Autori: Tanja PETROVIĆ PANTIĆ, Mihajlo MANDIĆ, Katarina SAMOLOV REZIME Prilikom izrade Osnovne hidrogeološke karte (OHGK) list Smederevo 1:100.000, deo istraživanja je posvećen stanju vodosnabdevanja stanovništva i industrije. Vodosnabdevanje se vrši isključivo podzemnom vodom. Veća izvorišta se nalaze u Mladenovcu (Qmax=130 L/s), Radincu (Q=114 L/s), Smederevskoj Palanci (Q=63,6 L/s + 70 L/s sa izvorišta Trnovče), Sopotu (Q=40,5 L/s), dok se veliki deo stanovništva vodosnabdeva sa izvorišta koja su van područja karte, kao što su Smederevo (izvorište Šalinac), Aranđelovac, Grocka, Beograd. U Radincu voda se zahvata iz aluvijalnih naslaga, u Mladenovcu iz neogenih sedimenata, u Smederevskoj Palanci iz aluvijalnih i neogenih sedimenata, dok se vode za vodosnabdevanje Sopota zahvataju iz krečnjaka. Seosko stanovništvo se uglavnom vodosnabdeva zahvatanjem podzemnih voda kopanim bunarima (individualno vodosnabdevanje) tako da u 22 naselja nema organizovanog vida vodosnabdevanja. U isto toliko naselja pored ovog vida vodosnabdevanja, deo stanovništa priključen je na gradski ili lokalni vodovod. U okviru lokalnih vodovodnih sistema, podzemne vode se zahvataju kopanim ili bušenim bunarima ili se kaptiraju izvori i koriste za vodosnabdevanje. U 30 naselja, postoje lokalni vodovodi. Ispitivanjem osnovnih makrokomponenata u 74 uzorka podzemne vode, uočeno je da 55,5% uzoraka imaju odgovarajući kvalitet vode za piće, dok je u ostalim vodama kvalitet narušen povišenim sadržajem Fe, Mn, NH4, KMnO4. Kvalitet voda iz kopanih bunara retko se ispituje, ali ove vode su veoma ugrožene zbog izloženosti površinskom zagađenju, neposrednoj blizini septičkih jama, kao i štala za uzgajanje stoke. Priključivanjem na vodovodnu mrežu, mnoga domaćinstva su kopane bunare pretvorila u septičke jame. Problem predstavljaju i vode koje se dreniraju sa obradivih površina na koja su nanešena razna mineralna đubriva, kao i zagađeni površinski vodotokovi. Proračunom...
Autori: Veselin BLAGOJEVIĆ, Vanja ŠUŠTERŠIČ, Dušan GORDIĆ REZIME Raznovrsnost slatkovodnih vrsta ribe je velika, ali se gaji samo mali procenat i to pretežno vezan za vrste koje tradicionalno potiču sa nekog područja. Izbor je, takođe, uslovljen kvalitetom mesa i ekološkim karakteristikama ribe. Najvažnije odlike za uzgoj ribe su brzina rasta, ishrana, vrijeme dostizanja polne zrelosti, kao i tolerantnost odabranih vrsta na kvalitet vode u kojima se gaje. Što se tiče tolerantnosti na kvalitet vode ističu se ciprinidne vrste riba (šaran, bijeli i sivi tolstolobik, bijeli amur,…), koji čine najveći dio ukupne proizvodnje slatkovodne ribe. Na drugom mjestu po proizvodnji su salmonide (lososi i kalifornijska pastrmka). Pastrmka i losos se isključivo proizvode u intezivnim sistemima. Zbog povećanog zagađenja životne sredine otežana je i intezivna proizvodnja slatkovodne ribe. Globalno zagrijavanje, prirodne i vještačke katastrofe, divlje deponije, upotreba herbicida i pesticida u poljoprivredi – glavni su uzročnici onečišćenja životne sredine i faktori koji utiču na kvalitetnu proizvodnju ribe. U ovome radu prikazana je analiza zemljišta i vode kao jednog od osnovnih preduslova za bavljenje akvakulturom i razvojem ribarstva. Kao primer se razmatra područje grada Doboja i planine Ozren. Predstavljene su različite mogućnosti za gajenje ribe, kao i njihov uticaj na životnu sredinu. preuzmite pun...
Autor: Lajoš HOVANJ REZIME Izradom Hronologije promena stanja sliva Palićkog jezera utvrđeni su periodi kada su bili nepromenjeni uslovi doticaja vode na sliv i oticaja sa sliva Palićkog jezera. Prvi je trajao u periodu 1470-1526. godine, a osmi je praćen do početka izgradnje novog prečistača upotrebljene vode Subotice, 2005. godine. Analizom stanja tokom ovih homogenih perioda utvrđena je granica sliva površine 107-130,3 km2. Na osnovu predloga za uspostavljanje sistema osmatranja proticaja dovoda vode u jezero i odvoda voda iz jezera (bez razmatranja uticaja promena padavina na slivu), saglasno sa ciljem ovog rada, analizirana su istraživanja sličnih sistema osmatranja, čiji rezultati će se koristiti tokom savremenog modeliranja slivova površinskih voda sličnih Palićkom jezeru. preuzmite pun...
Autori: Milica RAJIĆ, Emilija NIKOLIĆ ĐORIĆ REZIME U radu je izvršena analiza osnovnih klimatskih elemenata, padavina, temperature vazduha, relativne vlažnosti vazduha, osunčavanja, brzine vetra i evapotranspiracije.Referentna evapotranspiracija je određena Penman-Monteith-FAO metodom. Analiza je bazirana na podacima dobijenim za meteorološku stanicu Rimski Šančeviu periodu 1960-2012 godina. Podaci su posebno analizirani za dva perioda, 1960–1985 i 1986–2012 godina. Izračunata je funkcija linearnog trenda za sve klimatske elemente za oba analizirana perioda. U ispitivanju trenda posmatranih klimatskih elemenata u radu su primenjeni parametarski i neparametarski pristup. Na osnovu ove analize data je procena klimatskih promena na području Novog Sada. Sprovedena analiza ukazuje da se promene klimatskih elemenata dešavaju na analiziranom području. U periodu 1986-2012 uočena su učestalija smenjivanja sušnih i vlažnih godina, a evidentnija je i veća varijabilnost klimatskih elemenata u odnosu na višegodišnji prosek. preuzmite pun...
Autori: Đorđije BOŽOVIĆ, Dušan POLOMČIĆ, Dragoljub BAJIĆ REZIME U uslovima kada je izdan predstavljena policikličnim fluvijalnim sedimentima koji se međusobno razlikuju u pogledu litološkog sastava, obezbeđenje optimalnih uslova eksploatacije podzemnih voda preko bunara sa horizontalnim drenovima se postiže formiranjem drenova u litostratigrafskom sloju najpovoljnijih hidrogeoloških odlika u profilu izdani (granulometrijskog sastava i filtracionih karakteristika). U slučaju beogradskog izvorišta podzemnih voda, drenovi po pravilu nisu utisnuti u ovom sloju, što je u određenoj meri uticalo na intenzivno opadanje kapaciteta bunara tokom vremena eksploatacije. Detaljnim hidrodinamičkim modelima je kvantifikovan potencijal lokacije dva analizirana bunara u pogledu raspoloživih količina podzemnih voda i simulirani različiti scenariji sanacije bunara: formiranje novih drenova na postojećoj i na nižoj koti. Utiskivanjem novih drenova na većoj dubini stiču se uslovi za potpuno iskorišćenje potencijala vodonosne sredine u pogledu eksploatacije podzemnih voda. Utvrđeno je da bi u tom slučaju, zahvatanje podzemnih voda bilo veće, a hidraulički uslovi rada bunara povoljniji. preuzmite pun...
Autori: Andrija NEDELJKOVIĆ, Vladana RAJAKOVIĆ-OGNJANOVIĆ, Nemanja BRANISAVLJEVIĆ REZIME Za procenu agresivnosti i korozivnosti vode razvijeni su indeksi pokazatelja korozivnosti vode, od kojih su neki predstavljeni u ovom radu. Indeksi mogu da posluže kao indikatori korozivnosti vode. U ovom radu analizirani su uzorci sirove vode iz četiri bunara u Vojvodini za koje se pretpostavlja da čine jedno bunarsko polje. Pretpostavka je da će voda biti obrađena fitracijom i dezinfekcijom pre puštanja u mrežu. Analiza je rađena pomoću Langelierov indeksa zasićenja, Ryznarovog indeksa, Pukoriusovog indeksa za korozione slojeve, indeksa agresivnosti, Larson-Skold-ov indeksa i modifikovanog Larson-Skold-ov indeksa. Najčešće se razvoj korozije može sagledati kroz: propadanje cevi (meri se gubitak mase cevi i potrošnja kiseonika), formiranje naslaga (mere se hidraulički gubici ili stvaranje naslaga) i promenu kvaliteta vode u sistemu (meri se koncentracija gvožđa, određuje boja i mutnoća). Ključni parametri kvaliteta vode koji utiču na korozione procese su: pH vrednost, alkalitet i puferski kapacitet. Među najpoznatijim indeksima, koji agresivnost i korozione karakteristike vode izražavaju putem CaCO3, su: Langelierov indeks saturacije (LSI), Ryznarov indeks (RSI), Puckoriusov indeks skaliranja (PSI), indeks agresivnost (AI). Pored pomenutih indeksa, koji mogućnost korozije sagledavaju preko CaCO3, razvijeni su i drugi indeksi koji uzimaju u obzir i druge parametre kvaliteta vode i njihov uticaj na koroziju cevi distributivne mreže. Među najpozantijim su Larson-Skoldov indeks (LR) i modifikovani Larson-Skoldov indeks (LRM). Uzorak iz bunara K3 ima približno iste vrednosti LSI, RSI i PSI indeksa kao i uzorci iz bunara E1 i L2, dosta lošije vrednosti LR i LRM indeksa, ukazuju na to da voda iz bunara K3 ima veći potencijal da izaziva koroziju i probleme sa bojom vodom . Preporuka je da...
Autori: Slobodan MILIĆ i Marija MILIĆ REZIME Značajna uloga hidroelektrana, osim proizvodnje energije, je i obezbeđenje sistemskih usluga. Zavisno od osnovnih energetskih karakteristika, hidroelektrane mogu učestvovati u regulaciji frekvenca-snaga, svim oblicima rezerve sistema, praćenju promena dijagrama opterećenja i sl.. Osnov za sve ove aktivnosti je postojanje korisne zapremine akumulacionog bazena u kojoj bi se vršilo regulisanje voda prema zahtevima elektroenergetskog sistema. Regulisanje se odvija kroz promenu kontinualnog dotoka u akumulacioni bazen tokom dana (prirodne promene protoka tokom dana su male), u bitno različita isticanja tokom dana. Ta isticanja se ograničavaju instalisanim protokom turbina (maksimalna vrednost) i ekološki prihvatlјivim protokom, ili nekim drugim minimumom (minimalna vrednost). Takve oscilacije mogu, nizvodno, proizvesti neželјene negativne efekte (rušenje obala, uticaj na floru i faunu, konkretne fizičke opasnosti za život lјudi i sl.). Smanjenje ovih negativnih efekata može se ostvariti gradnjom manjeg bazena neposredno nizvodno. Osnovna namena ovog (manjeg) bazena je da se promene protoka, nivoa i sl., na nizvodnom potesu, tokom dana, smanje i dovedu na prihvatlјiv nivo obzirom na bližu i dalјu okolinu. Takav bazen se naziva kompenzacionim. U ovom radu je razmatran način dimenzionisanja takvog bazena, njegov uticaj na nizvodni potes i instalisani protok uzvodne elektrane. preuzmite pun...
Autor: Suvada JUSIĆ REZIME U radu su definisani ciljevi razvoja i primjene modela za simuliranje procesa pripreme vode za piće. Dat je pregled aktuelnih, raspoloživih modela namjenjenih podršci procesima prerade vode. Definisane su njihove osnovne karakteristike, odnosno prednosti i nedostaci. U cilju veće primjene ovih modela u praksi, u skorije vrijeme razvijaju se novi međunarodni projekti, odnosno platforme. Ovi projekti, polazeći od pozitivnih karakteristika postojećih modela, dalje razvijaju model u cilju prevladavanja negativnih karakteristika, a s krajnjim ciljem veće i efikasnije primjene modela pripreme vode za piće u praksi. S obzirom da ovi međunarodni projekti u velikoj mjeri polaze od pozitivnih karakteristika Stimela okruženja modeliranja, ovo okruženje je detaljnije razmatrano u radu. preuzmite pun...
Autori: Damjan IVETIĆ, Jovan ĐORĐEVIĆ, Dušan PRODANOVIĆ REZIME U radu su analizirani različiti aspekti primene akustične Dopler anemometrije (merenje vektora brzine u jednoj tački) za merenje trenutne brzine vode, u kontekstu problema hidrotehnike. Opisan je fizički princip rada ove merne metode, koja se u dosadašnjem iskustvu pokazala kao izuzetno robusna i praktična za potrebe monitoringa i fundamentalnog istraživanja rasporeda brzina. U radu su prikazani neki od primera njene primene, kako u laboratorijskim tako i u terenskim uslovima. Navedena su i praktična ograničenja upotrebe ove metode, definisana na osnovu iskustva u primeni. Opisane su nasledne mane merne metode koje potiču od upotrebe Doplerovog principa za određivanje brzina: alijasing Doplerovog signala i pojava Doplerovog šuma. Alijasing signala predstavlja jedan od glavnih problema u upotrebi ove merne tehnike, budući da utiče na tačnost proračuna komponenati brzine. Podaci kontaminirani pojavom alijasinga se mogu obraditi u naknadnom procesiranju primenom nekog od algoritama za detekciju pikova i njihovu naknadnu zamenu. U radu su ukratko opisani algoritmi za detekciju pikova sa upotrebom filtra na bazi projekcija faza-prostor kao i na bazi korelacija između fluktuacija komponenata brzina. Takođe, u radu je predložen i algoritam za zamenu detektovanih podataka koji koristi interpolaciju fitovanih kubnih polinoma. preuzmite pun...
Autori: Dejana ĐORĐEVIĆ, Ivan STOJNIĆ REZIME Hidrografska merenja na ušćima aluvijalnih i planinskih vodotoka pokazala su da je podvodna kaskada na spoju pritoke sa rekom uobičajena pojava, kao i to da može postojati i u koritu matične reke na spoju sa pritokom. Cilj ovog rada je da ispita kako položaj i visina kaskade utiču na doprinos pritoke dinamičkoj jednačini u linijskim modelima ušća. Pomoću modela prostornog tečenja utvrđeni su rasporedi ugla skretanja toka i protoka količine kretanja u nizvodnom preseku pritoke za tri stepena izdignutosti dna pritoke, odnosno reke ΔzP / hn = {0,10; 0,25; 0,50} i ΔzR / hn = {0,10; 0,25; 0,50} gde su ΔzP i ΔzR visine kaskada u pritoci i reci, a hn dubina vode u reci na ušću, i tri moguća hidrološka scenarija DR = QR / Qn = {0,250; 0,583; 0,750}, gde su QR i Qn protoci u reci uzvodno i nizvodno od ušća. Na osnovu ovih rasporeda određeni su: komponenta sile inercije pritoke u pravcu osovine reke IPx i vrednosti parametara pomoću kojih se u linijskim modelima ušća obuhvata uticaj pritoke, a to su srednja vrednost ugla skretanja toka u nizvodnom preseku pritoke δ i σ – koeficijent neravnomernosti ovog ugla. Utvrđeno je da kaskada u pritoci i kaskada sa najvišim stepenom izdignutosti u reci smanjuju uticaj pritoke u dinamičkoj jednačini od 8% do čak 58%, dok kaskade u reci sa niskim i umerenim stepenom izdignutosti u zavisnosti od DR povećavaju njen doprinos za 15-30%. Pokazano je da Hagerov koeficijent σ nema konstantnu vrednost i da zavisi od oba prametra (DR i Δz / hn). Za svaku kaskadu određene su zavisnosti σ(DR). preuzmite...
Autori: Bojan SRĐEVIĆ, Zorica SRĐEVIĆ REZIME U radu su definisani neki od važnih indikatora performanse vodoprivrednih sistema u višegodišnjim periodima: (a) dva statistička indikatora (indeks manjka i disperzija nivoa akumulacija) i (b) tri indikatora vezana za kritične uslove rada sistema (pouzdanost, obnovljivost i ranjivost). Zatim je predložen način njihovog korišćenja kao atributa (kriterijuma) za evaluaciju i rangiranje mogućih scenarija upravljanja. Podrazumeva se simuliranje sistema na kompjuterskom modelu sa stohastičkim sekvencama dotoka, preferentnom shemom zahteva za vodom i unapred zadatim pravilima upravljanja akumulacijama. Pristup je opšti, a za ilustraciju je izabran jednostavan numerički primer za sistem koji čine akumulacija i vodozahvat. Pokazano je kako se višekriterijumskom analizom vrednuju i rangiraju scenariji pri različitima ponderima atributa. Kombinovanjem četiri različita višekriterijumska metoda (koji, poznato je, često mogu davati različite rezultate!), pokazano je kako se najbolji scenario može identifikovati na objektivan način primenom metoda Borda iz oblasti društvenih metoda odlučivanja. Na kraju je ukazano na neka od mogućih proširenja i unapređenja predložene metodologije. preuzmite pun...
Autori: Qi ZHOU, Wangyang YU, Albert S. CHEN, Chunbo JIANG, Guangtao FU, Dragan A. SAVIĆ, Slobodan DJORDJEVIĆ ABSTRACT This study presents experimental results of velocity distribution and water depth at specific locations obtained from simplified urban district experiments accounting for the effect of building blockage. Laboratory experiments are performed inside a flume (0.8m×0.8m×18m) for various arrangements of pervious and impervious building blocks. The Digital Particle Velocimetry System (DPIV) was used for recording velocity distributions behind the building blocks under three upstream discharge ratios. The relationship between building blockage and flow pattern is determined as well as the pervious effect for wake flow characteristics behind the blocks. The obtained experiment data can be readily used to validate or calibrate numerical models for urban flood simulations. preuzmite pun...
Autori: Tina DAŠIĆ, Branislav ĐORĐEVIĆ, Petar MILANOVIĆ, Miloš STANIĆ, Nenad JAĆIMOVIĆ, Nedeljko SUDAR REZIME Veliki sistemi kako što su rudnici sa otvorenim kopovima i termoelektrane posebno su osetljivi na plavljenje. Ispad iz pogona takvih sistema zbog plavljenja kopova i/ili ugrožavanja drugih vitalnih instalacija sistema – izaziva teške posledice na najširem prostoru, na nivou države, jer se štete i zastoji u radu lančano prenose na sve prizvodne sisteme i naselja. Zbog toga je neophodno da se zaštita takvih sistema od velikih voda veoma ozbiljno razmatra, primenom matematičkih modela, na dva nivoa: (a) tokom namenskog uređenja teritorije u okruženju sistema da mogu bez drastičnih posledica da izdrže ekstremne hidrološke situacije, (b) tokom operativnog upravljanja takvim sistemima u periodima velikih voda. U članku se na primeru rudnika i TE Gacko razmatraju mogućnosti realizacije oba zadatka primenom savremenih metoda matematičkog modeliranja. Razvijen je spregnuti matematički model koji, primenjen na RiTE Gacko, omogućava: (a) da se ispitaju hidrološko-hidraulički scenariji dešavanja u široj zoni tog sistema tokom pojave velikih voda, kako bi se sagledalo kako treba planski urediti šire okruženje (nasipi, retenzije) da ne bi došlo do ugrožavanja vitalnih objekata, (b) da se tokom odvijanja nepovoljne hidrološke situacije omogući da se upravljačkim softverom, uz korišćenje informacija koje se u realnom vremenu sakupljaju sa sliva, donose najpovoljnije upravljačke odluke za korišćenje postojećih akumulacija i retenzija, kako bi se zaštitili najvitalniji objekti tog važnog i vrlo osetljivog energetskog sistema. preuzmite pun...
