kroz rad je u kojoj meri pojava bakteriološke neispravnosti voda karstnih vrela može zavisiti od brzine i načina cirkulacije voda kroz karstno podzemlje, dok se sa druge strane razmatra i uticaj bakteriološkog zagađenja na proces vodosnabdevanja i zahvatanja voda, kako tokom istraživanja, tako i kroz faze projektovanja vodozahvata, i kasnije u fazi same distribucije vode. Kontinuirano praćenje distribucije fekalnih bakterija i ostalih bakterioloških ‘zagađenja”, kao i fizičko-hemijskih parametara, omogućilo je bolje razumevanje procesa kojima se reguliše transport patogena u karstnim podzemnim vodama i moguće mikrobiološke kontaminacije vode za piće iz karstnih vrela. Promene u bakteriološkom zagađenju su prikazane kroz analizu vrela jednog karstnog sistema sa dva tipa isticanja, dubokom sifonalnom cirkulacijom i gravitacionim, odnosno sub-gravitacionim tipom isticanja, kao što su primeri vrela Kavak i Krupac (kaptirani za vodosnabdevanje Pirota). Monitoring ovih vrela, iskazan kroz analizu bakterioloških nalaza, u sprezi sa fizičko-hemijskim karakteristikama u sezonskim intervalima, daje nam uvid u funkcionisanje karstne izdani i njene bolje ili lošije autopurifikacione osobine. Naime, vrelo Kavak je vrelo koje se odlikuje dubokom sifonalnom cirkulacijom i kod njega nije uočeno prisustvo koliformnih bakterija fekalnog porekla, što i opravdava činjenicu da...
Projekat Ministarstva nauke Republike Srbije, br. TR37014: Metodologija ocene, projektovanja i održavanja izvorišta podzemnih voda u aluvijalnim sredinama u zavisnosti od stepena aerobnosti Autor: Dimkić Milan, Pušić Milenko, Vidović Dragan, Đurić Dušan, Boreli-Zdravković Đulija Sažetak Zone sanitarne zaštite izvorišta podzemnih voda se postavljaju u cilju zaštite izvorišta. Ukoliko je izvorište smešteno unutar gradske infrastrukture i urbane zone (kao što je slučaj sa Beogradom), pooštrava se sukob interesa grada i izvorišta. Prilikom određivanja zona sanitarne zaštite, od je značaja definisanje tzv. kritičnih materija, materija koje su reperne za koncepciju zaštite podzemnih voda izvorišta. Njihovo vreme zadržavanja i dužina pređenog puta do bunara izvorišta su osnova za definisanja zona zaštite. Rad daje najvažnije elemente zaštite izvorišta i primer hidrodinamičke analize transporta unetih materija u podzemne vode, da bi to postala praksa. Za nekoliko scenarija unosa materije, dobijeni su rezultati proračuna vremena putovanja i koncentracija u bunarima i odabranim pijezometrima. Dobijeni rezultati, pored toga što predstavljaju dobru tehničku osnovu za formiranje sistema monitoringa na izvorištu, pokazuju neophodnost ovakvog pristupa kod definisanja zona zaštite. preuzmite pun tekst ...
Projekat Ministarstva nauke Republike Srbije, br. TR 37009: Merenje i modeliranje fizičkih, hemijskih, bioloških i morfodinamičkih parametara reka i vodnih akumulacija Autor: Kolarević Milena, Savić Ljubodrag, Kapor Radomir, Mladenović Nikola Sažetak U radu su analizirani gubici energije u krivini koji nastaju pri burnom tečenju u provodniku kružnog poprečnog preseka. Urađena su hidraulička modelska ispitivanja, na osnovu kojih su određeni koeficijenti gubitka energije. Predloženi su izrazi za koeficijent gubitka u zavisnosti od karakteristika krivine (skretnog ugla i zakrivljenosti). S obzirom da u literaturi ne postoje izrazi kojima se opisuje ovakav gubitak energije u krivini, predložene zavisnosti su upoređene sa izrazi a ko i se odnose na tečenje pod pritiskom. Na kraju rada su date preporuke i zaključci. preuzmite pun tekst...
Autor: Prohaska Stevan, Bartoš-Divac Vladislava Sažetak U radu su prikazani rezultati regionalizacije kvantitativnih karakteristika kiša jakog intenziteta u Srbiji, na osnovu analize podataka sa 30 pluviografskih stanica. Regionalizacija je izvršena za trajanja kiša jakih intenziteta, distribuciju najverovatnije pojave u toku jednog dana (24 časa) i jedne kalendarske godine, kao i za pojavu maksimalnog jednočasovnog intenziteta kiše u toku dana. Regionalizacija navedenih parametara izvršena je za teritoriju čitave Srbije i za administrativne celine: Centralnu Srbiju, AP Vojvodinu i AP Kosovo i Metohiju. preuzmite pun tekst...
Autor: Božić Ivan, Benišek Miroslav Sažetak Savremeno projektovanje hidrauličnih turbina podrazumeva određivanje njihove geometrije za zadate parametre primenom numeričkih simulacija strujanja i modelskih ispitivanja na opitnim instalacijama. U radu se, korišćenjem najsavremenijih alata za rešavanje parcijalnih diferencijalnih jednačina, numerički simulira strujanje u celokupnom strujnom prostoru modela jedne hidraulične turbine za odabrane radne režime pri optimalnom neto padu. Određivanjem odstupanja rezultata dobijenih numeričkim i laboratorijskim eksperimentima pokazana je pouzdanost primene naponskog SSG turbulentnog modela u određivanju osnovnih energetskih parametara Kaplan turbine. preuzmite pun...
Autor: Jovanović Miodrag Sažetak Ovaj rad se bavi ispitivanjem numeričke simulacije prostornih (3D) tokova, posebno onih sa nehidrostatičkim rasporedom pritiska. Opisani su teorijski principi rešavanja Navie-Stoksovih (Navier-Stokes) jednačina metodom konačnih elemenata. Pristup zasnovan na etapnom rešavanju osnovnih jednačina, koji je primenjen u poznatom softverskom sistemu Telemac3D, omogućava brz i veoma efikasan proračun prelivnih tokova sa nehidrostatičkim rasporedom pritiska. Metoda je ilustrovana rezultatima numeričke simulacije jednog laboratorijskog eksperimenta. preuzmite pun tekst...
Autor: Aćimović Sonja, Leleš Branislav Sažetak Analizom koncentracija nutrijenata u vodotoku Krivaja na profilima Mali Iđoš i Srbobran u periodu 20012009. godina, utvrđeno je da je po prosečnom sadržaju amonijum jona voda profila Mali Iđoš van klase, a profila Srbobran u III/IV klasi, pri čemu su koncentracije na profilu Mali Iđoš bile konstantno više (do 79%). Po prosečnim vrednostima nitrita voda oba profila svrstana je u III/IV klasu. Sadržaj nitrita je bio viši na profilu Mali Iđoš (do 77%) izuzev 2007. godine, kada je za 31% bio viši na profilu Srbobran. Prema prosečnom sadržaju nitrata voda na oba profila pripada I/II klasi, a sadržaj nitrata je sve vreme bio viši na profilu Srbobran (do 131%). Kod svih azotnih parametara utvrđena je statistički značajna razlika u koncentracijama na dva profila na nivou značajnosti α = 0,01. Koncentracije ortofosfata i ukupnog fosfora bile su više na profilu Srbobran (do 118%, odnosno do 91%) osim u 2002. godini, kada su za 21% bile vise na profilu Mali Iđoš. Za fosforne parametre nije utvrđena statistički značajna razlika u koncentracijama na dva profila na nivou značajnosti α = 0,01, ali su se koncentracije sve vreme kretale iznad granice preporučenih vrednosti, stvarajući time uslove za pojavu eutrofikacije. preuzmite pun tekst...
Autor: Blagojević Boško, Srđević Bojan Sažetak U radu je tretirano grupno odlučivanje u vodoprivredi kada članovi grupe subjektivno biraju metod za iskazivanje svojih preferenci. Pošto izabrani metodi mogu biti bitno različiti, generisanje grupne odluke zahteva uniformisanje, odnosno svođenje na istu metriku. Polazeći od nekih ranijih istraživanja, u radu je na primeru odlučivanja o vodama u slivu Krivaje pokazano kako se do grupne odluke može doći kada predstavnici više interesnih grupacija nezavisno biraju jedan od četiri naučno priznata metoda za iskazivanje preferenci. Koncept se zasniva na fazi preferencama i korišćenju OWA operatora. preuzmite pun tekst...
Autor: Kolarević Milena, Savić Ljubodrag, Kapor Radomir, Mladenović Nikola Sažetak Analizirano je složeno strujanje koje nastaje u krivini kružnog provodnika pri burnom toku. Ispitivanja su urađena na hidrauličkom fizičkom modelu, kao i na numeričkom modelu, zasnovanom na programskom paketu ANSYS (Fluent). Prikazani su rezultati dobijeni na pomenuta dva modela, sa komentarima i preporukama za njihovu primenu. Predložene su jednostavne zavisnosti kojima se opisuje uticaj zakrivljenosti, skretnog ugla i prilaznih uslova tečenja (dubina i Frudov broj uzvodno od krivine) na razmatrano tečenje. preuzmite pun tekst...
Autor: Cibulić Violeta V., Stamenković Lidija J., Luković Jelena M., Staletović Novica M., Ranđelović Ljiljanac Sažetak Akumulacija ‘Barje’ prema količini vode, njenim prirodnim i fizičkohemijskim svojstvima, predstavlja izvorište od opšteg društvenog interesa, koje je svrstano u izvorišta prvog ranga (Đorđević,2008). Danas ona predstavlja izvorište za vodosnabdevanje grada i naselja opštine Leskovca, čiji se dinamizam kvaliteta redovno kontroliše i prati (Cibulić, 1998a, 1998b, Martinović- Vitanovic, 1998). U radu su prikazani rezultati fizičkohemijskih ispitivanja kvaliteta vode akumulacije ‘Barje’, izvršenih u 2009/2010. godini, petnaest godina od njenog formiranja. Ovi rezultati su upoređivani sa rezultatima ispitivanja iz 1995/1996. godine, koja predstavlja godinu nultog ispitivanja kvaliteta vode akumulacije. Na bazi redovnog praćenja kvaliteta vode i povremenih detaljnijih sinteza rezultata osmatranja (Tajić, 2010) može se konstatovati da je kvalitet vode još uvek na prihvatljivom nivou, što omogućava da se uz primenu projektovanih metoda obrade, ona može lako dovesti do kvaliteta vode za piće i upotrebu u prehrambenoj industriji. Postoje, međutim, naznake početka procesa eutrofikacije, što je i očekivano, s obzirom na fenomen neminovnog starenja akumulacija, ali i njene nedovoljne zaštite od unosa nutrijenata sa sliva. Uvećanje nitratnog azota i koncentracije ortofosfata u odnosu na nulta merenja, predstavljaju pokazatelj početka eutrofikacionih procesa. Takođe, povećana maksimalna pH vrednost pri zadnjim ispitivanjima, ukazuje na povećavanje primarne produkcije, što takođe, 15 godina od njenog formiranja, ukazuje na prisustvo eutrofikacionih procesa. Iz ovih razloga, na akumulaciji ‘Barje’ treba raditi na osmišljavanju hemijsko – tehnoloških i bioloških mera za eliminisanje eutrofikacionih procesa, odnosno njihovo usporavanje, a sve u cilju očuvanja kvaliteta vode. preuzmite pun tekst...
Autor: Ristić-Vakanjac Vesna, Stevanović Zoran, Polomčić Dušan, Blagojević Borislava, Čokorilo Marina, Bajić Dragoljub Sažetak Dosadašnja hidrološka i hidrogeološka istraživanja karsta i karstnih vrela u Republici Srbiji su se uglavnom bazirala na analizi postojećih rezultata osmatranja i merenja vodostaja i količina isteklih voda. Postojeći korišćeni i analizirani nizovi u većini slučajeva su bili relativno kratkog trajanja (često ispod jedne godine) što je imalo značajnog uticaja na realne ocene rezervi izdanskih voda, njihovo bilansiranje a samim tim i za kasnije potrebe korisnika izdanskih voda (vodosnabdevanje, ribogojstvo, flaširanje, balneologija, navodnjavanje…). U poslednjih deset godina bilo je pokušaja da se postojeći nizovi osmatranja i merenja isticanja iz karstnih vrela produže ili popune. Razlog je taj da višegodišnje serije srednje mesečne izdašnosti omogućavaju da se pouzdanije odredi karakter prosečne izdašnosti, a, takođe, i minimalnih izdašnosti željene obezbeđenosti – veoma bitnog faktora za ocenu pouzdanosti vodnog resursa u opštem vodoprivrednom bilansu. Isticanje iz karstnih vrela predstavlja veoma složen proces u formiranju rečnog oticaja. Velika amplituda kolebanja količina isteklih voda iz karstnih vrela posledica je veoma složene geološke strukture kroz koju voda prolazi na svom putu od trenutka infiltracije/poniranja kišne kapi pa do trenutka njenog pojavljivanja na karstnom vrelu. Posledica ovoga je ta da aktivna (podzemna) površina sliva karstnih vrela bude pogrešno definisana. Takođe, često se u proračune rezervi ili pojedinih parametara bilansne jednačine ulazi sa topografskom površinom sliva a ne realnom, aktivnom (podzemnim), koje se značajno razlikuju kada je karst u pitanju. Matematički model, pri kome se pored određivanja dnevnih suma evapotranspiracije, generišu i aktivne površine slivova, razvijen je u više međusobno nezavisnih nivoa. Na svakom nivou izvršavaju se određene funkcije, različite po matematičkoj strukturi i...
Autor: Jusić Suvada Sažetak Brzi pješčani filteri se najviše koriste na filter stanicama za pripremu vode za piće (FS) u Bosni i Hercegovini (BiH). Članak opisuje koristi i ograničenja pri primjeni modela procesa brzog pješčanog filtriranja iz Stimela okruženja modeliranja. Pokazana je efektivna primjena ovog modela kroz primjere dvije filter stanice u BiH (FS ‘Crkvice” Zenica i FS “Tilave” Sarajevo). Pokazano je da je primjena modela u pripremi vode za piće izazov i način poboljšanja upravljanja, projektovanja i razumijevanja procesa. Na kraju su date i smjernice za nastavak istraživanja i daljni doprinos u ostvarenju dobrih rezultata primjene modeliranja u pripremi vode za piće. Rad daje prikaz dijela rezultata originalnog naučnog istraživanja (Jusić, 2011). Ova tema je relativno nova i nedovoljno istražena i u razvijenim zemljama. U BiH, a vjerovatno i u bližem okruženju, ovo je prvo detaljnije istraživanje. preuzmite pun tekst...
Autor: Hadžić Emina Sažetak U radu su prikazani rezultati matematskog modeliranja izvorišne zone Sokolovići u Sarajevskom polju sa ciljem definiranja optimalnih crpljenih količina. Kriteriji na osnovu kojih se odabralo optimalno rješenje su prepoznati kroz: obezbjeđenje doticaja iz rijeke Željeznice u količini koja neće prekoračiti prirodnu infiltraciju, za pretpostavljenu geometriju i granične uvjete; obezbjeđenje minimalno potrebnog protoka prema Bačevu koji eksploatacija u Sokolovićima ne smije ugroziti; te očuvanje filtracione stabilnosti bunara na prostoru izvorišta Sokolovići. preuzmite pun tekst...
Autor: Polomčić Dušan, Bajić Dragoljub, Ristić-Vakanjac Vesna, Čokorilo Marina, Drašković Dejan, Špadijer Slavko Sažetak Geološka i hidrogeološka istraživanja koja su u prethodnih nekoliko godina izvedena u zoni izvorišta opštine Lazarevac, imala su za cilj obezbeđivanje podataka za utvrđivanje rezervi podzemnih voda, njihov bilans i radijus uticaja bunara izvorišta. Istraživani teren pripada kolubarskom ugljonosnom basenu, koji je najveći basen uglja u Republici Srbiji. Gradsko izvorište za vodosnabdevanje grada Lazarevac nalazi se na ravničarskom terenu aluvijalne ravni reka Kolubare i Peštana. Sastoji se od 14 eksploatacionih bunara koji kaptiraju izdan pod pritiskom do oko 180 m dubine, formirane u okviru neogenih peskova. Ova izdan se naziva ‘međuslojna izdan”, jer se nalazi između dva sloja uglja koji se eksploatiše. Dosadašnjom eksploatacijom izvorišta došlo je do značajnih sniženja podzemnih voda u zoni izvorišta, reda veličine od 40 do 50 m. Ovo je posledica precrpljivanja izvorišta zbog razvoja kopova gde su presečeni kontakti sa rekama koje prihranjuju izdan. U cilju sprovođenja simulacije režima eksploatacije podzemnih voda na izvorištu za vodosnabdevanje grada Lazarevac izrađen je hidrodinamički model režima podzemnih voda. Njegova izrada rađena je fazno: od osnovne interpretacije ulaznih podataka, šematizacije porozne sredine, strujnog polja i uslova strujanja do formiranja i etaloniranja modela. Izrađeni višeslojeviti model zasniva se na simulaciji trodimenzionalnog strujanja podzemnih voda. Za izbor koncepcije hidrodinamičkog modela od odlučujućeg značaja su bili prirodni činioci kao što su tip i karakteristike zastupljenih geoloških članova, izražena slojevitost, rasprostranjenje vodonosnog i izolatorskih slojeva, filtracione karakteristike porozne sredine, uslovi, mehanizam i režim strujanja podzemnih voda. Primenom hidrodinamičkog modeliranja, baziranog na numeričkoj metodi konačnih razlika, određen je bilans podzemnih voda za maksimalno registrovani kapacitet izvorišta “Peštan”. Simulacijom praćenja kretanja...
Autor: Đorđević Branislav V., Sudar Nedeljko, Hrkalović Uroš, Knežević Božo Sažetak Tokom 2012. godine u Republici Srpskoj je završen planski dokument ‘Strategija integralnog upravljanja vodama Republike Srpske’1. Dokument, koji u celovitom vidu ima 300 strana i 15 obimnih aneksa, predstavlja strateški planski dokument najviše državne značajnosti, kojim se zaokružuje jedan dug proces strateškog planiranja u sektoru voda u Republici Srpskoj. Do nedavna su takvi dokumenti imali vrlo određen i logičan naziv – Vodoprivredna osnova, po čemu je hidrotehnička struka bila na najbolji način prepoznatljiva i planski uvažavana, i velika je šteta što se od tog naziva odustalo (videti fusnotu). Dokument Strategije se finalizuje i na ovaj način, preglednim člankom, pre svega zbog metodoloških specifičnosti, ali i zbog toga što su režimi voda na čitavom području Balkana tesno međuzavisni, tako da se stavljanjem na uvid planskih rešenja u Republici Srpskoj stvaraju uslovi za tešnju koordinaciju planskih aktivnosti u oblasti voda u svim zemljama u okruženju. U članku se prikazuju relevante ocene vodnih režima, stanje u pojedinim granama vodoprivrede, strateška rešenja po granama, kao i sve druge prateće planske aktivnosti koje će pratiti vodoprivredni razvoj u Republici Srpskoj. Na osnovu analize postojećeg stanja po svim relevantnim komponentama, daju se strateške odrednice daljeg razvoja vodoprivrede, principi njene organizacije i budućeg finansiranja, načini uklapanja planiranih sistema u socijalno i ekološko okruženje. U Zaključcima se specificiraju najvažnija strateška opredeljenja trajnog karaktera, ona koja sigurno neće demantovati vreme. preuzmite pun tekst...
Autor: Erčić Živodar Sažetak U petom delu rada se prikazuju hidrauličke karakteristike preliva sa stepenastim brzotokom. Opisana je osnovna strujna slika u skokovitom i klizećem vodnom režimu i prikazane su empirijske jednačine za određivanje tipa strujanja i proračun odgovarajuće visine stepenica i visine bočnih zidova brzotoka. Postupak za određivanje količine rasute energije u brzotoku, zaštite od kavitacionih oštećenja betona i dimenzija objekta za rasipanje preostale kinetičke energije vodnog toka biće prikazan u sledećem, šestom, delu. preuzmite pun tekst...
Autor: Popovska Cvetanka, Đorđević Branislav Sažetak Reke u zonama naselja u procesu urbanizacije doživljavaju najveće morfološke i hidrauličke promene. Promene su izazvane regulacijama koje ranije nisu vodile računa o ekološkoj i sociološkoj ulozi reke u urbanoj matrici grada. Zbog toga često dolazi do degradacije reka kao ekoloških sistema, ali i kao akvatorija koje imaju izuzetno važnu sociološku i humanu dimenziju u uslovima razvoja gradova. Sa jačanjem ekološke svesti društva, podstaknutim i sve većim pogoršavanjem ekoloških i klimatskih uslova u gradovima, javlja se potreba da se izvrše radovi na revitalizaciji reka. Ako se pođe od sistematizacije da postoje tri mogućnosti ekološke obnove reka – restauracija, rehabilitacija i remidijacija – može se konstatovati da restauracija (vraćanje u prvobitno ekološko stanje) praktično nije moguća, imajući u vidu obim antropogenih uticaja u širem priobalnom pojasu. Međutim, praktično u svim slučajevima je moguća mera rehabilitacije, kojom se značajno poboljšavaju ekološki uslovi reke, pa se ona pretvara u gradsku akvatoriju koja je u poželjnom ekološkom, urbanom i sociološkom stanju. Mera revitalizacije vodotoka u zonama naselja je nerazdvojni deo mera integralnog uređenja, korišćenja i zaštite voda koje su planirane strateškim planskim dokumentima u oblasti voda. Te aktivnosti su ključne za harmonizaciju pet baznih kategorija od kojih zavisi kvalitet jednog složenog urbanog sistema: Prirode (voda, vazduh, klimatski parametri), socijalne sredine), urbane strukture, javnih službi, mrežnih infrastrukturnih sistema. Pošto se ti odnosi tokom vremena narušavaju, pre svega zbog aktivnosti ljudi, potrebni su povremeni radovi na poboljšanju vodoprivrednih sistema i rehabilitaciji reka. U ovom članku se razmatraju pogrešni pristupi urbanizaciji u zoni rečnih koridora u nekim gradovima, kao i potreba i velike mogućnosti revitalizacije reka na urbanim područjima. Novu dimenziju...
Autor: Živanović Vladimir, Dragišić Veselin, Atanacković Nebojša Sažetak Metode za ocenu ranjivosti podzemnih voda u novije vreme imaju sve veću primenu u zaštiti vodnih resursa. Karte koje se dobijaju primenom ovih metoda imaju poseban značaj jer predstavljaju značajne podloge u određivanju zona sanitarne zaštite, kao i u prostornom planiranju. Problematika zaštite podzemnih voda posebno dolazi do izražaja u Nacionalnim parkovima (NP) i Parkovima prirode (PP) jer i pored toga što ova dobra predstavljaju najviše oblike zaštite životne sredine, zaštita podzemnih voda je stavljena u drugi plan. Izbor metode za ocenu ranjivosti podzemnih voda je veoma bitan zadatak, jer od pravilno izabrane metode će zavisiti i kvalitet i brzina kojom se dobijaju karte ranjivosti. U radu je prikazana primena DRASTIC metode za ocenu ranjivosti podzemnih voda NP Đerdap i PP Tara. Složena geološka i hidrogeološka građa izabranih terena su opravdali izbor metode koja je veoma pogodna kada se vrši ocena ranjivosti podzemnih voda velikih područja. Primena DRASTIC metode zahteva izradu posebnih karta tj, oleata koje prikazuju uticaj analiziranih parametara na ukupnu ranjivosti podzemnih voda. Zbog veličine istražnih područja kao i zbog složenosti geoloških prilika, najteže je bilo odrediti faktore D (dubina do nivoa podzemnih voda) i faktor R (prihranjivanje). Upravo zato je u radu najviše pažnje posvećeno određivanju ovih parametara. preuzmite pun tekst...
Autor: Zubac Željko, Bošković Željko Sažetak Područje Hercegovine je predmet kompleksnih geoloških, hidrogeoloških i hidroloških istraživanja, počev od druge polovine 20.-og vijeka. Izgradnja sistema hidroelektrana na rijeci Trebišnjici, najvećoj ponornici Evrope, je predstavljala pravi poduhvat, uzimajući u obzir razvijenost karsta Hercegovine. Jedan od važnijih objekata u sistemu hidroelektrana na rijeci Trebišnjici predstavlja brana ‘Gorica’, koja formira akumulaciju ‘Trebinje’. Akumulacija se formira od voda ispuštenih iz akumulacije ‘Bileća’, rijeke Sušice, vrela Stara Mlinica i Oko. Procjeđivanje voda na profilu brane ‘Gorica’ i sprječavanje istog je predmet mnogih istraživanja izvedenih od početka izgradnje hidrosistema Trebišnjica. Količina procjednih voda ima tendenciju konstantnog rasta, te predstavlja ozbiljan problem uzimajući u obzir izgubljenu energetsku vrijednost na HE Dubrovnik. Kao rezultat istraživanje urađen je projekat ‘Sanacija problema procjednih voda iz akumulacije Gorica’, za čiju pripremu i realizaciju su urađeni istražni radovi velikog obima. Kao konačno rješenje, izgradiće se nova injekciona zavjesa i obnoviti degradirana postojeća, kako bi gubici vode iz akumulacije bili svedeni na minimum ili potpuno nestali. U periodu maj – jun 2011. i maj – jun 2012. godine, izveden je dio injekcionih radova na profilu brane Gorica po gore pomenutom projektu, što je dovelo do smanjenja količine procjednih voda. preuzmite pun tekst...
Autor: Đurić Dušan, Lukić Vladimir, Soro Anđelko Sažetak Izvorište ‘Petrovaradinska ada’, locirano na desnoj obali Dunava, predstavlja jedno od tri izvorišta koja se koriste za potrebe vodosnabdevanja grada Novog Sada. Zahvatanje podzemnih voda na ovom izvorištu vrši se iz izdani formirane u okviru mlađe kvartarnih aluvijalnih peskovito – šljunkovitih sedimenata. Povećanje potreba za vodom grada i opadanje kapaciteta vodozahvatnih objekata tokom više od dve decenije eksploatacije, uslovilo je potrebu da se izvrši analiza mogućnosti proširenja ovog izvorišta. Prema rezultatima sprovedenih hidrogeoloških istraživanja i hidrodinamičkih proračuna na matematičkom modelu, dobijeno je da se kapacitet izvorišta može povećati za dodatnih 100 l/s. Kao najoptimalnije tehničko rešenje odabrana je varijanta proširenja pomoću vertikalnih cevastih bunara. Za datu varijantu izvršeni su hidraulički proračuni kapaciteta bunara sa aspekta filtracione stabilnosti prifiltarske zone i sa aspekta održanja laminarnog režima strujanja. Na osnovu izvršenih proračuna dobijeno je da kapaciteti pojedinačnih vodozahvatnih objekata treba da budu Q=10 l/s. Hidrodinamičkim proračunima na matematičkom modelu izvršena je analiza efekata rada niza projektovanih bunara na rad postojećih vodozahvatnih objekata. Dobijeni rezultati su pokazali da je uticaj proširenja izvorišta na postojeće objekte zanemarljiv. preuzmite pun tekst...
Autor: Ivković Marija, Plavšić Jasna, Vladiković Dejan, Jerinić Jelena Sažetak Model SMHI\HBV korišćen je za modeliranje oticaja na slivu reke Jadar radi ispitivanja mogućnosti njegovog korišćenja za prognozu poplavnih talasa. Reka Jadar je najveća pritoka reke Drine na teritoriji Srbije sa površinom od 959 km2, na kojoj postoje česti problemi sa velikim vodama i plavljenjem. Model HBV ima mogućnost modeliranja talasa prouzrokovanih naglim topljenjem snega, kao i intenzivnim kišama. Rad prikazuje osnovne postavke ovog modela, kao i proces kalibracije, verifikacije i ocene rezultata za sliv Jadra do stanice Lešnica. Postignuti su zadovoljavajući rezultati imajući u vidu kompleksnu topografiju sliva i mali broj stanica sa raspoloživim podacima za dobro predstavljanje prostorne neravnomernosti meteoroloških parametara. preuzmite pun tekst...
Autor: Nikolić Danijela, Skerlić Jasmina, Šušteršič Vanja Sažetak Kada se razmatra problematika prečišćavanja otpadnih voda, u odnosu na veličinu naselja koncipira se i tip procesa prečišćavanja otpadnih voda. U grupu velikih naselja spadaju naselja sa preko 20.000 stanovnika. Mnoga od njih nisu pokrivena centralizovanim sistemima za prečišćavanje otpadnih voda, pa se za obradu otpadnih voda tih naselja koristi decentralizovani sistem. Mala naselja obuhvataju grupu naselja sa manje od 5.000 stanovnika. Za prečišćavanje otpadnih voda malih naselja preporučuju se tzv. prirodni sistemi prečišćavanja koji su u najvećem broju slučajeva sistemi prečišćavanja zemljištem. Ovaj rad najpre daje pregled decentralizovanog procesa prečišćavanja kroz postupak prethodne obrade, primarnog, sekundarnog i tercijarnog prečišćavanja, sa posebnim osvrtom na svaku od ovih procedura, a zatim daje pregled prirodnog sistema prečišćavanja. Radi se o kompleksnom (biološkom, hemijskom i fizičko-hemijskom) procesu uklanjanja zagađenja otpadne vode koji se odigrava na površini i u gornjem, površinskom sloju zemljišta. Najzastupljeniji sistemi prirodnog prečišćavanja su: navodnjavanje zemljišta otpadnom vodom, infiltracija otpadnih voda kroz zemljište i prelivanje zemljišta otpadnom vodom. Navedeni postupci su danas vladajući u svetskoj praksi. preuzmite pun tekst...
Autor: Toholj Nenad, Glavaš Spasoje, Jolović Boban Sažetak Pitka podzemna voda je strateški mineralni resurs koji ima presudnu ulogu za ekonomski i socijalni razvoj privrede Republike Srpske. Najbolji pokazatelj šta pitke vode znače za Republiku Srpsku je to da se oko 80% vode za potrebe vodosnabdijevanja dobija iz zahvata podzemne vode bilo da se radi o bunarskim sistemima ili pak o kaptiranim izvorima. Značajne akumulacije podzemnih pitkih voda formirane su u okviru stijena sa intergranularnim strukturnim tipom poroznosti, odnosno u okviru aluvijalnih nanosa većih riječnih tokova: Save, Une, Sane, Bosne, Drine i Vrbasa. U okviru pjeskovito-šljunkovitih sedimenata pomenutih rijeka, debelih i po nekoliko desetina metara formirane su zbijene izdani značajnih eksploatacionih mogućnosti. Posebno bogatstvo jesu podzemne vode u karstnim terenima koje nerjetko koncentrisano ističu na vrelima čiji kapacitet u minimum cesto premašuje 100 l/s, nekada i cijelih 5 m3/s. Shodno prethodno iznijetom jasno je da se Republika Srpska u pogledu resursa pitkih podzemnih voda može smatrati bogatom. Nastavak istraživačkog procesa na poznatim i potencijalnim lokalitetima predstavlja neophodan korak ka daljem unapređenju saznanja o resursu, a kao neophodan korak ka valorizavciji ovog vida prirodnog bogatstva. preuzmite pun tekst...
Autor: Kaluđerović Dragan Sažetak Jedna od najkomplikovanijih faza u modeliranju kretanja podzemnih voda je faza kalibracije. Ispitivanje raznih varijanti i konceptualnih modela sa promenama velikog broja parametara je iscrpljivala modelara što je kao rezultat imalo da modelar veoma često nije bio u mogućnosti da u potpunosti sagleda hidrogeološki sistem kroz koji struji podzemna voda. Nakon obično dugotrajnog rada na kalibraciji davana je samo jedna varijanta hidrogeološkog sistema i zaboravljalo se na nejednoznačnost dobijenog rešenja i njegovog uticaja na prognozne rezultate. Sistem koji je i danas često u upotrebi prilikom kalibracije modela je sistem ‘pokušaja i grešaka’ i on se praktično koristi od početka numeričkog modeliranja krajem 60ih godina. Mora se napomenuti da tadašnji računari nisu dozvoljavali formiranje komplikovanijih konceptualnih modela kao i kalibraciju većeg broja parametara. Krajem 90ih godina, u praksu se uvodi automatska kalibracija i to najviše zahvaljujući programu PEST. Postupak prilikom automatske kalibracije modela je bio da se model izdeli na zone sa jednakim vrednostima parametara, da se startuje model PEST, koji preuzima kontrolu na programom (najčešće MODFLOW) i koji uradi automatsko podešavanje računskih i merenih vrednosti. Ukoliko rezultat nije zadovoljavajući dodaje se još nekoliko zona i postupak se ponavlja sve dok se ne postigne zadovoljavajuće slaganje merenih i računskih podataka. I pored toga što je automatska kalibracija brža od metode ‘pokušaja i grešaka’ i dalje je veoma zahtevna i spora. Pored toga, praktično je nemoguće da se odredi da položaj zona odgovara heterogenostima sistema već se zone dodaju uglavnom na osnovu intuicije. Trenutno je u programu PEST implementirana nova metoda, ‘pilot point’ metoda sa regularizacijom koja bi trebalo da nadomesti sve nedostatke prethodnih metoda kalibracije. Tehnika ove...
Autor: Polomčić Dušan, Stevanović Zoran, Bajić Dragoljub, Hajdin Bojan, Vakanjac-Ristić Vesna, Dokmanović Petar, Milanović Saša Sažetak Slično većini evropskih zemalja, udeo podzemnih voda u javnom vodosnabdevanju u Srbiji je oko 75%. Najveće rezerve su akumulirane u vodonosnim naslagama intergranularne poroznosti neogene i kvartarne starosti, kao i u karstnim izdanima. One su jedini izvor vodosnabdevanja pijacom vodom za Vojvodinu i veći deo Srbije. Delovi sa malim rezervama podzemnih voda su Šumadija i južni delovi zemlje, gde se koriste u većoj meri površinske vode. Do sada izvedena hidrogeološka istraživanja pokazuju da se zahvata oko 30% obnovljivih rezervi podzemnih voda (67 m3/s), bez učestvovanja podzemnih voda dobijenih primenom veštačkog prihranjivanja ili regulacijom karstnih izdani. Prema vodoprivrednoj osnovi Srbije, deo podzemnih voda koji se može obezbediti putem veštačkog prihranjivanja izdani je oko 40 m3/s. Oslanjajući se na zakonsku regulativu R. Srbije, koja definiše kvalitet i uslove zaštite podzemnih voda u okviru zastupljenih tipova izdani čije se vode koriste za javno vodosnabdevanje stanovništva Srbije, primećeno je da najveću ugroženost prati aluvijalne izdani, čiji kvalitet zavisi od kvaliteta rečne vode, kao i blizina urbanih zona, poljoprivredna i industrijska aktivnost. Usvajanjem Zakona o vodama (2010.) Srbija je prihvatila standarde, terminologiju i ciljeve koji su sadržani u Evropskoj okvirnoj direktivi za vode. Na osnovu proisteklih zakonskih akata i Pravilnika, identifikovano je 153 podzemnih vodnih tela u Srbiji. Treba pomenuti i Zakon o rudarstvu i geološkim istraživanjima (2011.) koji nije stručno održiv po pitanju istraživanja resursa podzemnih voda. Navedena rešenja u tom Zakonu ce se sigurno negativno odraziti i na status podzemnih voda u Srbiji. Tokom zahvatanja podzemnih voda, javljaju se i problemi različitih vrsta. Aluvijalne izdani cesto prati...
Autor: Srđević Zorica, Bajčetić Ratko, Srđević Bojan Sažetak Održivo upravljanje prirodnim resursima podrazumeva analizu ekonomskih, društvenih i aspekata životne sredine, ali i uključivanje zainteresovanih strana u proces odlučivanja. Uključivanje svih zainteresovanih pojedinaca, grupa ili organizacija je nepraktično i ekonomski neisplativo, tako da se postavlja osnovno pitanje ko i zašto treba da učestvuje u procesu odlučivanja. Odgovor može dati samo detaljna normativna i instrumentalna analiza učesnika u upravljanju i u radu su prikazani rezultati takve jedne analize na slivnom području reke Krivaja. Formirana preliminarna lista učesnika u upravljanju uključuje osam velikih grupa: korisnici, državni organi, sektor vodne delatnosti, naučno obrazovne institucije, organi lokalne samouprave, nevladine organizacije, udruženja građana i fizička lica. Konačna lista učesnika u upravljanju će biti formirana nakon analize uticaja, interesa i nivoa znanja potencijalnih grupa učesnika putem Delfi metoda. preuzmite pun tekst...
Autor: Jovanović Miodrag, Kapor Radomir, Zindović Budo Sažetak Izgradnja Mosta na Adi iziskivala je obimne radove na ulazu u Čukarički zaliv, sa dva nepovoljna uticaja po životnu sredinu – povećano zasipanje ulaza u Zaliv i proterivanje zaštićene ptičje vrste – ‘malog vranca’, sa njegovog staništa na špicu Ade. Ovaj članak opisuje aktivnosti na otklanjanju ovih nepoželjnih uticaja. Na osnovu proračuna kapaciteta unošenja i istaložavanja rečnog nanosa na ulazu u Zaliv, projektovano je takvo uređenje obala koje istovremeno zadovoljava određene uslove u pogledu režima strujanja vode i nanosa, ornitološke uslove obnove staništa, kao i estetske uslove regulacije obale oko pilona mosta. preuzmite pun tekst...
Autor: Milišić Hata, Kalajdžisalihović Haris, Jaćimović Nenad Sažetak Otpadne vode, ispuštene u vodotok, podliježu procesima transporta i miješanja. Nakon potpunog poprečnog miješanja, problem je dalje moguće razmatrati jednodimenzionalno. Cilj istraživanja ovog rada bio je modelirati proticaj, salinitet i opterećenja biohemijske potrošnje kisika i otopljenog kisika (BPK5 i O2) duž rijeke Neretve na potezu od Mostara do Žitomislića. MIKE 11 – hidrodinamički simulacijski program je korišten kao model toka i transporta, te procesa kvaliteta vode u vodotoku. Hidrodinamički model (HD) korišten je za proračun nivoa vode i proticaja u rijeci, a advektivno – disperzni model (AD) i model kvaliteta vode (WQ) korišteni su za modeliranje saliniteta te pronosa i širenja BPK5 i O2 koncentracije. Kalibracija modela obavljena je na osnovu raspoloživih eksperimentalnih podataka, a za verifikaciju su korišteni podaci dobijeni statističkom obradom druge mjerene vremenske serije. Uporedna analiza između mjerenih i simuliranih podataka pokazala je da je model MIKE 11, samo ako je dobro kalibrisan, u stanju predvidjeti dovoljno tačna opterećenja BPK5 i O2 te saliniteta na razmatranom slivnom području. preuzmite pun tekst...
Autor: Mulaomerović Ajla Sažetak U radu su predstavljeni rezultati eksperimentalnih mjerenja hidrauličkih gubitaka na dovodnom tunelu HE Rama koja su izvršena u cilju određivanja hidrauličke hrapavosti dovodnog tunela. Rezultati se odnose na mjerenja provedena neposredno prije puštanja u pogon HE Rama 1975. kada je vršeno prinudno upuštanje zraka, te tokom eksploatacije, neposredno nakon rekonstrukcije tunela (2001. godine). Na osnovu eksperimentalnih rezultata određen je koeficijent trenja, nakon čega je, primjenom Colebrooke-ove jednačine, određena hidraulička hrapavost tunela HE Rama koja je upoređena sa sličnim betonskim tunelima u svijetu. Na osnovu srednjih mjesečnih proticaja (2004-2008.) sagledan je i uticaj smanjenja hidrauličke hrapavosti tunela na proizvodnju električne energije. preuzmite pun tekst...
Autor: Majkić-Dursun Brankica, Popović Ljiljana, Miolski Dušan, Anđelković Oliver Sažetak Eksploatacija podzemnih voda iz aluvijalnih sedimenata često je praćena problemima vezanim za opadanje početnog kapaciteta bunara. Režim rada bunara može uticati na promenu fizičko-hemijskog i mikrobiološkog sastava podzemnih voda te neposredno uticati na procese koji dovode do starenja bunara. Mešanja podzemnih voda različitih hidrohemijskih osobina, prodor kiseonika do anoksičnih voda koje nose rastvoreno gvožđe i mangan, utiču na pojavu redoks fronta unutar samog objekta. Ovakvi slučajevi dovode do brzog formiranja taloga na filtarskim konstrukcijama, odnosno ubrzavaju procese starenja bunara. Regionalno izvorište ‘Trnovče’ formirano za potrebe vodosnabdevanja Smederevske Palanke i Velike Plane, čini 20 bunara izbušenih u aluvijonu Velike Morave. Kapacitet izvorišta sa svih 20 bunara u radu iznosi između 100 i 120 l/s, s tim da je u periodu 2010-2011., usled različitih problema u funkcionisanju bunara kapacitet izvorišta iznosio 80-100 l/s. U periodu od 2010-2011. intenzivirana su praćenja promene nivoa i hemijskog sastava podzemnih voda u eksploatacionim bunarima i pijezometrima. Dobijeni rezultati ukazuju na generalno opadanje nivoa podzemnih voda na celom području izvorišta, sa spuštanjem dinamičkih, pa i statičkih nivoa (tokom hidrološki nepovoljnih perioda) u zonu filtra bunara. preuzmite pun tekst...
Autor: Pušić Milenko, Dimkić Milan, Vidović Dragan, Dotlić Milan, Oparušić Ilija Sažetak Prognoza početnog kapaciteta bunara sa horizontalnim drenovima i danas uglavnom predstavlja nepoznatu veličinu. Iako se veliki broj istraživača bavio ovom problematikom, njihovi rezultati ne omogućavaju generalizaciju zbog mnogobrojnih nepoznatih činilaca u svakom konkretnom slučaju. Prognoza kapaciteta bunara se u praksi uglavnom zasniva na iskustvu izvođača u sličnim uslovima. Istražni radovi, usmereni pre svega ka definisanju geometrije i granulometrije akvifera, danas često ne zadovoljavaju u pogledu zahtevane kompleksnosti i detaljnosti. U ovom radu se daje rezultat preliminarne hidrodinamičke analize početnog kapaciteta jednog bunara na beogradskom izvorištu. Kroz parametarsku analizu se, za date hidrogeološke i hidrodinamičke uslove, ispituje zavisnost kapaciteta bunara od broja i dužine drenova, položaja u odnosu na reku i visinu vodosnog sloja, kao i uloge slabopropusnog proslojka. Rezultati proračuna pokazuju da kapacitet bunara nije linearna funkcija promene pojedinačnog parametra, nego da sa povećanjem njihove veličine teži asimptotskoj vrednosti. Dobijeni rezultati se ne mogu generalizovati, ali se metodološki pristup ovoj problematici kroz dati primer može preporučiti. preuzmite pun tekst...
Autor: Milanović Saša, Vasić Ljiljana, Kličković Milorad Sažetak Malo vrelo se nalazi na južnoj padini planinskog masiva Beljanice, kod Strmostena, na 352 m n.m.. Vrelo se javlja na kontaktu titonskih krečnjaka Beljanice i navučenih permskih peščara, koji su i definisali zonu isticanja vrela. Otvor pećine i generalno pružanje karstnih kanala predisponirano je ukrštenim rasedima pravca pružanja Z-I i S-J. Vrelo se drenira se kroz dva karstna kanala. Desni kanal je hipsometrijski niži od stalno aktivnog levog glavnog kanala i generalog je pravaca 240°, dok se glavni kanal pruža po azimutu od 170°. Bojenjem je utvrđeno da vode Malog vrela predstavljaju tok ponornice Rečke, koja, u uvali Rečke na platou Beljanice, ponire u Ivkov ponor (ponor Rečke). Maksimalne izdašnosti vrela se javljaju sredinom proleća i u jesen, a minimalne krajem leta i u drugoj polovini zime. Najveća izdašnost vrela izmerena je u proleće 1954. godine, kada je iznosila 2.3 m3/sek, dok je najveći zabeležen minimum registrovan 2011. godine i iznosio je 0.024 m3/sek. Na osnovu novih speleoronilačkih i speleoloških istraživanja pećinskih kanala Malog vrela urađen je 3D model rasprostranjenja karstnih kanala, koji je doprineo jasnijem definisanju funkcionisanja preraspodele voda u zoni isticanja a samim tim pomaže i u definisanju budućeg zahvatanja podzemnih voda ovog vrela. U radu je dat grafički i statistički prikaz sa realnim podacima kompjuterski generisanog 3D modela karstnih kanala Malog vrela, kao i njegovo povezivanje sa kanalima Ivkovog ponora. preuzmite pun tekst...
Autor: Ljubisavljević Dejan S., Rajaković-Ognjanović Vladana N., Đorelijevski Svetozar Sažetak U područjima kod kojih je poljoprivredna aktivnost značajna sadržaj nitrata u podzemnim izvorima vode može biti i iznad dozvoljenih vrednosti prema propisima za vodu za piće (MDK 50 mg/L). Uklanjanje nitrata iz vode do sada uspešno je primenjeno postupcima: jonske izmene, reversne osmoze uz membransku tehnologiju i ekstrakcije uz elektrodijalizu. Navedeni postupci primenjeni su i na postrojenjima, ali uočen je zajednički nedostatak, nastanak koncentrovanog otpadnog materijala koji zahteva dodatni tretman ili uklanjanje. Alternativa navednim tehnologijama jeste biološka denitrifikacija. Biološka denitrifikacija je relativno jednostavan, jeftin proces za potpuno uklanjanje nitrata, uz oslobađanje azota, bez nastanka otpada. Srž procesa biodenitrifikacije čine heterotrofne bakterije kojima su neophodni anoksični uslovi. Voda za piće ne sadrži dovoljno organskog ugljenika, koji obezbeđuje anoksične uslove. Spoljni izvor organskog ugljenika može biti metanol, etanol, sirćetna kiselina, ili vodonik. Proces biološke denitrifikacije tipičan je za pripremu i tretman otpadne vode, međutim ispitivanja sa vodom za piće pokazuju da se uz pravilno primenu ovaj postupak može koristiti i za pripremu vode za piće. U radu je prikazan pregled metoda za uklanjanje nitrata, prednosti i nedostaci određenih postupaka, kao i primer postrojenja za denitrifikaciju podzemne vode za naselje Česnokovo, u Poljskoj. preuzmite pun tekst...
Autor: Hovanj Lajoš Sažetak Od 2007. godine stručna literatura preporučuje upotrebu impulsnog propusnog ventila, za poboljšanje merenja zapremine vode vodomerom, kod proticaja manjeg od Qmin. Za izučavanje ovog problema u hidrauličkoj laboratoriji Građevinskog fakulteta u Subotici izgrađen je sistem vodovoda sa dva izlivna mesta (potrošnja i gubitak vode su mereni na vodomerima br. 2 i 3), ukupnog proticaja manjeg od Qn. Prema pritisku i proticaju vode sistem odgovara vodovodu u jednom domaćinstvu. Vodomeri su nazivnih prečnika 20 mm – proizvodnje DOO ‘Potiski vodovodi’ iz Horgoša. Uzvodno od vodomera br. 3 ugrađen je impulsni propusni ventil proizvodnje A.R.I. iz Jerusalima, nazivnog prečnika 20 mm, varijanta proizvodnje T30. U radu su prikazani rezultati merenja na instalaciji u Subotici. preuzmite pun tekst...
Autor: Savić Ljubodrag, Kapor Radomir, Kuzmanović Vladan, Milovanović Bojan Sažetak Razmatrano je hidrauličko dimenzionisanje šahtnog preliva sa deflektorom ispred vertikalne krivine. Na osnovu hidrauličkih modelskih ispitivanja nekoliko objekata, kao i iskustva drugih autora, procenjeni su ključni činioci koji određuju propusnu sposobnost prelivnog, šahtnog i tunelskog dela objekta. Predloženi su novi i poboljšani raniji izrazi za procenu koeficijenata prelivanja, isticanja na deflektoru i koeficijenta brzine. Takođe, prikazan je i postupak za oblikovanje šahta, uključujući prelaznu deonicu između preliva i šahta. Na kraju se daje sažet algoritam celog postupka dimenzionisanja objekta. preuzmite pun tekst...
Autor: Sudar Nedeljko, Perić Momir, Đokić-Vasić Dragana Sažetak Obaveza da se prečišćavanjem otpadnih voda obuhvate i manja naselja (Direktiva o vodama EU za sva naselja preko 2000 stanovnika) nametnula je potrebu da se iznalaze racionalnije tehnologije za postrojenja za prečišćavanje otpadnih voda (PPOV). Zahtjevaju se sažetiji gabariti i racionalnije izvedbe objekata. Sa objedinjavanjem više tehnoloških operacija u jednom građevinskom objektu teži se da postrojenja za prečišćavanje otpadnih voda (PPOV) budu što kompaktnija, zauzimaju malu površinu i rade u automatskom režimu. Takvo racionalno PPOV je isprojektovano i nedavno sagrađeno u Bileći. Predviđena je fazna izgradnja postrojenja, za krajnju fazu 15.000 ES. Primenjena je savremena ‘SBR’ tehnologija (‘Sequencing Batch Reactor’), koja je na minimalnom prostoru (0,86 ha) omogućila realizaciju PPOV visoke efikasnosti, koja sadrži i tercijalni tretman. Postrojenje je pušteno u rad krajem 2011., a ispitivanja pokazatelja prečišćenih voda pokazuju odlične rezultate prečišćavanja. Efekti su bolji od onih koji su traženi strogim kriterijumima, jer se radi o postrojenju koje služi za zaštitu kvaliteta voda Bilećkog jezera, dragocjenog ekosistema koga treba zadržati u stanju oligotrofije. Povoljni su i ekonomski i prostorni pokazatelji za prvu fazu izgradnje od 5.000 ES: jer su projektnim rješenjem postignute znatne uštede u pogonskim troškovima, potrebom za radnim osobljem, površinom za njegov smještaj, uz napomenu da je postrojenje skladno uklopljeno u postojeći prirodni ambijent Bilećkog jezera. preuzmite pun tekst...
Autor: Petrović Petar S. Sažetak (ne postoji na srpskom) Although, according to current knowledge, the first dams were constructed of earth, sand and stone about five thousand years ago, the first concrete gravity dam was built in just 139 years ago. The number of dams being built is increasing. It is assumed that there are more than 500 thousand dams in the world today, of which more than 45 000 are large dams. The beginning of the theory of elasticity and giving instructions for the design and calculation of masonry stone dams, were in the nineteen century. During this time debates were made about the stresses, but not about the deformations. Uplift was introduced as a load, but this was not the case with load due to horizontal earthquake acceleration. In this paper, in two parts, for the first time in the literature, basic information about the beginnings of concrete gravity dams constructed with Portland cement as a binder are presented. The paper covers the period until 1900 with a brief description and photos of 21 dams, the author of this article could find in the literature. preuzmite pun tekst...
Autor: Petkovski Ljupčo Sažetak Kod projektovanja hidrotehničkih objekata u sastavu vodoprivrednih sistema sa akumulacijama, jedan od najznačajnijih i najsloženijih inženjerskih problema je izbor optimalnog tipa brane. Ovaj inženjerski zadatak se rešava u okviru Idejnog projekta, nakon usvajanja optimalnih fizičkih parametara sistema u Vodoprivrednoj studiji, gde je ključni parametar veličina korisne zapremine, odnosno visina normalnog nivoa akumulacije. Prilikom pripreme Projektnog zadatka za idejni projekat, analizom dostupnih podloga (geotehničke, topografske, hidrološke, klimatske) određuju se moguće vrste brana, koje su aktuelne za razmatrani profil brane. Na taj način, primenom ekspertskog znanja u domenu hidrotehničkih objekata, definiše se obim i kvalitet proračuna pri odabiru optimalnog tipa brane, čime se pravilno usmerava i ograničava projekat. U ovom radu, postupak za izbor optimalnog tipa brane je ilustrovan rezultatima istraživanja brane ‘Rečani’ – Kočani, R.Makedonija. Ovi rezultati su dobijeni korišćenjem standardne tehničko-ekonomske analize, a zatim su proverene višekriterijumskom optimizacijom. Tehničko-ekonomska analiza je skalarna optimizacija, koja koristi jedan kriterijum – ‘minimiziranje investicija’. Za pravilnu primenu skalarne optimizacije moraju biti ispunjeni sledeća dva uslova za sve vrste brana: (a) da budu na istom pragu tehničke ispitanosti, i (b) da imaju isti nivo konstruktivne (statičke i seizmičke) i filtracione sigurnosti. Savremeni pristup planiranja velikih infrastrukturnih sistema u hidrotehnici zahteva da najracionalnije rešenje za tip brane (dobijeno skalarnom optimizacijom) bude provereno u smislu vektorske optimizacije. U vektorskoj optimizaciji, pored ekonomskog, treba da budu uključeni veći broj različitih kriterijuma (merljivih i nemerljivih), koji su relevantni za strukturu optimizacionog problema. Uslovi koje treba ispuniti za primenu vektorske optimizacije su: (a) sve varijante da budu na istom pragu istraživanja, i (b) da sve varijante budu vrednovane po svim usvojenim kriterijumima. preuzmite pun tekst...
Autor: Bonacci Ognjen Sažetak Analizirano je 67 nizovi srednjih godišnjih temperatura zraka merenih na području bivše Jugoslavije. Cilj rada je bio da se istraže promene u režimu srednjih godišnjih temperatura zraka u raspoloživom razdoblja mjerenja koje se kreće od 156 godina do 47 godina. Statistički značajne promene, tj. nagli porasti temperatura, započeli su u razdoblju 1987.-1999. (1988. godine na 51 % stanica te 1992. na 24 % stanica). Srednje godišnje temperature zraka u razdoblju poslije naglog porasta temperatura povećane su prosječno za 0,807 °C. Ovaj zaključak nije u skladu s najnovijim zaključcima IPCC (Intergovernmental Panel on Climate Change) koji je ustanovio da porast prosječne globalne temperature zrak na Zemlji počevši od 1900. godine iznosi oko 0,8+0,1ºC te da se taj trend javlja u 20. stoljeću. Treba naglasiti da je na nekim od analiziranih stanica razdoblje 1942.-1953. imalo slične (čak i više) prosečne srednje godišnje temperature vazduha u uporedbi s onima opaženim u posljednjih tridesetak godina, posle naglog porasta temperatura zraka. Analize upućuju na potrebu detaljnijeg izučavanja fenomena zagrijavanja kako na izučavanom području tako i šire. Čini se da nije vrijeme za donošenje konačnih zaključaka već za intenzivno, nezavisno naučno izučavanje ove krajnje složene i jednako tako značajne problematike za budućnost života na planeti. Za osiguravanje održivog razvoja od ključnog je značaja stvoriti uvete za davanje pouzdanih naučno zasnovanih odgovora na pitanje da li se radi o globalnom zagrijavanju izazvanom prvenstveno antropogenom emisijom stakleničkih plinova, kako to tvrdi IPCC, ili je reč o uobičajenoj varijaciji klime kako to tvrdi sve veći broj nezavisnih naučenjaka. preuzmite pun tekst...
Autor: Milić Slobodan Sažetak U postupku vrednovanja hidroelektrana, posebno akumulacionih, sa analizom njihovog uticaja i na nizvodne objekte, jedan od osnovnih pokazatelja je moguća proizvodnja na slivu ili vodotoku. Činjenica da su realizovane akumulacije uglavnom čeone, u karstu i često neusaglašenih parametara sa nizvodnim objektima, ukazuje na potrebu primene složenijih optimizacionih modela za upravljanje akumulacijom u cilju realizacije maksimalne proizvodnje na slivu. Višenamenski karakter ovih akumulacija (ublažavanje poplavnog talasa, obezbeđenje ekološki prihvatljivog protoka za poboljšanje vodnih režima nizvodno, i sl.), i trošenje vode za neenergetske namene, dodatno usložnjavaju postupak i metode optimizacije. U radu je metodološki obrađena jedna od metoda optimizacije takvog sistema i primenjena na sistem Hidroelektrane na Trebišnjici (HET). Taj Sistem (HET) u svom radu primenjuje savremene upravljačke metode za povećanje efikasnosti energetske proizvodnje, kao i efekata zaštitnih vodoprivrednih funkcija akumulacija. Kao rezultat modeliranja dobijeni su poželjni nivoi u akumulaciji koji su poslužili za defmisanje načina upravljanja Bilećkom akumulacijom u cilju maksimizacije proizvodnje na slivu uz poštovanje zahteva prioritetnih korisnika voda. preuzmite pun tekst...
Autor: Đorđević Branislav, Dašić Tina, Sudar Nedeljko Sažetak Postepeno pogoršanje ekstremnih hidroloških fenomena – povećanje talasa velikih voda i smanjenje malih voda i produženje njihovog trajanja – postavlja sve zahtevnije uslove da se akumulacije koriste za aktivnu odbranu od poplava i za poboljšanje režima malih voda. Zbog toga je i pred višenamensko-hidroenergetskim sistemom Trebišnjica postavljen zadatak da pored povećanja energetske efektivnosti ostvari u operativnom radu i najefikasniju aktivnu odbranu od poplava grada Trebinja. U procesu upravljačke kibernetizacije Sistema na Trebišnjici (HET-a), čiji je cilj poboljšanje ukupne efektivnosti tog sistema, urađen je projekat ‘Upravljanje akumulacijama i hidroelektranama sistema Trebišnjice’. Važan deo tog projekta je matematički simulaciono-optimizacioni model upravljanja akumulacijama u periodu velikih voda koji daje predlog najpovoljnijeg upravljanja, po kriterijumu ostvarivanja najveće transformacije poplavnog talasa. Model omogućava određivanje i upravljački najpovoljnijih stanja u akumulacijama tokom godine, čime se optimizira i dugoročno upravljanje po vodoprivrednim i energetskim kriterijumima i ostvaruje najbolja zaštita grada Trebinja. preuzmite pun tekst...
Autor: Knežević Božo, Đorđević Branislav Sažetak U članku se razmatra Metoda Abiotičkih i Biotičkih parametara i Indeksa Saprobnosti (skraćeno MABIS), kao podrška odlučivanju pri određivanju ‘ekološki prihvatljivih protoka’ (EPP) na deonicama reka sa modifikovanim vodnim režimima nizvodno od brana ili rečnih vodozahvata. Metoda (Knežević, 2010a) može se uspešno primenjivati u slučaju bolje izučenih vodotoka, kod kojih su sistematskim simultanim merenjima protoka i parametara kvaliteta u raznim hidrološkim uslovima, određivani ključni abiotički i biotički parametari reke kao ekosistema. U radu se prikazuje pristup analizi koja se zasniva na uspostavljanju višedimenzionalnih korelacionih veza tih parametara i indeksa saprobnosti, kao ključnog indikatora za ocenu kvaliteta reke kao ekosistema. Metoda MABIS je vrlo uspešno primenjena za određivanje kvalitativnih komponenti ekološki prihvatljivih protoka na reci Trebišnjici nizvodno od brana ‘Grančarevo’ i ‘Gorica’ u zoni grada Trebinja. Metoda MABIS se primenjuje simultano i komplementarno sa metodom GEP koja definiše kvantitativne parametre ekoloških protoka nizvodno od brana (Đorđević i Dašić, 2011b). Metoda GEP definiše kvanitativnu komponentu reke kao biotopa, dok metoda MABIS određuje neophodne uslove za opstanak i održanja biocenoza na reci sa modifikovanim vodnim režimom. Te dve metode razmatrane simultano pokazale su se kao pouzdan pristup pri određivanju ekološki prihvatljivog protoka na reci Trebišnjici nizvodno od Sistema HET-a. preuzmite pun tekst...
Autor: Milanović Petar, Glišić Radmilo, Đorđević Branislav, Dašić Tinb, Sudar Nedeljko Sažetak Vodoprivredni ‘Hidrosistem Trebišnjica’, planiran kao sistem u etapnom razvoju, ušao je u završnu etapu izgradnjom Gornjih horizonta. Na taj način sistem postaje jedan od najvećih integralnih razvojnih projekata u ovom delu Evrope, sa brojnim ekonomsko-razvojnim, socijalnim, vodoprivrednim, energetskim, ekološkim, urbanim i drugim ciljevima. Pošto se sistem realizuje u jednom od najizraženijih karstnih područja Dinarida, jedno od centralnih pitanja koja su postavljena u fazi njegovog planiranja je pitanje hidroloških i ekoloških uticaja tog sistema na reke Bunu, Bunicu i Bregavu, ekološki veoma značajne pritoke reke Neretve. To pitanje je odavno fokusirano i u javnosti, sa zahtevom da se detaljno ispita uticaj sistema na vodne režime pomenutih vodotoka, posebno u periodu malih voda. U članku su, pored rezultata višegodišnjih istraživanja i analiza, prikazani ključni rezultati sudije iz 2009. (Energoprojekt Beograd i Zavod za vodoprivredu, Bijeljina). Nakon analize padavina, hidrogeoloških fenomena pravaca kretanja podzemnih voda i analiza hidroloških serija dnevnih protoka, urađeni su matematički modeli (klasa ARMA modela, homomorfne simulacije), koji pokazuju da se mogu uspostaviti vrlo pouzdane matematičke zavisnosti između dnevnih protoka na kontrolnim profilima na pomenute tri reke (tražena veličina), dnevnih padavina u pojedinim hidrogeološkim zonama i protoka u više uzastopnih prethodnih dana na pojedinim hidrološkim profilima. Vrlo visoki koeficijenti korelacije (0,96÷0,99) modeliranjem dobijenih i izmerenih vrednosti dnevnih protoka na pomenute tri reke pokazuju da se vrlo pouzdano može apriorno predvideti kakvi se hidrološki uticaji mogu očekivati nakon realizacije Gornjih horizonata (akumulacije, kanalske i tunelske derivacije). Zaključuje se da se velike i srednje vode smanjuju, jer se deo protoka akumuliše i usmerava prema već izgrađenom delu Hidrosistema Trebišnjica....
Autor: Nikolić Svetlana, Mojović Ljiljana, Nikolić Branislav, Sekulić Ljubomir, Milovanović Dragana Sažetak U periodu septembar-novembar 2010. godine izvršeno je ispitivanje kvaliteta vode reka Veliki Lug i Kubršnica, u delu posle mosta za Jagnjilo tj. posle teritorije opštine Mladenovac do ušća u Jasenicu, na teritoriji opštine Smederevska Palanka. Izvršene su fizičko-hemijske i mikrobiološke analize uzoraka vode na četiri merna mesta duž rečnog toka. Fizičko-hemijske analize pokazale su da vode ovih reka na sva četiri mesta pripadaju IV klasi boniteta. Na pojedinim mernim mestima, vrednosti fizičko-hemijskih parametara kao što su: nitriti, amonijum jon, fosfati, utrošak KMnO4, rastvoreni kiseonik, HPK, BPK5 i gvožđe, su bile iznad maksimalno dozvoljenih vrednosti (MDK) čak i za IV klasu voda. Rezultati mikrobioloških analiza pokazuju da je na svim mernim mestima najverovatniji broj koliformnih bakterija (MPN) u 1l iznosio 240.000 što svrstava ove vode u IV klasu boniteta, osim u novembru kada je taj broj opao na 96.000 što odgovara II klasi boniteta. Takođe, identifikovane patogene bakterijske vrste ukazuju na dominantno fekalno zagađenje domaćinstava i poljoprivrednih farmi. preuzmite pun tekst...
Autor: Cvetković Dragan, Šušteršič Vanja Sažetak Za održivo prečišćavanje otpadnih voda, u zemljama u razvoju, treba podsticati primenu što jednostavnijih i jeftinijih sistema, a da pritom efikasnost ne bude dovedena u pitanje. Ovaj rad urađen je sa ciljem da uporedi učinak dve vrste dostupnih tehnologija za prečišćavanje komunalnih otpadnih voda u Srbiji. U radu je izvršeno upoređivanje najčešće primenjivanih tehnologija u zemljama u razvoju, rotacioni biološki diskovi (RBC) i sekvencijalni fazni reaktori (SBR), tehnologija koja je još uvek u povoju i čija primena u svetu, u poslednjih nekoliko godina, naglo raste. preuzmite pun tekst...
Autor: Erčić Živodar Sažetak Osnovna tema četvrtog dela rada pod gornjim naslovom je uticaj hidrodinamičkih sila na dimenzije donje ploče bučnice. Iznose se rezultati dosadašnjih istraživanja na hidrauličkim modelima bučnice sa klasičnim hidrauličkim skokom. Prikazane su empirijske formule za određivanje hidrodinamičkih uticaj a na betonsku ploču bučnice koje se mogu koristiti u ranim fazama projektovanja. preuzmite pun tekst...
Autor: Petrović Petar S. Sažetak Mada su, prema dosadašnjim saznanjima, prve brane izgrađene od zemlje, peska i kamena pre oko pet hiljada godina, prva gravitaciona brana od betona sagrađena je tek pre 139 godina. U svetu se sada gradi sve veći broj brana. Pretpostavlja se da ih danas ima preko 500 000, od čega je više od 45 000 visokih brana. U devetnaestom veku tek se stvara teorija elastičnosti i daju uputstva za projektovanje i proračun brana zidanih kamenom. Vode se polemike o naponima ali ne i o deformacijama. Uzgon se uvodi kao opterećenje, ali ne i seizmički uticaji. U ovom članku se, u dva nastavka, prvi put u literaturi, daju osnovni podaci o počecima izgradnje gravitacionih betonskih brana sa portland cementom kao vezivom. Članak obuhvata period do 1900. godine. Daje se kratak prikaz i fotografije za 21 branu, koliko je autor ovoga članka pronašao u literaturi. preuzmite pun tekst...
Autor: Kalajdžisalihović Haris, Bibović Alma Sažetak Numeričko 1D modeliranje Saint-Venanovih jednačina postaje sve veća praksa sa napretkom računarskih softvera. Kartiranje poplava je stepenica iznad, koja ima za cilj dalje definisanje šteta definisanje tara rizika, kao posljednjeg koraka prije donošenja odluke o stepenu i prioritetu zaštite određenog podračja. Na primjeru dijela rijeke Neretve u Federaciji BiH sačinjen je model, u softveru MIKE11 DHI, koji bi imao domen modeliranja velikih voda, te date plavne mape pomenutog područja. Mape rizika nisu prikazane ovim radom. Plavljenje je izazvano vještačkim vodnim valom izazvanim manipulacijom na HE Mostar. Najveća zašti-ta od vještački izazvanih valova jeste samo upravljanje objektima koji izazivaju vještačke vodne valove. preuzmite pun tekst...
Autor: Stanić Miloš, Vasilić Željko, Prodanović Dušan Sažetak Evapotranspiracija je značajna komponenta hidrološkog bilansa koja se računa na osnovu referentne evapotranspiracije (ET0). Poslednjih pedeset godina razvijen je veliki broj empirijskih modela za proračun ET0. Organizacija Ujedinjenih nacija za hranu i poljoprivredu (eng. United Nations Food And Agriculture Organisation – FAO) u maju 1990 preporačila je upotrebu Penman-Monteith metode za proračun ET0. Ova metoda je postala široko prihvaćena u svetu i koristi se kao standard. Metoda definiše ET0 kao potencijalno isparavanje sa horizontalne referentne površine. Orijentacija i nagib površine međutim imaju uticaj na količinu raspoložive sunčeve energije a samim tim i na vrednost ET0. Količna raspoložive sunčeve energije koja učestvuje u procesu evapotranspiracije naziva se neto radijacija i zavisi, između ostalog, od radijacije koja stiže na granicu atmosfere i transmisivnosti atmosfere. U radu je razvijen metod za proračun radijacije na granici atmosfere u zavisnosti od pada i orijentacije površine kao i postupak za proračun neto radijacije na površinu pod nagibom uzimajući u obzir sve tri komponente radijacije (direktnu, difuzionu i komponentu refleksije). Testiranje modela sprovedeno je koristeći podatke sa meteorološke stanice Smederevska Palanka. Rezultati modela pokazuju da se sa povećanjem nagiba smanjuje referentna ET0 za severno orijentisane površine, a povećava za južno orijentisane. preuzmite pun tekst...
Autor: Milanović Saša, Vasić Ljiljana Sažetak Zaštita podzemnih voda karstnih terena koji sadrže važan resurs voda za budućnost, sve više dobija na značaju kao jedan od ključnih parametara regionalnog planiranja i razvoja karstnih regiona. Karstna sredina je poznata kao izuzetno osetljiva na bilo kakvu promenu prirodnih karakteristika, a njena reakcija na poremećaj je brza i često veoma drastična. Upravo zbog toga ona mora da bude pod striktnom zaštitom. Međutim, kriterijumi za definisanje zona sanitarne zaštite u karstu su bitno različiti od aktuelnih kriterijuma koji se primenjuju u nekarstnim terenima, pogotovo kada se radi o velikim masivima koji se dreniraju na samo par koncentrisanih punktova. Jedan od osnovnih preduslova za kvalitetnu strategiju zaštite jednog karstnog masiva, odnosno karstne izdani, je određivanje zona sanitarne zaštite, i to kroz izradu modela i karte ugroženosti podzemnih voda karstne izdani. Samo takvim ‘strogim’ principima i merama zaštite karstnih izdanskih voda moguće je sačuvati ove izdani za buduća lokalna, pa i regionalna vodosnabdevanja. Jedan od dobrih primera je Beljanička karstna izdan, čije su rezerve oko 3 m3/s u minimum, i kao takva čini dobru osnovu za potrebe regionalnog vodosnabdevanja. preuzmite pun...
Autor: Jovanović Branislava, Ljubisavljević Dejan, Rajaković Ljubinka Sažetak U ovom radu su prikazani rezultati istraživanja efikasnosti uklanjanja arsena iz vode sorpcijom na nekonvencionalnim materijalima: prirodnim (zeolit, bentonit, sepiolit, limonit, piroluzit), otpadnim (otpadna šljaka, otpadni filtarski pesak) i modifikovanim (modifikovana otpadna šljaka, kvarcni pesak i aktivni ugalj impregnisani gvožđe(III)-hidroksidom). Pod istim uslovima paralelno su ispitivani komercijalni sorbenti radi poređenja rezultata. Uklanjanje arsena iz vode sorpcijom je ispitivana u šaržnom sistemu Najbolji rezultati u šaržnom sistemu dobijeni su sa otpadnim materijalima: za otpadnu šljaku i 30 μg/g za otpadni filtarski pesak (za Co=0,5 mg/L), što je u nivou vrednosti koje su dobijene za komercijalne sorbente za uklanjanje arsena. Zbog visokog sadržaja CaO, otpadna šljaka značajno povećava pH vrednost vode (pH= 11). Neutralizacijom otpadne šljake dobijen je nov materijal, modifikovana otpadna šljaka, većeg sorpcionog kapaciteta: 55. preuzmite pun tekst...
Autor: Đorđević Dejana Sažetak Na spojevima otvorenih tokova strujnice postaju zakrivljene, jer vertikalno ubrzanje fluidnih delića nije zanemarljivo u odnosu na ubrzanje zemljine teže, pa su to mesta gde ne važe osnovne pretpostavke na kojima se zasnivaju jednačine linijskog tečenja. Stoga se te jednačine ne mogu koristiti za određivanje dubina uzvodno od ušća koje su neophodne za uređenje rečnih ušća ili projektovanje mreža drenažnih kanala. Od sredine 1940-tih do danas za ove potrebe izvedeno je, bilo isključivo teorijskim razmatranjima, bilo kombinacijom teorijskih razmatranja i laboratorijskih ogleda, oko desetak analitičkih izraza različitog nivoa detaljnosti. Svi izrazi su izvedeni za ušća sa jednakim kotama dna svih kanala na mestu njihovog spajanja, a većina njih važi za uslove mirnog tečenja. U ovom radu detaljno se razmatraju tri novija modela izvedena za uslove mirnog tečenja od kojih se dva (modeli Gurama i ost. i Hsua i ost.) zasnivaju na Tejlorovoj pretpostavci o jednakosti uzvodnih dubina i važe za ušća korita jednakih širina, dok treći model (model Šabajeka i ost.) dozvoljava da uzvodne dubine i širine korita budu različite. Ukazuje se na nedostatke pri izvođenju modela zasnovanih na pretpostavci o jednakosti uzvodnih dubina i ocenjuje se uticaj spornih članova kroz poređenje sa rezultatima postojećih merenja. Pokazuje se da su uz odgovarajuće izmene pojedinih modela, relativne greške svih modela nalaze u granicama greške merenja, pri čemu se najmanja greška dobija primenom modela Šabajeka i ost. Utvrđeno je da je greška koja se čini uzimanjem ugla uliva a umesto ugla skretanja toka na ušću δ u uslovima ustaljenog tečenja zanemarljiva. Buduća istraživanja treba da utvrde vezu δ=f (α, q), gde je q odnos protoka pritoke i reke....
Autor: Prodanović Dušan, Pavlović Dragutin, Branisavljević Nemanja Sažetak Merenje protoka na objektima gde ne postoje uslovi za formiranje pravolinijskog razvijenog turbulentnog strujanja predstavlja poseban izazov. I pored značajnog napretka u razvoju merne tehnike, ne postoji univerzalna metoda kojom je moguće izmeriti protok sa u napred poznatom tačnošću. U ovom radu je napravljen presek trenutno raspoloživih metoda sa osvrtom na njihovu upotrebljivost u složenim uslovima kao što je slučaj prostornog rasporeda brzina. Kao primer, razmatran je problem merenja protoka na zahvatima agregata hidroelektrane HE ‘Đerdap 2’. Zbog asimetričnog položaja elektrane u odnosu na maticu toka reke Dunava, kao i zbog toga što radovi na čišćenju dna uzvodno od brane nisu sprovedeni do kraja, voda na turbine dotiče pod izvesnim uglom. Taj ugao je veći kod turbina bližih sredini brane (kod srpskih turbina) dok je kod turbina postavljenih uz levu obalu (rumunsku) zanemarljiv. Da bi se analizirao uticaj kosog dostrujavanja na rad turbina, neophodno je izmeriti protoke. Kako su kod primenjenih kratkih cevnih agregata loši hidraulički uslovi za kvalitetno merenje protoka standardnim metodama, u radu se analiziraju moguće varijante snimanja prostornog rasporeda brzina. Za slučaj korišćenja elektormagnetnih sondi, obavljena je i provera uticaj a smetnji od strane magnetnog polja generatora. Na kraju, procenjena je moguća tačnost merenja protoka kao i cena takvog sistema. preuzmite pun tekst...
Autor: Mitrović Ivan Sažetak Reka Dunav postaje sve značajnija tema, kako u Srbiji, tako i u regionu i Evropskoj uniji. Evropska komisija usvojila je Strategiju Evropske Unije za dunavski region 08. decembra 2010. godine. Radi se o prvoj strategiji EU, u čiju izradu su aktivno uključene i zemlje koje nisu članice EU, među njima i Srbija. Strategija je bazirana na tri stuba: na uspostavljanju sistema bezbedne plovidbe i razvoju transporta i prateće infrastrukture, zaštiti životne sredine i održivom korišćenju prirodnog bogatstva i ekonomskom razvoju i jačanju regionalne saradnje i partnerstva u regionu Podunavlja. Jedan od projekata koji je kofmansiran od strane EU, a koji se odnosi na unapređenje saradnje između institucija koje se bave plovidbom na Dunavu, je i projekat NEWADA. Učesnik na ovom projektu je i Direkcija za vodne puteve, posebna organizacija Vlade Republike Srbije koja se bavi održavanjem i razvojem unutrašnjih plovnih puteva u Republici Srbiji na kojima važe međunarodni i međudržavni režimi plovidbe (reke Dunav, Sava i Tisa). preuzmite pun tekst...
Autor: Cvetković Dragan, Despotović Milan Sažetak Osnovni cilj ovog rada je da nas upozna sa tehnologijom korišćenja SBR (Sequenting Batch Reactor) sistema za prečišćavanje otpadnih voda. Pojavom savremenih PLC kontrolera ovi sistemi su otklonili ranije nedostatke i postali jedno od najefikasnijih rešenja za prečišćavanje otpadnih voda srednjih kapaciteta. U ovoj studiji je prezentovan parametarski modeliran sistem u programskom paketu CatiaV5. preuzmite pun tekst...
Autor: Petrović Petar S. Sažetak Pre četrdeset šest vekova u Egiptu je sagrađena visoka brana od kamenog nabačaja ‘Kafara’ (Sadd el-Kafara). To je najstarija visoka brana na svetu čiji ostaci i danas postoje. Izgrađena je u pustinji Arabijske planine na oko 30 km južno od Kaira, ili na 11 km jugoistočno od grada Helvana (Helwan). Brana je pregradila povremeni tok reke Garavi (Wadi el-Garawi), desne pritoke Nila. Razlog za njeno građenje je, za ono vreme, bio malo neobičan – snabdevanje vodom nalazišta alabastera. Tek što je sagrađena, brana sa srušila pri prvom većem poplavnom talasu. Voda je odnela centralni deo brane dužine 52 t. Razlog rušenja bio je što je sama konstrukcija brane sa jezgrom od peska i šljunka učinila branu vodopropustljivom, a brana nije imala nikakav temeljni ispust niti preliv. Brana je imala građevinsku visinu od 14 m i dužinu u kruni od 113 t. Širina u kruni bila je 56 t, a pri dnu 98 t. U poprečnom preseku imala je dva masivna zida između kojih je bilo jezgro od peska i šljunka. Zapremina brane bila je oko 87 000 t3 materijala (kamena, peska i šljunka) koje je trebalo iskopati, transportovati i ugraditi u branu. Zapremina akumulacije (do krune brane) bila je oko 620 000 t3, a površina sliva oko 195 km2. preuzmite pun tekst...
Autor: Lakićević Milena, Srđević Bojan, Blagojević Boško Sažetak Pejzažno uređenje rečnih obala je složen inženjerski zadatak na čiju uspešnost presudno utiče pravilan izbor vrsta drveća. U radu je pokazano kako se višekriterijumski metod analitički hijerarhijski proces (AHP) može koristiti za donošenje odluke o optimalnom dendrološkom sastavu za uređenje obala reka u gradovima Srbije. Vrednovanje sedam alternativnih vrsta drveća izvršeno je na osnovu kriterijuma biološke i ekonomske prirode. Primenjena su tri popularna metoda prioritizacije u AHP: metod sopstvenih vrednosti (EV), metod aditivne normalizacije (AN) i logaritamski metod najmanjih kvadrata (LLS). Na osnovu dobijenih rezultata predložen je, na opštem nivou, optimalni sastav drveća za uređenje rečnih obala u gradskim zonama u Srbiji. preuzmite pun tekst...
Autor: Savić Ljubodrag, Kuzmanović Vladan, Dašić Tina, Milovanović Bojan, Stevanović Vladimir, Gajić Aleksandar, Maslovarić Blaženka, Prica Sanja, Arnautović Dušan Sažetak U radu je prikazana mogućnost korišćenja hidroenergetskog potencijala rashladne vode termoelektrane sa otvorenim sistemom hlađenja. Rashladna voda otiče gravitaciono do recipijenta – reke, zbog čega se u periodu nižih vodostaja javlja pad koji je moguće iskoristiti u maloj hidoelektrani. Takva hidroelektrana radi sa promenljivim padom i približno konstantnim protokom, i to samo u periodima kada radi i termoelektrana. Koncepcija je prikazana na primeru male hidroelektrane koja će koristiti hidroenergetski potencijal rashladne vode TE ‘Nikola Tesla B’. Određeni su ekonomski pokazatelji ove hidroelektrane i ocenjeno je povećanje profitabilnosti imajući u vidu da postrojenje može biTI ostvareno u okvira Clean Development Mechanism (CDM) projekta, u skladu sa Kjoto protokolom. Dobijeni rezultati pokazuju da je projekat ekonomski prihvatljiv, a moguće ga je ostvariti sa standardnim hidroturbinama dostupnim na tržištu. preuzmite pun tekst...
Autor: Potkonjak Svetlana, Bošnjak Biljana, Marjanović Strahinja Sažetak Savremena proizvodnja jabuke omogućava ostvarivanje visokih i stabilnih prinosa. Ona podrazumeva primenu svih potrebnih agrotehničkih mera kao i navodnjavanje, zaštitu od grada i mraza. Za postizanje prosečnog prinosa jabuke od 45.41 t/ha potrebno je bilo u ovom slučaju ukupno uložiti 54.271,87 €/ha i to: za zasnivanje zasada 34.745,91 €/ha (64,02%) u sistem za navodnjavanje 3.840,23 €/ha (7,08%) u zaštitu od grada 5.767,97 €/ha (10,62%) i u zaštitu od mraza 9.917,76 €/ha (18,27%).Na ovaj način rizik kod ove proizvodnje je sveden na najmanju moguću meru. Pri ovakvom načinu proizvodnje ostvaruje se neto dobit na nivou od 3.989,96 €/ha. preuzmite pun tekst...
Autor: Milovanović Bojan, Kuzmanović Vladan, Savić Ljubodrag Sažetak Kao mera opšte stabilnosti kod gravitacionih betonskih brana, uzvodni zub je prvi put primenjen početkom 20. veka, dok se sa njegovom širom primenom otpočelo pedesetak godina kasnije. Međutim, do sada nije posvećena dužna pažnja proceni naponskog stanja u oblasti uzvodnog zuba. Cilj istraživanja je da se dobije pouzdana procena napona u ovoj zoni, sa posebnim osvrtom na napone zatezanja, koji mogu da izazovu prsline u betonu. Istraživanje je zasnovano na metodi konačnih elemenata, sa originalnim rešenjem za temeljnu spojnicu. Parametarskom analizom je obuhvaćen širok opseg visina brana, oblika uzvodnog zuba i karakteristika temelja. preuzmite pun tekst...
Autor: Popovska Cvetankaa, Sekovski Dimitrijab Sažetak Analiza podslivova može se prihvatiti kao strateški pristup u oceni stanja prirodnih resursa. Vodeći princip u ovome je da se postignu maksimalne koristi kod upravljanja vodnih resursa i ekosistema. Ovaj rad prezentira neka iskustva autora u razvijanju nekoliko projekta u Prespanskom regionu u okviru UNDP/GEF razvojnih programa i to onaj deo koji obuhvata hidrologiju i restaruacijske mere u slivu. Prespansko jezero je veoma interesntan problem sa hidrološkog i hidrogeološkog aspekta. Samo jezero nema površinski istek. Voda ističe u Ohridsko Jezero preko karstnog podzemlja visokih okolnih planina. Od 1984 vodostaj jezera je u opadanju, u 2000 za oko 9 m, a danas za oko 7 m ispod srednjeg višegodišnjeg vodostaja. Za potrebu integriranog plana za upravljanje sa jezerskim vodama i ekosistemima proračun vodnog bilansa bilo neophodno modeliranja padavina i isticanja. Ovaj rad prezentira samo deo tih analiza: fizičko-geografske karakteristike sliva, podela na podslivove na bazi podataka o pokrivaču i koriščenju zemljišta, geološke i hidogeološke karakteristike. preuzmite pun tekst...
Autor: Takić Ljiljana, Ranđelović Ljiljana, Krstić Ivan Sažetak U radu je analiziran kvalitet vode akumulacije Barje metodom Serbian Water Quality Index prema kojoj se deset odabranih parametara fizičko-hemijskih i mikrobioloških karakteristika sumira u jedan indeksni broj kvaliteta vode. Za potrebe uporedne analize korišćeni su podaci Detaljnog projekta postrojenja za prečišćavanje vode za piće Gorina – Leskovac iz 1992., a za 2009. godinu podaci RHMZ Srbije i JKP ‘Vodovod’ Leskovac. Kvalitet vode akumulacije Barje bez obzira na veliki vremenski period od projektovanja nije se drastično promenio. Karakteristika vode saglasno SWQI klasifikaciji pripada II klasi kategorije kvaliteta i zadovoljava zahtevani kvalitet površinskih voda namenjenih za vodosnabdevanje. preuzmite pun tekst...
Autor: Kaluđerović Dragan, Britt Sandy Sažetak Za osmatranje kvaliteta podzemne vode danas se kod nas najviše koriste bušotine sa dugačkim filterom. Osmatranje kvaliteta (a i nivoa podzemne vode) po vertikali je veoma retko i uglavnom se svodi na tri pijezomtera koji imaju otvore, filtarske, na raznim dubinama. Takođe, sam način uzorkovanja iz objekata sa dugačkim filtrom, a to je ispiranje 3-5 zapremina objekta pa onda uzimanje uzorka, omogućava dobijanje samo jedne vrednosti koncentracije. Kao što je poznato telo zagađenja je 3D telo sa varijacijama koncentracija i po horizontalnom i po vertikalnom pravcu i sa tim jednim podatkom ne može se odrediti prostorni raspored koncentracija zagađenja. U novije vreme razvija se tehnika pasivnog uzorkovanja vode koja se zasniva na istraživanjima koja pokazuju da voda iz izdani i voda iz filtarskog dela objekta imaju iste karakteristike, tj. da se voda iz filtarskog dela bušotine ispira sa vodom iz izdani. Uz upotrebu inhibitora vertikalnog kretanja vode u filtarskom delu pasivnim uzorkovanjem može se dobiti promena koncentracija po vertikali i iz bušotina sa dugačkim filterom. preuzmite pun tekst...
Autor: Polomčić Dušan, Stevanović Zoran, Milanović Saša, Sorajić Stanko, Hajdin Bojan, Kljajić Željko Sažetak Višegodišnja eksploatacija podzemnih voda međugraničnih vodnih tela između bačkog dela Srbije i Mađarske praćenja je kontinuiranim opadanjem pijezometarskog nivoa na području obe države i potpunim nepoznavanjem količine podzemnih voda koje se zahvataju na obe strane. Navedeno je imalo za potrebu okupljanje stručnjaka iz Srbije (Rudarskogeološki fakultet – Beograd, Pokrajinski sekretarijat za mineralne sirovine – Novi Sad, Vodovod Subotica, Vode Vojvodine – Novi Sad) i Mađarske (Atikovizig – Direkcija za zaštitu životne sredine i vodoprivrede okruga Donja Tisa – Segedin) koji su uzeli učešće u međunarodnom projektu ‘Održivi razvoj Mađarsko- Srpskih međugraničnih vodnih tela (SUDEHSTRA)’. Projekat je imao za cilj sagledavanje uticaja eksploatacije, sprovođenje monitoringa podzemnih voda, izradu hidrodinamičkog modela režima podzemnih voda i prognozu razvoja buduće eksploatacije u slučaju klimatskih promena, i smanjenja, odnosno povećanja zahvatanja podzemnih voda na srpskoj i mađarskoj strani. Preduslov za dobijanje kvalitetne prognoze uticaja eksploatacije podzemnih voda navedenog područja, bilo je određivanje i usklađivanje vertikalnog rasprostranjenja litoloških jedinica, njihove starosti i pojava podzemnih voda kao i određivanje hidrogeoloških i hidrodinamičkih parametara vodonosne sredine. U cilju dopune potrebnih parametara režima podzemnih voda izvedeno je anketiranje javnih vodovoda, prikupljanje podataka o izvorištima za industriju i balneološke centre, kao i sprovođenje monitoringa reprezentativnih izvorišta podzemnih voda severne Bačke u periodu od dve godine (01.01.2008 – 31.12.2009.g.). preuzmite pun tekst...
Autor: Blagojević Boško, Srđević Zorica, Srđević Bojan, Suvočarev Kosana Sažetak U radu [1] prikazani su prvi rezultati simulacije grupnog odlučivanja pri rangiranju potencijalnih korisnika kredita za opremu za navodnjavanje koje dodeljuje Pokrajinski fond za razvoj poljoprivrede Izvršnog Veća AP Vojvodine iz donacije Vlade Norveške. Primenjen je Analitički hijerarhijski proces (AHP), poznati metod za vrednovanje alternativa u prisustvu više konfliktnih kriterijuma, i pokazano je kako se može podržati proces objektivnog ocenjivanja zahteva za kreditiranjem. Problem je tretiran sa tri kriterijuma i četiri korisnika kredita, a odlučivanje u grupi (tri učesnika) simulirano je kao slučaj bez konsenzusa. Individualne odluke izvedene putem AHP objedinjene su u jednu tako što je usvojeno da svaki donosilac odluka ima jednaku težinu. Ovde je problem proširen (5 kriterijuma, 8 korisnika kredita i četiri donosioca odluka) i dat je predlog institucionalnog mehanizma donošenja grupnih odluka o dodeli kredita koji uvažava različite preference donosioca odluka sa stanovišta modernih političkih nauka i istovremeno minimizira rizik od nesavesnog, nekompetentnog ili neodgovornog odlučivanja. Težine donosilaca određivane su na originalan način prema demonstriranim individualnim konzistentnostima (CR) i totalnom euklidskom rastojanju (ED) na svim matricama poređenje elemenata odlučivanja u hijerarhiji problema. preuzmite pun tekst...
Autor: Milanović Saša, Stevanović Zoran, Vasić Ljiljana Sažetak Generalno, veoma je teško definisati hidrauličke i fizičke parametre nehomogene sredine kakva je karst. Čak i kada su izvedena obimna istraživanja, rezultati u slučaju karstnih terena ne mogu biti sasvim sigurni i pouzdani. Često nije moguće verifikovati dobijene vrednosti, niti determinisati koji deo karstnih kanala je hidrogeološki aktivan, a koji je van funkcije (npr. zapunjen glinom ili kalcitom). U radu je glavni fokus usmeren ka terenskim simultanim merenjima izdašnosti i određenih fizičkohemijskih karakteristika vrela koja dreniraju Beljanički masiv kao i na njihovo ‘uvezivanje’ u 3D model rasprostranjenja karstnih kanala. Zapravo se radi o rezultatima istraživanja u gornjim dostupnim delovima karstne izdani kao što su ponori i ponorske zone, jame, pećine i vrtače i istraživanjima u saturisanom i stalno aktivnom delu karstne izdani odnosno kvalitativno-kvantitativnom praćenju karstnih vrela. Glavni cilj ovog rada je rekonstrukcija i modeliranje hidrogeoloških karakteristika podzemnih voda složenih karstnih izdani. Pored obimnog terenskog rada u formiranju i interpretaciji modela, korišćeni su kvalitetni i kompleksni programi kao što je ArcGIS (primenjen u izradi ovog rada), koji je omogućio da se izvedu prostorne kvantitativne i kvalitativne analize geneze i funkcionisanja karstnih provodnika. preuzmite pun tekst...
Autor: Petrović Petar S. Sažetak Najstarija visoka brana na svetu, čije se ime i položaj znaju ali ostaci ne vide, jeste brana od kamena ‘Košejš’ (Kosheish) na reci Nilu u Egiptu. Prema slavnom Herodotu (Herodotus), grčkom istoričaru iz petog veka pre n. e. i Manetu (Manetho), egipatskom istoričaru iz trećeg veka pre n. e., legendarni egipatski faraon Menes (Menes), koji je ujedinio Gornji i Donji Egipat, izabrao je Memfis za novu prestonicu Egipta. Memfis se nalazi na mestu gde se dolina Nila širi i odakle mogu da se kontrolišu oba dela Egipta. Pre nego što je postao prestonica, bio je malo ostrvo i naselje na Nilu. Memfis je sa istoka bio izložen napadima azijskih plemena. Zato je Menes naredio da se zapadno i severno od Memfisa podignu vioki nasipi, severno da se iskopa kanal-jezero, a da se na istoku iskopa novo korito za reku Nili podigne visok nasip. Da bi se sve to uradilo, bilo je potrebno da se proseče okuka Nila uzvodno kod mesta Košejš (Kosheish) i napravi diverziona brana, a Nilskrene u novo korito. Postavlja se pitanje da li su stari Egipćani uopšte mogli da izgrade diverzionu branu ‘Košejš’? U prilog tvrđenju da je brana zaksta napravljena negde između 3100 i 2900. godine pre n. e. , u ovom članku se opisuje moguće građenje nasipa, novog korita Nila i brane ‘Košejš’. Zašto se danas tvrdi da brana nije postojala, da Egipćani na stepenu razvoja koji su imali (bakarno i početak bronzanog doba) nisu bili u stanju da naprave branu od neobrađenog kamena za skretanje Nila? To isto je tvrđeno za piramide u Gizi, koje su napravljene nekoliko stotina...
Autor: Kuzmanović Vladan, Savić Ljubodrag, Milovanović Bojan Sažetak U radu je prikazana statička analiza prelivne lamele gravitacione betonske pregrade na potoku Jelezovac. Prikazana lamela je originalno rešenje, projektovana kao stepenasti preliv sa propustima i umirujućim bazenom, koji predstavlja modifikovani tip slapišta USBR VI sa odbojnom gredom. Statičkom analizom je obuhvaćena opšta stabilnost pregrade i dimenzionisanje elemenata slapišta, pri čemu su hidrodinamička opterećenja procenjena na osnovu proticaja i brzina dobijenih hidrauličim proračunom. preuzmite pun tekst...
Autor: Savić Ljubodrag, Kuzmanović Vladan, Milovanović Bojan, Rosić Nikola Sažetak U radu je prikazan stepenasti preliv sa odbojnom gredom, kao evakuacioni objekat u sklopu niske retenzione pregrade proizvoljnog tipa. Prikazani objekat predstavlja originalno rešenje, koje objedinjuje stepenasti preliv sa propustima i umirujući bazen sa odbojnom gredom i blokovima, po ugledu na USBR VI tip slapišta. Dat je hidraulički proračun za određivanje dimenzija bazena, kao i uputstava za hidrauličko oblikovanje. preuzmite pun tekst...
Autor: Budinski Ljubomir, Fabian Đula Sažetak U ovom radu su na primeru jezera Palić razmatrani faktori koji utiču na formiranje strujne slike: batimetrija, zamuljenost, dotok i isticanje iz jezera, Coriolisov efekat i vetrovi. Ispitivanje je sprovedeno pomoću numeričkog modela ravanskog strujanja u osnovi, koji koristi krivolinijske koordinate. Model sa otvorenim kodom (što je omogućilo njegovo prilagođavanje aktuelnim potrebama) u radu se pokazao pouzdanim i stabilnim. Za potrebe modelisanja snimljeno je aktuelno stanje korita u oko 600 tačaka. Podaci o vetrovima potiču sa hidrometeorološke stanice Palić na obali jezera. Numerički opiti su pokazali da za navedene pokretačke sile maksimalne brzine dostižu 2,5 cm s-1, pri čemu vetar daleko nadmašuje uticaj ostalih činilaca. preuzmite pun tekst...
Autor: Prohaska Stevan, Ilić Aleksandra Sažetak Procena statističke značajnosti budućih poplava u veoma složenim hidrološkim uslovima formiranja talasa velikih voda glavne reke na ušćima začajnih pritoka, kao i izbor merodavnih hidroloških parametara za dimenzionisanje objekata za zaštitu od poplava u tim područjima, predstavlja jedan od prioritetnih zadataka savremene hidrološke nauke. Do sada primenjivani klasičan pristup jednodimenzionalne ocene verovatnoće prevazilaženja, u situaciji kada se poplave na dva ili više vodotoka ne javljaju istovremeno, ne daje zadovoljavajuće rezultate u oceni rizika od poplava. Neophodna je razrada takve procedure koja će verovatnoću poplavnog talasa na nizvodnom području definisati u višedimenzionalnom prostoru verovatnoća pojave poplavnih talasa na ulaznim profilima glavne reke i pritoka. Drugim rečima neophodno je rešiti pitanje višestruke koincidencije formiranja poplava na složenom rečnom sistemu. Predmet istraživanja je praktično rešenje ovog problema. U konkretnom slučaju definisana je procedura za formiranje višestrukih zavisnosti verovatnoća pojave poplavnih talasa na glavnoj reci i nekoliko pritoka, odnosno dato je praktično rešenje za određivanja višestruke koincidencije poplavnih talasa na Dunavu i njegovim glavnim pritokama Tisi i Savi. U ovoj fazi razvoja matematičkog modela kao reprezentativni parametar za ocenu značajnosti poplavnog talasa usvojena je zapremina. U radu su ilustrovani praktični primeri uspostavljenih zavisnosti parcijalnih i višestrukih koincidencija poplavnih talasa na Dunavu, Tisi i Savi. preuzmite pun tekst...
Autor: Petrović Petar S. Sažetak Dugo godina je najstarijom branom na svetu, čiji ostaci još postoje, smatrana brana od kamenog nabačaja ‘Kafara’ (Sadd el-Kafara), izgrađena oko 2610. godine pre n. e. u koritu reke Garavi (Wadi el-Garavi), oko 30 km južno od Kaira, u Egiptu. U ovom članku se po prvi put na srpskom jeziku, iznose podaci o branama grada jave (Jawa), za koje, do pre tri decenije niko nije znao da postoje. U Crnoj pustinji (Black Desert) koja se prostire kroz današnju Siriju, Jordan i Saudijsku Arabiju, na južnim padinama planine Druz (Jebel Druze), u severnom Jordanu blizu granice sa Sirijom, postojao je grad Java. Podignut je u pustinji u kojoj su erupcije vulkana izbacile ogromne količine bazaltne lave i gde je život u letnjim mesecima bio nemoguć. Ne zna se ko su bili stanovnici grada Jave, odakle su došli i kada su naselili to mesto. Pored malog kanjona reke Radžil (Rajil), na brdu su izgradili grad sa svim potrebnim zgradama i opasali ga visokim bedemom od balzata (kamena). Pregledali su reku na tri mesta i izgradili derivacione brane od kamenog nabačaja. Od tih malih akumulacija kanalima s odvodili vodu do devet rezervoara sa zidovima branama od balzata. Pouzdano se zna da je bilo pre trećeg milenijuma pre n. e. Stanovnici su nestali kao što su došli. Istorija ne zna ništa o njima. preuzmite pun tekst...
