Autori: Tanja PETROVIĆ PANTIĆ, Mihajlo MANDIĆ, Katarina SAMOLOV REZIME Prilikom izrade Osnovne hidrogeološke karte (OHGK) list Smederevo 1:100.000, deo istraživanja je posvećen stanju vodosnabdevanja stanovništva i industrije. Vodosnabdevanje se vrši isključivo podzemnom vodom. Veća izvorišta se nalaze u Mladenovcu (Qmax=130 L/s), Radincu (Q=114 L/s), Smederevskoj Palanci (Q=63,6 L/s + 70 L/s sa izvorišta Trnovče), Sopotu (Q=40,5 L/s), dok se veliki deo stanovništva vodosnabdeva sa izvorišta koja su van područja karte, kao što su Smederevo (izvorište Šalinac), Aranđelovac, Grocka, Beograd. U Radincu voda se zahvata iz aluvijalnih naslaga, u Mladenovcu iz neogenih sedimenata, u Smederevskoj Palanci iz aluvijalnih i neogenih sedimenata, dok se vode za vodosnabdevanje Sopota zahvataju iz krečnjaka. Seosko stanovništvo se uglavnom vodosnabdeva zahvatanjem podzemnih voda kopanim bunarima (individualno vodosnabdevanje) tako da u 22 naselja nema organizovanog vida vodosnabdevanja. U isto toliko naselja pored ovog vida vodosnabdevanja, deo stanovništa priključen je na gradski ili lokalni vodovod. U okviru lokalnih vodovodnih sistema, podzemne vode se zahvataju kopanim ili bušenim bunarima ili se kaptiraju izvori i koriste za vodosnabdevanje. U 30 naselja, postoje lokalni vodovodi. Ispitivanjem osnovnih makrokomponenata u 74 uzorka podzemne vode, uočeno je da 55,5% uzoraka imaju odgovarajući kvalitet vode za piće, dok je u ostalim vodama kvalitet narušen povišenim sadržajem Fe, Mn, NH4, KMnO4. Kvalitet voda iz kopanih bunara retko se ispituje, ali ove vode su veoma ugrožene zbog izloženosti površinskom zagađenju, neposrednoj blizini septičkih jama, kao i štala za uzgajanje stoke. Priključivanjem na vodovodnu mrežu, mnoga domaćinstva su kopane bunare pretvorila u septičke jame. Problem predstavljaju i vode koje se dreniraju sa obradivih površina na koja su nanešena razna mineralna đubriva, kao i zagađeni površinski vodotokovi. Proračunom...
Autori: Veselin BLAGOJEVIĆ, Vanja ŠUŠTERŠIČ, Dušan GORDIĆ REZIME Raznovrsnost slatkovodnih vrsta ribe je velika, ali se gaji samo mali procenat i to pretežno vezan za vrste koje tradicionalno potiču sa nekog područja. Izbor je, takođe, uslovljen kvalitetom mesa i ekološkim karakteristikama ribe. Najvažnije odlike za uzgoj ribe su brzina rasta, ishrana, vrijeme dostizanja polne zrelosti, kao i tolerantnost odabranih vrsta na kvalitet vode u kojima se gaje. Što se tiče tolerantnosti na kvalitet vode ističu se ciprinidne vrste riba (šaran, bijeli i sivi tolstolobik, bijeli amur,…), koji čine najveći dio ukupne proizvodnje slatkovodne ribe. Na drugom mjestu po proizvodnji su salmonide (lososi i kalifornijska pastrmka). Pastrmka i losos se isključivo proizvode u intezivnim sistemima. Zbog povećanog zagađenja životne sredine otežana je i intezivna proizvodnja slatkovodne ribe. Globalno zagrijavanje, prirodne i vještačke katastrofe, divlje deponije, upotreba herbicida i pesticida u poljoprivredi – glavni su uzročnici onečišćenja životne sredine i faktori koji utiču na kvalitetnu proizvodnju ribe. U ovome radu prikazana je analiza zemljišta i vode kao jednog od osnovnih preduslova za bavljenje akvakulturom i razvojem ribarstva. Kao primer se razmatra područje grada Doboja i planine Ozren. Predstavljene su različite mogućnosti za gajenje ribe, kao i njihov uticaj na životnu sredinu. preuzmite pun...
Autor: Lajoš HOVANJ REZIME Izradom Hronologije promena stanja sliva Palićkog jezera utvrđeni su periodi kada su bili nepromenjeni uslovi doticaja vode na sliv i oticaja sa sliva Palićkog jezera. Prvi je trajao u periodu 1470-1526. godine, a osmi je praćen do početka izgradnje novog prečistača upotrebljene vode Subotice, 2005. godine. Analizom stanja tokom ovih homogenih perioda utvrđena je granica sliva površine 107-130,3 km2. Na osnovu predloga za uspostavljanje sistema osmatranja proticaja dovoda vode u jezero i odvoda voda iz jezera (bez razmatranja uticaja promena padavina na slivu), saglasno sa ciljem ovog rada, analizirana su istraživanja sličnih sistema osmatranja, čiji rezultati će se koristiti tokom savremenog modeliranja slivova površinskih voda sličnih Palićkom jezeru. preuzmite pun...
Autori: Milica RAJIĆ, Emilija NIKOLIĆ ĐORIĆ REZIME U radu je izvršena analiza osnovnih klimatskih elemenata, padavina, temperature vazduha, relativne vlažnosti vazduha, osunčavanja, brzine vetra i evapotranspiracije.Referentna evapotranspiracija je određena Penman-Monteith-FAO metodom. Analiza je bazirana na podacima dobijenim za meteorološku stanicu Rimski Šančeviu periodu 1960-2012 godina. Podaci su posebno analizirani za dva perioda, 1960–1985 i 1986–2012 godina. Izračunata je funkcija linearnog trenda za sve klimatske elemente za oba analizirana perioda. U ispitivanju trenda posmatranih klimatskih elemenata u radu su primenjeni parametarski i neparametarski pristup. Na osnovu ove analize data je procena klimatskih promena na području Novog Sada. Sprovedena analiza ukazuje da se promene klimatskih elemenata dešavaju na analiziranom području. U periodu 1986-2012 uočena su učestalija smenjivanja sušnih i vlažnih godina, a evidentnija je i veća varijabilnost klimatskih elemenata u odnosu na višegodišnji prosek. preuzmite pun...
Autori: Đorđije BOŽOVIĆ, Dušan POLOMČIĆ, Dragoljub BAJIĆ REZIME U uslovima kada je izdan predstavljena policikličnim fluvijalnim sedimentima koji se međusobno razlikuju u pogledu litološkog sastava, obezbeđenje optimalnih uslova eksploatacije podzemnih voda preko bunara sa horizontalnim drenovima se postiže formiranjem drenova u litostratigrafskom sloju najpovoljnijih hidrogeoloških odlika u profilu izdani (granulometrijskog sastava i filtracionih karakteristika). U slučaju beogradskog izvorišta podzemnih voda, drenovi po pravilu nisu utisnuti u ovom sloju, što je u određenoj meri uticalo na intenzivno opadanje kapaciteta bunara tokom vremena eksploatacije. Detaljnim hidrodinamičkim modelima je kvantifikovan potencijal lokacije dva analizirana bunara u pogledu raspoloživih količina podzemnih voda i simulirani različiti scenariji sanacije bunara: formiranje novih drenova na postojećoj i na nižoj koti. Utiskivanjem novih drenova na većoj dubini stiču se uslovi za potpuno iskorišćenje potencijala vodonosne sredine u pogledu eksploatacije podzemnih voda. Utvrđeno je da bi u tom slučaju, zahvatanje podzemnih voda bilo veće, a hidraulički uslovi rada bunara povoljniji. preuzmite pun...
Autori: Andrija NEDELJKOVIĆ, Vladana RAJAKOVIĆ-OGNJANOVIĆ, Nemanja BRANISAVLJEVIĆ REZIME Za procenu agresivnosti i korozivnosti vode razvijeni su indeksi pokazatelja korozivnosti vode, od kojih su neki predstavljeni u ovom radu. Indeksi mogu da posluže kao indikatori korozivnosti vode. U ovom radu analizirani su uzorci sirove vode iz četiri bunara u Vojvodini za koje se pretpostavlja da čine jedno bunarsko polje. Pretpostavka je da će voda biti obrađena fitracijom i dezinfekcijom pre puštanja u mrežu. Analiza je rađena pomoću Langelierov indeksa zasićenja, Ryznarovog indeksa, Pukoriusovog indeksa za korozione slojeve, indeksa agresivnosti, Larson-Skold-ov indeksa i modifikovanog Larson-Skold-ov indeksa. Najčešće se razvoj korozije može sagledati kroz: propadanje cevi (meri se gubitak mase cevi i potrošnja kiseonika), formiranje naslaga (mere se hidraulički gubici ili stvaranje naslaga) i promenu kvaliteta vode u sistemu (meri se koncentracija gvožđa, određuje boja i mutnoća). Ključni parametri kvaliteta vode koji utiču na korozione procese su: pH vrednost, alkalitet i puferski kapacitet. Među najpoznatijim indeksima, koji agresivnost i korozione karakteristike vode izražavaju putem CaCO3, su: Langelierov indeks saturacije (LSI), Ryznarov indeks (RSI), Puckoriusov indeks skaliranja (PSI), indeks agresivnost (AI). Pored pomenutih indeksa, koji mogućnost korozije sagledavaju preko CaCO3, razvijeni su i drugi indeksi koji uzimaju u obzir i druge parametre kvaliteta vode i njihov uticaj na koroziju cevi distributivne mreže. Među najpozantijim su Larson-Skoldov indeks (LR) i modifikovani Larson-Skoldov indeks (LRM). Uzorak iz bunara K3 ima približno iste vrednosti LSI, RSI i PSI indeksa kao i uzorci iz bunara E1 i L2, dosta lošije vrednosti LR i LRM indeksa, ukazuju na to da voda iz bunara K3 ima veći potencijal da izaziva koroziju i probleme sa bojom vodom . Preporuka je da...
Autori: Slobodan MILIĆ i Marija MILIĆ REZIME Značajna uloga hidroelektrana, osim proizvodnje energije, je i obezbeđenje sistemskih usluga. Zavisno od osnovnih energetskih karakteristika, hidroelektrane mogu učestvovati u regulaciji frekvenca-snaga, svim oblicima rezerve sistema, praćenju promena dijagrama opterećenja i sl.. Osnov za sve ove aktivnosti je postojanje korisne zapremine akumulacionog bazena u kojoj bi se vršilo regulisanje voda prema zahtevima elektroenergetskog sistema. Regulisanje se odvija kroz promenu kontinualnog dotoka u akumulacioni bazen tokom dana (prirodne promene protoka tokom dana su male), u bitno različita isticanja tokom dana. Ta isticanja se ograničavaju instalisanim protokom turbina (maksimalna vrednost) i ekološki prihvatlјivim protokom, ili nekim drugim minimumom (minimalna vrednost). Takve oscilacije mogu, nizvodno, proizvesti neželјene negativne efekte (rušenje obala, uticaj na floru i faunu, konkretne fizičke opasnosti za život lјudi i sl.). Smanjenje ovih negativnih efekata može se ostvariti gradnjom manjeg bazena neposredno nizvodno. Osnovna namena ovog (manjeg) bazena je da se promene protoka, nivoa i sl., na nizvodnom potesu, tokom dana, smanje i dovedu na prihvatlјiv nivo obzirom na bližu i dalјu okolinu. Takav bazen se naziva kompenzacionim. U ovom radu je razmatran način dimenzionisanja takvog bazena, njegov uticaj na nizvodni potes i instalisani protok uzvodne elektrane. preuzmite pun...
Autor: Suvada JUSIĆ REZIME U radu su definisani ciljevi razvoja i primjene modela za simuliranje procesa pripreme vode za piće. Dat je pregled aktuelnih, raspoloživih modela namjenjenih podršci procesima prerade vode. Definisane su njihove osnovne karakteristike, odnosno prednosti i nedostaci. U cilju veće primjene ovih modela u praksi, u skorije vrijeme razvijaju se novi međunarodni projekti, odnosno platforme. Ovi projekti, polazeći od pozitivnih karakteristika postojećih modela, dalje razvijaju model u cilju prevladavanja negativnih karakteristika, a s krajnjim ciljem veće i efikasnije primjene modela pripreme vode za piće u praksi. S obzirom da ovi međunarodni projekti u velikoj mjeri polaze od pozitivnih karakteristika Stimela okruženja modeliranja, ovo okruženje je detaljnije razmatrano u radu. preuzmite pun...
Autori: Damjan IVETIĆ, Jovan ĐORĐEVIĆ, Dušan PRODANOVIĆ REZIME U radu su analizirani različiti aspekti primene akustične Dopler anemometrije (merenje vektora brzine u jednoj tački) za merenje trenutne brzine vode, u kontekstu problema hidrotehnike. Opisan je fizički princip rada ove merne metode, koja se u dosadašnjem iskustvu pokazala kao izuzetno robusna i praktična za potrebe monitoringa i fundamentalnog istraživanja rasporeda brzina. U radu su prikazani neki od primera njene primene, kako u laboratorijskim tako i u terenskim uslovima. Navedena su i praktična ograničenja upotrebe ove metode, definisana na osnovu iskustva u primeni. Opisane su nasledne mane merne metode koje potiču od upotrebe Doplerovog principa za određivanje brzina: alijasing Doplerovog signala i pojava Doplerovog šuma. Alijasing signala predstavlja jedan od glavnih problema u upotrebi ove merne tehnike, budući da utiče na tačnost proračuna komponenati brzine. Podaci kontaminirani pojavom alijasinga se mogu obraditi u naknadnom procesiranju primenom nekog od algoritama za detekciju pikova i njihovu naknadnu zamenu. U radu su ukratko opisani algoritmi za detekciju pikova sa upotrebom filtra na bazi projekcija faza-prostor kao i na bazi korelacija između fluktuacija komponenata brzina. Takođe, u radu je predložen i algoritam za zamenu detektovanih podataka koji koristi interpolaciju fitovanih kubnih polinoma. preuzmite pun...
Autori: Dejana ĐORĐEVIĆ, Ivan STOJNIĆ REZIME Hidrografska merenja na ušćima aluvijalnih i planinskih vodotoka pokazala su da je podvodna kaskada na spoju pritoke sa rekom uobičajena pojava, kao i to da može postojati i u koritu matične reke na spoju sa pritokom. Cilj ovog rada je da ispita kako položaj i visina kaskade utiču na doprinos pritoke dinamičkoj jednačini u linijskim modelima ušća. Pomoću modela prostornog tečenja utvrđeni su rasporedi ugla skretanja toka i protoka količine kretanja u nizvodnom preseku pritoke za tri stepena izdignutosti dna pritoke, odnosno reke ΔzP / hn = {0,10; 0,25; 0,50} i ΔzR / hn = {0,10; 0,25; 0,50} gde su ΔzP i ΔzR visine kaskada u pritoci i reci, a hn dubina vode u reci na ušću, i tri moguća hidrološka scenarija DR = QR / Qn = {0,250; 0,583; 0,750}, gde su QR i Qn protoci u reci uzvodno i nizvodno od ušća. Na osnovu ovih rasporeda određeni su: komponenta sile inercije pritoke u pravcu osovine reke IPx i vrednosti parametara pomoću kojih se u linijskim modelima ušća obuhvata uticaj pritoke, a to su srednja vrednost ugla skretanja toka u nizvodnom preseku pritoke δ i σ – koeficijent neravnomernosti ovog ugla. Utvrđeno je da kaskada u pritoci i kaskada sa najvišim stepenom izdignutosti u reci smanjuju uticaj pritoke u dinamičkoj jednačini od 8% do čak 58%, dok kaskade u reci sa niskim i umerenim stepenom izdignutosti u zavisnosti od DR povećavaju njen doprinos za 15-30%. Pokazano je da Hagerov koeficijent σ nema konstantnu vrednost i da zavisi od oba prametra (DR i Δz / hn). Za svaku kaskadu određene su zavisnosti σ(DR). preuzmite...
Autori: Bojan SRĐEVIĆ, Zorica SRĐEVIĆ REZIME U radu su definisani neki od važnih indikatora performanse vodoprivrednih sistema u višegodišnjim periodima: (a) dva statistička indikatora (indeks manjka i disperzija nivoa akumulacija) i (b) tri indikatora vezana za kritične uslove rada sistema (pouzdanost, obnovljivost i ranjivost). Zatim je predložen način njihovog korišćenja kao atributa (kriterijuma) za evaluaciju i rangiranje mogućih scenarija upravljanja. Podrazumeva se simuliranje sistema na kompjuterskom modelu sa stohastičkim sekvencama dotoka, preferentnom shemom zahteva za vodom i unapred zadatim pravilima upravljanja akumulacijama. Pristup je opšti, a za ilustraciju je izabran jednostavan numerički primer za sistem koji čine akumulacija i vodozahvat. Pokazano je kako se višekriterijumskom analizom vrednuju i rangiraju scenariji pri različitima ponderima atributa. Kombinovanjem četiri različita višekriterijumska metoda (koji, poznato je, često mogu davati različite rezultate!), pokazano je kako se najbolji scenario može identifikovati na objektivan način primenom metoda Borda iz oblasti društvenih metoda odlučivanja. Na kraju je ukazano na neka od mogućih proširenja i unapređenja predložene metodologije. preuzmite pun...
Autori: Qi ZHOU, Wangyang YU, Albert S. CHEN, Chunbo JIANG, Guangtao FU, Dragan A. SAVIĆ, Slobodan DJORDJEVIĆ ABSTRACT This study presents experimental results of velocity distribution and water depth at specific locations obtained from simplified urban district experiments accounting for the effect of building blockage. Laboratory experiments are performed inside a flume (0.8m×0.8m×18m) for various arrangements of pervious and impervious building blocks. The Digital Particle Velocimetry System (DPIV) was used for recording velocity distributions behind the building blocks under three upstream discharge ratios. The relationship between building blockage and flow pattern is determined as well as the pervious effect for wake flow characteristics behind the blocks. The obtained experiment data can be readily used to validate or calibrate numerical models for urban flood simulations. preuzmite pun...
Autori: Tina DAŠIĆ, Branislav ĐORĐEVIĆ, Petar MILANOVIĆ, Miloš STANIĆ, Nenad JAĆIMOVIĆ, Nedeljko SUDAR REZIME Veliki sistemi kako što su rudnici sa otvorenim kopovima i termoelektrane posebno su osetljivi na plavljenje. Ispad iz pogona takvih sistema zbog plavljenja kopova i/ili ugrožavanja drugih vitalnih instalacija sistema – izaziva teške posledice na najširem prostoru, na nivou države, jer se štete i zastoji u radu lančano prenose na sve prizvodne sisteme i naselja. Zbog toga je neophodno da se zaštita takvih sistema od velikih voda veoma ozbiljno razmatra, primenom matematičkih modela, na dva nivoa: (a) tokom namenskog uređenja teritorije u okruženju sistema da mogu bez drastičnih posledica da izdrže ekstremne hidrološke situacije, (b) tokom operativnog upravljanja takvim sistemima u periodima velikih voda. U članku se na primeru rudnika i TE Gacko razmatraju mogućnosti realizacije oba zadatka primenom savremenih metoda matematičkog modeliranja. Razvijen je spregnuti matematički model koji, primenjen na RiTE Gacko, omogućava: (a) da se ispitaju hidrološko-hidraulički scenariji dešavanja u široj zoni tog sistema tokom pojave velikih voda, kako bi se sagledalo kako treba planski urediti šire okruženje (nasipi, retenzije) da ne bi došlo do ugrožavanja vitalnih objekata, (b) da se tokom odvijanja nepovoljne hidrološke situacije omogući da se upravljačkim softverom, uz korišćenje informacija koje se u realnom vremenu sakupljaju sa sliva, donose najpovoljnije upravljačke odluke za korišćenje postojećih akumulacija i retenzija, kako bi se zaštitili najvitalniji objekti tog važnog i vrlo osetljivog energetskog sistema. preuzmite pun...
Autori: Veljko PRODANOVIĆ*, Anja RANĐELOVIĆ, Željko VASILIĆ, Nenad JAĆIMOVIĆ, Miloš STANIĆ REZIME U radu se prikazuje dimenzionisanje i kalibracija parametara infiltracionog sistema za prikupljanje i tretman kišnice sa urbanog sliva. Sistem je dimenzionisan tako da prihvati kritične kišne epizode povratnog perioda od 2 godine i da ih infiltrira za period manji od razmaka dva uzastopna kritična kišna događaja. Funkcionisanje sistema je provereno probnim opterećenjem sa čistom vodom i ovi rezultati su iskorišćeni za kalibraciju preliminarnog hidrodinamičkog modela. Model sadrži deo koji prati bilans vode u infiltracionom sistemu i deo koji modelira infiltraciju uprošćenim Grin-Emptovim (Green-Ampt) jednačinama. Kalibracija je odrađena PEST metodologijom, a dobijene vrednosti parametara su proverene analizom osetljivosti modela. Zaključci dobijeni sa modela su iskorišćeni za projektovanje sistema za monitoring infiltracionog bazena, koji će omogućiti kontinualno merenje performansi sistema. preuzmite pun...
Autori: Zorica SRĐEVIĆ, Bojan SRĐEVIĆ REZIME Početkom ove decenije Sandoval-Solis, McKinney i Loucks [7] dali su opštu definiciju indeksa održivosti (sustainability index) kao mere za ocenjivanje menadžment strategija u oblasti voda. Fokus je na dugoročnoj performansi vodoprivrednog sistema kada postoji disbalans raspoloživih i traženih voda. Indeks je definisan kao geometrijska sredina tri indikatora: pouzdanost, obnovljivost i ranjivost sistema (reliability, resiliency and vulnerability). U ovom radu predloženo je proširenje definicije indeksa održivosti (u našoj terminologiji IO) uvođenjem dva nova indikatora koji takođe bitno opisuju kapacitet i robustnost sistema na dugoročnoj osnovi. Prvi indikator je stepen obezbeđenja godišnje garantovane vode na datoj lokaciji u sistemu (ili za ceo sistem), a drugi je disperzija nivoa jedne ili više akumulacija u odnosu na korespodentne godišnje krive (pravila) upravljanja. Drugi indikator je naročito važan kada u sistemu postoje višenamenske akumulacije kao glavni i najosetljiviji regulatori vodnog režima. preuzmite pun...
Autor: Mitja BRILLY REZIME U državama u tranziciji iz socijalističkog u kapitalističko društveno uređenje upravljanje vodama je doživjelo korjenite promjene. Neke od njih su bile pozitivne, a neke, na žalost, negativne. Na sastanku Nacionalnih odbora međunarodnog hidrološkog programa UNESCO, u Moskvi 2015 godine, države su pripremile zajednička stajališta u vezi sa problemima voda. Konstatovano je da je smanjen obim hidroloških mjerenja i drastično su smanjena sredstva za istraživanja i smanjen je obim međusobne međunarodne suradnje. U članku se razmatraju neki od ključnih problema koji su se nametnuli u sektoru voda u svim zemljama u tranziciji. preuzmite pun...
Autori: Goran SEKULIĆ, Mirjana POPOVIĆ, Nevzeta ALILOVIĆ REZIME Rad se bavi ekstremnim vrijednostima protoka – maksimuma i minimuma, kao bitnih elementa za izgradnju objekata zaštite od poplava i za dimenzionisanje ostalih hidrotehničkih objekata na sistemu vodotoka Morača – Skadarsko jezero – Bojana. Korišćene su standardne statističke procedure na nizovima osmotrenih i izračunatih podataka za hidrološke stanice, na kojima su postojali dovoljno dugački nizovi podataka, neophodnih za primjenu metoda matematičke statistike. Zbog njegove važnosti posebno je analiziran i garantovani ekološki protok u profilu hidrološke stanice Podgorica na Morači. preuzmite pun...
Autori; Robert LJUBIČIĆ, Budo ZINDOVIĆ, Bojan MILOVANOVIĆ, Radomir KAPOR, Ljubodrag SAVIĆ REZIME Cilj rada je da se na osnovu zakona mehanike fluida, postojećih rezultata modelskih ispitivanja i empirijskih izraza, analizira uticaj neprizmatičnosti stepenastog brzotoka na potrebne dimenzije umirujućih bazena kod gravitacionih betonskih brana. Analizirani su parametri koji utiču na sile od vode na ulasku u umirujući bazen, na osnovu kojih je predložena metodologija za dimenzi-onisanje umirujućih bazena. Na osnovu merenja na fizičkom hidrauličkom modelu, upoređeni su rezultati proračuna razmatranih metoda i na osnovu njih date preporuke, kako za projektovanje, tako i za buduća istraživanja. preuzmite pun...
Autori: Tanja ROJE-BONACI i Ognjen BONACCI REZIME U članku je razmatrana problematika višenamjenskih hidrotehničkih sustava, njihov ekonomski i socijalni značaj, kao i utjecaj na okoliš. Naglašeno je da su oni u povijesti razvoja civilizacije odigrali izrazito važnu ulogu, te da i danas predstavljaju ključne sustave koje tom razvoju pružaju nezamjenljivu podršku. Analizirana su tri primjera izgradnje i funkcioniranja višenamjenskih hidrotehničkih sustava izgrađenih u različitim društveno-ekonomskim i klimatskim uvjetima: (1) Sustav Piave, Boite, Mae – sjeveroistočne, talijanske Alpe; (2) Hidrotehnički sustav u sjeverozapadnoj Indiji; (3) Sustav Buško Blato – sliv rijeke Cetine (Bosna i Hercegovina i Hrvatska). Na ta tri primjera je analiziran veliki razvojni i ekonomski značaj višenamjenskih hidrotehničkih sustava, ali je ukazano i na neke od mogućih problema koji oni mogu uzrokovati u okolišu. Istaknut je veliki značaj višenamjenskih akumulacija kao ključnih objekata hidrotehničkih sustava. Akumulacije uređuju vodne režime, omogućavaju korištenje voda za razne namjene (hidroenergetika, navodnjavanje, snabdijevanje naselja i industrije vodom), ublažavaju valove velikih voda i smanjuju poplave. Ako se rezervoarima ekološki dobro upravlja, mogu da povećaju male vode u sušnim periodima, što ima vrlo korisne efekte na nizvodne ekosustave. Uočeni su propusti kod sustava građenih pred više od pedeset godina, kada se nije dovoljno ili nikako vodilo računa o njihovom utjecaju na okoliš. Zbog toga se danas izgradnji višenamjenskih hidrotehničkih sustava pristupa mnogo opreznije nego ranije. Sada su te ekološke analize jedan od najvažnijih dijelova projekata hidrotehničkih sustava. preuzmite pun...
Autori: Prof. dr Stevan PROHASKA, Aleksandra ILIĆ REZIME U ovom radu prikazan je nov pristup u definisanju teorijskih hidrograma velikih voda na oficijelnim hidrološkim stanicama. U osnovi rad se oslanja na primenu metode „graničnog intenziteta oticaja“ (GIO) za proračun teorijskih hidrograma velikih voda različitih verovatnoća pojave, kao i teorije dvodimenzionalnog definisanja funkcija raspodele (koincidencije) različitih parametara hidrograma velikih voda. U konkretnom slučaju, tretirana su dva osnovna parmetra hidrograma velikih voda – ordinate maksimalnih godišnjih protoka i maksimalne zapremine hidrograma velikih voda u istoj kalendarskoj godini. Tariranje parametara metode GIO vrši se u uslovima izjednačavanja teorijskih vrednosti maksimalnih godišnjih protoka i maksimalnih godišnjih zapremina istih verovatnoća pojave, koji se dobijaju primenom metode GIO, odnosno standardne procedure prilagođavanja navedenih vremenskih serija teorijskim funkcijama raspodele koje se najčešće koriste u hidrološkoj praksi. Za definisanje verovatnoće istovremene pojave navedenih parametara hidrograma velikih voda (maksimalne ordinate protoka i maksimalne zapremine hidrograma velikih voda) korišćena je procedura koincidencije dve slučajno promenljive, razrađena u literaturi (Prohaska et al., 1999). Definisane koincidencije verovatnoće prevazilaženja dva razmatrana parametra hidrograma velikih voda služe za odabir konstelacija na koje se tariraju parmetri metode GIO. U konkretnom slučaju, preporuka je da se odaberu sledeće konstelacije, a za odabranu verovatnoću prevazilaženja: Maksimalni godišnji protok – maksimalna zapremina poplavnog talasa, Maksimalni godišnji protok – odgovarajuća zapremina za usvojenu verovatnoću prevazilaženja, Odgovarajući maksimalni godišnji protok za usvojenu verovatnoću prevazilaženja – maksimalna zapremina poplavnog talasa, Najverovatnija kombinacija maksimalnog godišnjeg protoka i maksimalne zapremine poplavnog talasa za odabranu verovatnoću prevazilaženja. Koju od navedenih konstelacija odabrati za merodavnu predstavlja večnu „dilemu“, što će...
Autori: Petar DOKMANOVIĆ, Zoran STEVANOVIĆ, Saša MILANOVIĆ, Bojan HAJDIN, Vesna RISTIĆ-VAKANJAC, Veljko MARINOVIĆ REZIME „Projekat proširenja mreže stanica podzemnih voda“ realizovan je tokom 2015 godine, za potrebe Republičkog hidrometeorološkog zavoda Srbije (RHMZ), uz respekt sledećih zahteva: 1/Usklađenost sa relevantnom nacionalnom i EU regulativom 2/Obuhvatanje: a) postojeće mreže objekata RHMZ i dela objekata postojećih regionalnih osmatračkih mreža b)registrovanih neposrednih korisnike podzemnih voda u Republici Srbiji (RS) c)značajnijih nekaptiranih izvora, odnosno, novih namenskih pijezometara, na “nepokrivenim“ telima podzemnih voda (TPV) 3/Ekonomičan i fazni razvoj mreže uz definisanje broja i okvirnih lokacija objekata. Korišćene su sledeće grafičko-tehničke podloge: 1/Zvanična delineacija TPV na teritoriji RS 2/Postojeća osmatračka mreža PV (podzemnih voda), u nadležnosti RHMZ-a 3/Postojeća osmatračka mreža hemijskog statusa PV, u nadležnosti Republičke agencije za zaštitu životne sredine (AŽS) 4/Regionalne osmatračke mreže HE Đerdap i JP Vode Vojvodine 5/Podloge proistekle iz strateškog nacionalnog projekta „Istraživanje, optimalno korišćenje i održivo upravljanje podzemnim vodnim resursima Srbije” (2006.-2011.), i to: a) ankete dela izvorišta PV b) hidrogeološka karta teritorije RS“ i „Karta ugroženosti PV RS” 6/Fondovska dokumentacija RGF-DHG 7/Karta korišćenja zemljišta-CORINE Land Cover (2006). U cilju racionalizacije razvoja buduće osmatračke mreže, deo TPV integrisan je u grupe TPV (GTPV), tako da ukupan broj (G)TPV iznosi 91, od čega je (zadržano) 58 pojedinačnih TPV. Osnovni kriterijumi za projekciju osmatračke mreže su ocenjeni pritisci na kvantitativni i hemijski status (G)TPV. Projektovanom mrežom za osmatranje kvantitativnog statusa obuhvaćen je ukupno 361 objekat, od čega 148 objekata, koji će biti pod neposrednom ingerencijom RHMZ i 213 postojećih izvorišta PV. Pritisak na hemijski status (G)TPV ocenjivan je na osnovu formirane karte “Karte rizika od zagađivanja PV difuznim zagađivačima”, a projektovanom mrežom je...
Autor: Miodrag B. JOVANOVIĆ REZIME U ovom prikazan je veoma instruktivan primer korišćenja 2D i 3D numeričklih modela za detaljnu analizu strujnog polja u blizini rečnih regulacionih građevina. Ovi modeli su korišćeni za potrebe projekta obnove praga i pripadajućih obaloutvrda na Velikoj Moravi, neposredno nizvodno od Markovačkog mosta. U sprezi sa odgovarajućim terenskim merenjima, rezultati numeričkih simulacija poslužili su da se: (i) sagleda uzrok oštećenja ovih gradjevina u periodima velikih voda; (ii) odrede najugroženija mesta; (iii) predlože optimalne mere sanacije i (iv) odrede obim i cena neophodnih radova. preuzmite pun...
Autori: Branislav ĐORĐEVIĆ i Tina DAŠIĆ REZIME Sa stanovišta pouzdanosti – ključnog pokazatelja probabilističke efektivnosti sistema – vodoprivredni sistemi (VS) spadaju u klasu najzahtevnijih sistema, sa brojnim kategorijama pouzdanosti koje treba analizirati i verifikovati tokom projektovanja, ali koje treba ažurno pratiti i tokom eksploatacije sistema. Pri planiranju, a naročito pri eksploataciji sistema neke od tih važnih provera pouzdanosti ne obavljaju se ažurno i celovito, zbog čega i nastupaju neki incidentni događaji (poplave, havarijski događaji na planu kvaliteta voda, itd.) koji se, najčešće, podvedu pod ’višu silu’. A to je loše, jer se ne izvuku zaključci za neophodna povećanja odgovarajuće kategorije pouzdanosti. Cilj članka je da sistematizuju kategorije pouzdanosti koje se moraju analizirati, verifikovati i ažurno pratiti tokom korišćenja VS. Ključne kategorije pouzdanosti koje se ovde razmatraju su: • obezbeđenost isporuke vode potrošačima, • pouzdanost objekata i sistema, • operativna gotovost sistema, • konstrukcijska i hidraulička sigurnost objekata / sistema, • hidrološka pouzdanost sistema, • pouzdanost ljudi koji upravljaju sistemima, • pogodnost sistema sa stanovišta tekućeg i investicionog održavanja, • pouzdanost sistema za osmatranje i praćenje objekata, • pouzdanost sa gledišta bezbednosti iz okruženja i prema okruženju VS. U članku se razmatraju ključni aspekti navedenih kategoraja pouzdanosti, mogućnosti njihovog ugrađivanja u projektna rešenja – od izbora konfiguracija sistema i dimenzionisanja objekata, izbora prateće opreme od koje zavisi pouzdanost VS, do kasnijih ažurnih provera pouzdanosti tokom eksploatacije sistema. Te provere su neophodne (a često se prenebregavaju), jer je pouzdanost vodoprivrednih sistema dinamička kategorija, koja se menja tokom vremena, pa se mora proveravati i dovoditi na neophodan nivo. preuzmite pun...
Autor: Cvetanka POPOVSKA ABSTRACT During the last century the Macro Lake Prespa experienced a significant water level fluctuation. After its last peak (1963) and after the separation of the Micro Lake Prespa (1975), the level generally dropped by approximately 8 m (2002). This resulted to a loss in water volume and even more significant a loss of water surface. The effects and causes of the changes in the Lake have been investigated in various studies carried out by interested parties from shareholding countries. Most of these studies had to rely on the hydrometeorological data that were not up-to-date or not complete. In this study, effort was made to collect long-term time series climatic and hydrological data and to assess the vulnerability of Lake Prespa to climate change and human actions in the watershed. Monitoring network and data quality and quantity is also discussed in the context of hydrological modelling and transboundary collaboration in integrated water resources management. Hydrological analysis is obtained using measured data for the period (1951-2010) at Pretor meteorological station and Stenje hydrological station. preuzmite pun...
Autori: Jasna PLAVŠIĆ*, Dragutin PAVLOVIĆ, Vladislava MIHAILOVIĆ, Borislava BLAGOJEVIĆ REZIME Statistička analiza velikih voda se radi na nizovima hi-droloških osmatranja, koja u rezultate ove analize unose neizvesnosti u pogledu ograničene dužine osmatranja, teškoća u merenju vrlo velikih protoka i njihove procene iz zone ekstrapolovanih krivih protoka, kao i zbog razli-čitih mehanizama generisanja oticaja. Definisanje pro-babilističkog modela velikih voda je otežano i zbog po-stojanja izuzetaka u nizovima, tj. značajno velikih ili malih vrednosti u odnosu na većinu. U radu se daje pre-gled postupaka i statističkih testova za otkrivanje izuze-taka od standardnih do najnovijih, kao i načini postupa-nja sa izuzetnim vrednostima. Najveća pažnja posveće-na je otkrivanju i tretmanu donjih izuzetaka, koji u ve-likoj meri utiču na raspodelu a time i na usvojene račun-ske velike vode. Poseban osvrt je dat na najnovije pre-poruke iz američkog Biltena 17C. Komentarišu se pret-postavke o raspodeli populacije, procedure testiranja, postupanje sa transformisanim nizovima i ukazuje na moguće poteškoće u primeni. Sama primena testova i procedura prikazana je u praktičnom delu, gde se stati-stička analiza velikih voda u prisustvu izuzetaka spro-vodi za karakteristične primere sa hidroloških stanica u Srbiji na nizovima formiranim metodama godišnjih ma-ksimuma i prekoračenja preko praga. Primeri obuhva-taju i gornje i donje izuzetke. Komentarišu se razlike u rezultatima prilikom primene različitih procedura u prisustvu izuzetaka i predlaže niz iskustvenih mera kako bi ocena velikih voda bila što pouzdanija. preuzmite pun...
