Autor: Živanović Vladimir, Dragišić Veselin, Atanacković Nebojša Sažetak Metode za ocenu ranjivosti podzemnih voda u novije vreme imaju sve veću primenu u zaštiti vodnih resursa. Karte koje se dobijaju primenom ovih metoda imaju poseban značaj jer predstavljaju značajne podloge u određivanju zona sanitarne zaštite, kao i u prostornom planiranju. Problematika zaštite podzemnih voda posebno dolazi do izražaja u Nacionalnim parkovima (NP) i Parkovima prirode (PP) jer i pored toga što ova dobra predstavljaju najviše oblike zaštite životne sredine, zaštita podzemnih voda je stavljena u drugi plan. Izbor metode za ocenu ranjivosti podzemnih voda je veoma bitan zadatak, jer od pravilno izabrane metode će zavisiti i kvalitet i brzina kojom se dobijaju karte ranjivosti. U radu je prikazana primena DRASTIC metode za ocenu ranjivosti podzemnih voda NP Đerdap i PP Tara. Složena geološka i hidrogeološka građa izabranih terena su opravdali izbor metode koja je veoma pogodna kada se vrši ocena ranjivosti podzemnih voda velikih područja. Primena DRASTIC metode zahteva izradu posebnih karta tj, oleata koje prikazuju uticaj analiziranih parametara na ukupnu ranjivosti podzemnih voda. Zbog veličine istražnih područja kao i zbog složenosti geoloških prilika, najteže je bilo odrediti faktore D (dubina do nivoa podzemnih voda) i faktor R (prihranjivanje). Upravo zato je u radu najviše pažnje posvećeno određivanju ovih parametara. preuzmite pun tekst...
Autor: Zubac Željko, Bošković Željko Sažetak Područje Hercegovine je predmet kompleksnih geoloških, hidrogeoloških i hidroloških istraživanja, počev od druge polovine 20.-og vijeka. Izgradnja sistema hidroelektrana na rijeci Trebišnjici, najvećoj ponornici Evrope, je predstavljala pravi poduhvat, uzimajući u obzir razvijenost karsta Hercegovine. Jedan od važnijih objekata u sistemu hidroelektrana na rijeci Trebišnjici predstavlja brana ‘Gorica’, koja formira akumulaciju ‘Trebinje’. Akumulacija se formira od voda ispuštenih iz akumulacije ‘Bileća’, rijeke Sušice, vrela Stara Mlinica i Oko. Procjeđivanje voda na profilu brane ‘Gorica’ i sprječavanje istog je predmet mnogih istraživanja izvedenih od početka izgradnje hidrosistema Trebišnjica. Količina procjednih voda ima tendenciju konstantnog rasta, te predstavlja ozbiljan problem uzimajući u obzir izgubljenu energetsku vrijednost na HE Dubrovnik. Kao rezultat istraživanje urađen je projekat ‘Sanacija problema procjednih voda iz akumulacije Gorica’, za čiju pripremu i realizaciju su urađeni istražni radovi velikog obima. Kao konačno rješenje, izgradiće se nova injekciona zavjesa i obnoviti degradirana postojeća, kako bi gubici vode iz akumulacije bili svedeni na minimum ili potpuno nestali. U periodu maj – jun 2011. i maj – jun 2012. godine, izveden je dio injekcionih radova na profilu brane Gorica po gore pomenutom projektu, što je dovelo do smanjenja količine procjednih voda. preuzmite pun tekst...
Autor: Đurić Dušan, Lukić Vladimir, Soro Anđelko Sažetak Izvorište ‘Petrovaradinska ada’, locirano na desnoj obali Dunava, predstavlja jedno od tri izvorišta koja se koriste za potrebe vodosnabdevanja grada Novog Sada. Zahvatanje podzemnih voda na ovom izvorištu vrši se iz izdani formirane u okviru mlađe kvartarnih aluvijalnih peskovito – šljunkovitih sedimenata. Povećanje potreba za vodom grada i opadanje kapaciteta vodozahvatnih objekata tokom više od dve decenije eksploatacije, uslovilo je potrebu da se izvrši analiza mogućnosti proširenja ovog izvorišta. Prema rezultatima sprovedenih hidrogeoloških istraživanja i hidrodinamičkih proračuna na matematičkom modelu, dobijeno je da se kapacitet izvorišta može povećati za dodatnih 100 l/s. Kao najoptimalnije tehničko rešenje odabrana je varijanta proširenja pomoću vertikalnih cevastih bunara. Za datu varijantu izvršeni su hidraulički proračuni kapaciteta bunara sa aspekta filtracione stabilnosti prifiltarske zone i sa aspekta održanja laminarnog režima strujanja. Na osnovu izvršenih proračuna dobijeno je da kapaciteti pojedinačnih vodozahvatnih objekata treba da budu Q=10 l/s. Hidrodinamičkim proračunima na matematičkom modelu izvršena je analiza efekata rada niza projektovanih bunara na rad postojećih vodozahvatnih objekata. Dobijeni rezultati su pokazali da je uticaj proširenja izvorišta na postojeće objekte zanemarljiv. preuzmite pun tekst...
Autor: Ivković Marija, Plavšić Jasna, Vladiković Dejan, Jerinić Jelena Sažetak Model SMHI\HBV korišćen je za modeliranje oticaja na slivu reke Jadar radi ispitivanja mogućnosti njegovog korišćenja za prognozu poplavnih talasa. Reka Jadar je najveća pritoka reke Drine na teritoriji Srbije sa površinom od 959 km2, na kojoj postoje česti problemi sa velikim vodama i plavljenjem. Model HBV ima mogućnost modeliranja talasa prouzrokovanih naglim topljenjem snega, kao i intenzivnim kišama. Rad prikazuje osnovne postavke ovog modela, kao i proces kalibracije, verifikacije i ocene rezultata za sliv Jadra do stanice Lešnica. Postignuti su zadovoljavajući rezultati imajući u vidu kompleksnu topografiju sliva i mali broj stanica sa raspoloživim podacima za dobro predstavljanje prostorne neravnomernosti meteoroloških parametara. preuzmite pun tekst...
Autor: Nikolić Danijela, Skerlić Jasmina, Šušteršič Vanja Sažetak Kada se razmatra problematika prečišćavanja otpadnih voda, u odnosu na veličinu naselja koncipira se i tip procesa prečišćavanja otpadnih voda. U grupu velikih naselja spadaju naselja sa preko 20.000 stanovnika. Mnoga od njih nisu pokrivena centralizovanim sistemima za prečišćavanje otpadnih voda, pa se za obradu otpadnih voda tih naselja koristi decentralizovani sistem. Mala naselja obuhvataju grupu naselja sa manje od 5.000 stanovnika. Za prečišćavanje otpadnih voda malih naselja preporučuju se tzv. prirodni sistemi prečišćavanja koji su u najvećem broju slučajeva sistemi prečišćavanja zemljištem. Ovaj rad najpre daje pregled decentralizovanog procesa prečišćavanja kroz postupak prethodne obrade, primarnog, sekundarnog i tercijarnog prečišćavanja, sa posebnim osvrtom na svaku od ovih procedura, a zatim daje pregled prirodnog sistema prečišćavanja. Radi se o kompleksnom (biološkom, hemijskom i fizičko-hemijskom) procesu uklanjanja zagađenja otpadne vode koji se odigrava na površini i u gornjem, površinskom sloju zemljišta. Najzastupljeniji sistemi prirodnog prečišćavanja su: navodnjavanje zemljišta otpadnom vodom, infiltracija otpadnih voda kroz zemljište i prelivanje zemljišta otpadnom vodom. Navedeni postupci su danas vladajući u svetskoj praksi. preuzmite pun tekst...
Autor: Toholj Nenad, Glavaš Spasoje, Jolović Boban Sažetak Pitka podzemna voda je strateški mineralni resurs koji ima presudnu ulogu za ekonomski i socijalni razvoj privrede Republike Srpske. Najbolji pokazatelj šta pitke vode znače za Republiku Srpsku je to da se oko 80% vode za potrebe vodosnabdijevanja dobija iz zahvata podzemne vode bilo da se radi o bunarskim sistemima ili pak o kaptiranim izvorima. Značajne akumulacije podzemnih pitkih voda formirane su u okviru stijena sa intergranularnim strukturnim tipom poroznosti, odnosno u okviru aluvijalnih nanosa većih riječnih tokova: Save, Une, Sane, Bosne, Drine i Vrbasa. U okviru pjeskovito-šljunkovitih sedimenata pomenutih rijeka, debelih i po nekoliko desetina metara formirane su zbijene izdani značajnih eksploatacionih mogućnosti. Posebno bogatstvo jesu podzemne vode u karstnim terenima koje nerjetko koncentrisano ističu na vrelima čiji kapacitet u minimum cesto premašuje 100 l/s, nekada i cijelih 5 m3/s. Shodno prethodno iznijetom jasno je da se Republika Srpska u pogledu resursa pitkih podzemnih voda može smatrati bogatom. Nastavak istraživačkog procesa na poznatim i potencijalnim lokalitetima predstavlja neophodan korak ka daljem unapređenju saznanja o resursu, a kao neophodan korak ka valorizavciji ovog vida prirodnog bogatstva. preuzmite pun tekst...
Autor: Kaluđerović Dragan Sažetak Jedna od najkomplikovanijih faza u modeliranju kretanja podzemnih voda je faza kalibracije. Ispitivanje raznih varijanti i konceptualnih modela sa promenama velikog broja parametara je iscrpljivala modelara što je kao rezultat imalo da modelar veoma često nije bio u mogućnosti da u potpunosti sagleda hidrogeološki sistem kroz koji struji podzemna voda. Nakon obično dugotrajnog rada na kalibraciji davana je samo jedna varijanta hidrogeološkog sistema i zaboravljalo se na nejednoznačnost dobijenog rešenja i njegovog uticaja na prognozne rezultate. Sistem koji je i danas često u upotrebi prilikom kalibracije modela je sistem ‘pokušaja i grešaka’ i on se praktično koristi od početka numeričkog modeliranja krajem 60ih godina. Mora se napomenuti da tadašnji računari nisu dozvoljavali formiranje komplikovanijih konceptualnih modela kao i kalibraciju većeg broja parametara. Krajem 90ih godina, u praksu se uvodi automatska kalibracija i to najviše zahvaljujući programu PEST. Postupak prilikom automatske kalibracije modela je bio da se model izdeli na zone sa jednakim vrednostima parametara, da se startuje model PEST, koji preuzima kontrolu na programom (najčešće MODFLOW) i koji uradi automatsko podešavanje računskih i merenih vrednosti. Ukoliko rezultat nije zadovoljavajući dodaje se još nekoliko zona i postupak se ponavlja sve dok se ne postigne zadovoljavajuće slaganje merenih i računskih podataka. I pored toga što je automatska kalibracija brža od metode ‘pokušaja i grešaka’ i dalje je veoma zahtevna i spora. Pored toga, praktično je nemoguće da se odredi da položaj zona odgovara heterogenostima sistema već se zone dodaju uglavnom na osnovu intuicije. Trenutno je u programu PEST implementirana nova metoda, ‘pilot point’ metoda sa regularizacijom koja bi trebalo da nadomesti sve nedostatke prethodnih metoda kalibracije. Tehnika ove...
Autor: Polomčić Dušan, Stevanović Zoran, Bajić Dragoljub, Hajdin Bojan, Vakanjac-Ristić Vesna, Dokmanović Petar, Milanović Saša Sažetak Slično većini evropskih zemalja, udeo podzemnih voda u javnom vodosnabdevanju u Srbiji je oko 75%. Najveće rezerve su akumulirane u vodonosnim naslagama intergranularne poroznosti neogene i kvartarne starosti, kao i u karstnim izdanima. One su jedini izvor vodosnabdevanja pijacom vodom za Vojvodinu i veći deo Srbije. Delovi sa malim rezervama podzemnih voda su Šumadija i južni delovi zemlje, gde se koriste u većoj meri površinske vode. Do sada izvedena hidrogeološka istraživanja pokazuju da se zahvata oko 30% obnovljivih rezervi podzemnih voda (67 m3/s), bez učestvovanja podzemnih voda dobijenih primenom veštačkog prihranjivanja ili regulacijom karstnih izdani. Prema vodoprivrednoj osnovi Srbije, deo podzemnih voda koji se može obezbediti putem veštačkog prihranjivanja izdani je oko 40 m3/s. Oslanjajući se na zakonsku regulativu R. Srbije, koja definiše kvalitet i uslove zaštite podzemnih voda u okviru zastupljenih tipova izdani čije se vode koriste za javno vodosnabdevanje stanovništva Srbije, primećeno je da najveću ugroženost prati aluvijalne izdani, čiji kvalitet zavisi od kvaliteta rečne vode, kao i blizina urbanih zona, poljoprivredna i industrijska aktivnost. Usvajanjem Zakona o vodama (2010.) Srbija je prihvatila standarde, terminologiju i ciljeve koji su sadržani u Evropskoj okvirnoj direktivi za vode. Na osnovu proisteklih zakonskih akata i Pravilnika, identifikovano je 153 podzemnih vodnih tela u Srbiji. Treba pomenuti i Zakon o rudarstvu i geološkim istraživanjima (2011.) koji nije stručno održiv po pitanju istraživanja resursa podzemnih voda. Navedena rešenja u tom Zakonu ce se sigurno negativno odraziti i na status podzemnih voda u Srbiji. Tokom zahvatanja podzemnih voda, javljaju se i problemi različitih vrsta. Aluvijalne izdani cesto prati...
Autor: Srđević Zorica, Bajčetić Ratko, Srđević Bojan Sažetak Održivo upravljanje prirodnim resursima podrazumeva analizu ekonomskih, društvenih i aspekata životne sredine, ali i uključivanje zainteresovanih strana u proces odlučivanja. Uključivanje svih zainteresovanih pojedinaca, grupa ili organizacija je nepraktično i ekonomski neisplativo, tako da se postavlja osnovno pitanje ko i zašto treba da učestvuje u procesu odlučivanja. Odgovor može dati samo detaljna normativna i instrumentalna analiza učesnika u upravljanju i u radu su prikazani rezultati takve jedne analize na slivnom području reke Krivaja. Formirana preliminarna lista učesnika u upravljanju uključuje osam velikih grupa: korisnici, državni organi, sektor vodne delatnosti, naučno obrazovne institucije, organi lokalne samouprave, nevladine organizacije, udruženja građana i fizička lica. Konačna lista učesnika u upravljanju će biti formirana nakon analize uticaja, interesa i nivoa znanja potencijalnih grupa učesnika putem Delfi metoda. preuzmite pun tekst...
Autor: Jovanović Miodrag, Kapor Radomir, Zindović Budo Sažetak Izgradnja Mosta na Adi iziskivala je obimne radove na ulazu u Čukarički zaliv, sa dva nepovoljna uticaja po životnu sredinu – povećano zasipanje ulaza u Zaliv i proterivanje zaštićene ptičje vrste – ‘malog vranca’, sa njegovog staništa na špicu Ade. Ovaj članak opisuje aktivnosti na otklanjanju ovih nepoželjnih uticaja. Na osnovu proračuna kapaciteta unošenja i istaložavanja rečnog nanosa na ulazu u Zaliv, projektovano je takvo uređenje obala koje istovremeno zadovoljava određene uslove u pogledu režima strujanja vode i nanosa, ornitološke uslove obnove staništa, kao i estetske uslove regulacije obale oko pilona mosta. preuzmite pun tekst...
Autor: Milišić Hata, Kalajdžisalihović Haris, Jaćimović Nenad Sažetak Otpadne vode, ispuštene u vodotok, podliježu procesima transporta i miješanja. Nakon potpunog poprečnog miješanja, problem je dalje moguće razmatrati jednodimenzionalno. Cilj istraživanja ovog rada bio je modelirati proticaj, salinitet i opterećenja biohemijske potrošnje kisika i otopljenog kisika (BPK5 i O2) duž rijeke Neretve na potezu od Mostara do Žitomislića. MIKE 11 – hidrodinamički simulacijski program je korišten kao model toka i transporta, te procesa kvaliteta vode u vodotoku. Hidrodinamički model (HD) korišten je za proračun nivoa vode i proticaja u rijeci, a advektivno – disperzni model (AD) i model kvaliteta vode (WQ) korišteni su za modeliranje saliniteta te pronosa i širenja BPK5 i O2 koncentracije. Kalibracija modela obavljena je na osnovu raspoloživih eksperimentalnih podataka, a za verifikaciju su korišteni podaci dobijeni statističkom obradom druge mjerene vremenske serije. Uporedna analiza između mjerenih i simuliranih podataka pokazala je da je model MIKE 11, samo ako je dobro kalibrisan, u stanju predvidjeti dovoljno tačna opterećenja BPK5 i O2 te saliniteta na razmatranom slivnom području. preuzmite pun tekst...
Autor: Mulaomerović Ajla Sažetak U radu su predstavljeni rezultati eksperimentalnih mjerenja hidrauličkih gubitaka na dovodnom tunelu HE Rama koja su izvršena u cilju određivanja hidrauličke hrapavosti dovodnog tunela. Rezultati se odnose na mjerenja provedena neposredno prije puštanja u pogon HE Rama 1975. kada je vršeno prinudno upuštanje zraka, te tokom eksploatacije, neposredno nakon rekonstrukcije tunela (2001. godine). Na osnovu eksperimentalnih rezultata određen je koeficijent trenja, nakon čega je, primjenom Colebrooke-ove jednačine, određena hidraulička hrapavost tunela HE Rama koja je upoređena sa sličnim betonskim tunelima u svijetu. Na osnovu srednjih mjesečnih proticaja (2004-2008.) sagledan je i uticaj smanjenja hidrauličke hrapavosti tunela na proizvodnju električne energije. preuzmite pun tekst...
Autor: Majkić-Dursun Brankica, Popović Ljiljana, Miolski Dušan, Anđelković Oliver Sažetak Eksploatacija podzemnih voda iz aluvijalnih sedimenata često je praćena problemima vezanim za opadanje početnog kapaciteta bunara. Režim rada bunara može uticati na promenu fizičko-hemijskog i mikrobiološkog sastava podzemnih voda te neposredno uticati na procese koji dovode do starenja bunara. Mešanja podzemnih voda različitih hidrohemijskih osobina, prodor kiseonika do anoksičnih voda koje nose rastvoreno gvožđe i mangan, utiču na pojavu redoks fronta unutar samog objekta. Ovakvi slučajevi dovode do brzog formiranja taloga na filtarskim konstrukcijama, odnosno ubrzavaju procese starenja bunara. Regionalno izvorište ‘Trnovče’ formirano za potrebe vodosnabdevanja Smederevske Palanke i Velike Plane, čini 20 bunara izbušenih u aluvijonu Velike Morave. Kapacitet izvorišta sa svih 20 bunara u radu iznosi između 100 i 120 l/s, s tim da je u periodu 2010-2011., usled različitih problema u funkcionisanju bunara kapacitet izvorišta iznosio 80-100 l/s. U periodu od 2010-2011. intenzivirana su praćenja promene nivoa i hemijskog sastava podzemnih voda u eksploatacionim bunarima i pijezometrima. Dobijeni rezultati ukazuju na generalno opadanje nivoa podzemnih voda na celom području izvorišta, sa spuštanjem dinamičkih, pa i statičkih nivoa (tokom hidrološki nepovoljnih perioda) u zonu filtra bunara. preuzmite pun tekst...
Autor: Pušić Milenko, Dimkić Milan, Vidović Dragan, Dotlić Milan, Oparušić Ilija Sažetak Prognoza početnog kapaciteta bunara sa horizontalnim drenovima i danas uglavnom predstavlja nepoznatu veličinu. Iako se veliki broj istraživača bavio ovom problematikom, njihovi rezultati ne omogućavaju generalizaciju zbog mnogobrojnih nepoznatih činilaca u svakom konkretnom slučaju. Prognoza kapaciteta bunara se u praksi uglavnom zasniva na iskustvu izvođača u sličnim uslovima. Istražni radovi, usmereni pre svega ka definisanju geometrije i granulometrije akvifera, danas često ne zadovoljavaju u pogledu zahtevane kompleksnosti i detaljnosti. U ovom radu se daje rezultat preliminarne hidrodinamičke analize početnog kapaciteta jednog bunara na beogradskom izvorištu. Kroz parametarsku analizu se, za date hidrogeološke i hidrodinamičke uslove, ispituje zavisnost kapaciteta bunara od broja i dužine drenova, položaja u odnosu na reku i visinu vodosnog sloja, kao i uloge slabopropusnog proslojka. Rezultati proračuna pokazuju da kapacitet bunara nije linearna funkcija promene pojedinačnog parametra, nego da sa povećanjem njihove veličine teži asimptotskoj vrednosti. Dobijeni rezultati se ne mogu generalizovati, ali se metodološki pristup ovoj problematici kroz dati primer može preporučiti. preuzmite pun tekst...
Autor: Milanović Saša, Vasić Ljiljana, Kličković Milorad Sažetak Malo vrelo se nalazi na južnoj padini planinskog masiva Beljanice, kod Strmostena, na 352 m n.m.. Vrelo se javlja na kontaktu titonskih krečnjaka Beljanice i navučenih permskih peščara, koji su i definisali zonu isticanja vrela. Otvor pećine i generalno pružanje karstnih kanala predisponirano je ukrštenim rasedima pravca pružanja Z-I i S-J. Vrelo se drenira se kroz dva karstna kanala. Desni kanal je hipsometrijski niži od stalno aktivnog levog glavnog kanala i generalog je pravaca 240°, dok se glavni kanal pruža po azimutu od 170°. Bojenjem je utvrđeno da vode Malog vrela predstavljaju tok ponornice Rečke, koja, u uvali Rečke na platou Beljanice, ponire u Ivkov ponor (ponor Rečke). Maksimalne izdašnosti vrela se javljaju sredinom proleća i u jesen, a minimalne krajem leta i u drugoj polovini zime. Najveća izdašnost vrela izmerena je u proleće 1954. godine, kada je iznosila 2.3 m3/sek, dok je najveći zabeležen minimum registrovan 2011. godine i iznosio je 0.024 m3/sek. Na osnovu novih speleoronilačkih i speleoloških istraživanja pećinskih kanala Malog vrela urađen je 3D model rasprostranjenja karstnih kanala, koji je doprineo jasnijem definisanju funkcionisanja preraspodele voda u zoni isticanja a samim tim pomaže i u definisanju budućeg zahvatanja podzemnih voda ovog vrela. U radu je dat grafički i statistički prikaz sa realnim podacima kompjuterski generisanog 3D modela karstnih kanala Malog vrela, kao i njegovo povezivanje sa kanalima Ivkovog ponora. preuzmite pun tekst...
Autor: Ljubisavljević Dejan S., Rajaković-Ognjanović Vladana N., Đorelijevski Svetozar Sažetak U područjima kod kojih je poljoprivredna aktivnost značajna sadržaj nitrata u podzemnim izvorima vode može biti i iznad dozvoljenih vrednosti prema propisima za vodu za piće (MDK 50 mg/L). Uklanjanje nitrata iz vode do sada uspešno je primenjeno postupcima: jonske izmene, reversne osmoze uz membransku tehnologiju i ekstrakcije uz elektrodijalizu. Navedeni postupci primenjeni su i na postrojenjima, ali uočen je zajednički nedostatak, nastanak koncentrovanog otpadnog materijala koji zahteva dodatni tretman ili uklanjanje. Alternativa navednim tehnologijama jeste biološka denitrifikacija. Biološka denitrifikacija je relativno jednostavan, jeftin proces za potpuno uklanjanje nitrata, uz oslobađanje azota, bez nastanka otpada. Srž procesa biodenitrifikacije čine heterotrofne bakterije kojima su neophodni anoksični uslovi. Voda za piće ne sadrži dovoljno organskog ugljenika, koji obezbeđuje anoksične uslove. Spoljni izvor organskog ugljenika može biti metanol, etanol, sirćetna kiselina, ili vodonik. Proces biološke denitrifikacije tipičan je za pripremu i tretman otpadne vode, međutim ispitivanja sa vodom za piće pokazuju da se uz pravilno primenu ovaj postupak može koristiti i za pripremu vode za piće. U radu je prikazan pregled metoda za uklanjanje nitrata, prednosti i nedostaci određenih postupaka, kao i primer postrojenja za denitrifikaciju podzemne vode za naselje Česnokovo, u Poljskoj. preuzmite pun tekst...
Autor: Hovanj Lajoš Sažetak Od 2007. godine stručna literatura preporučuje upotrebu impulsnog propusnog ventila, za poboljšanje merenja zapremine vode vodomerom, kod proticaja manjeg od Qmin. Za izučavanje ovog problema u hidrauličkoj laboratoriji Građevinskog fakulteta u Subotici izgrađen je sistem vodovoda sa dva izlivna mesta (potrošnja i gubitak vode su mereni na vodomerima br. 2 i 3), ukupnog proticaja manjeg od Qn. Prema pritisku i proticaju vode sistem odgovara vodovodu u jednom domaćinstvu. Vodomeri su nazivnih prečnika 20 mm – proizvodnje DOO ‘Potiski vodovodi’ iz Horgoša. Uzvodno od vodomera br. 3 ugrađen je impulsni propusni ventil proizvodnje A.R.I. iz Jerusalima, nazivnog prečnika 20 mm, varijanta proizvodnje T30. U radu su prikazani rezultati merenja na instalaciji u Subotici. preuzmite pun tekst...
Autor: Savić Ljubodrag, Kapor Radomir, Kuzmanović Vladan, Milovanović Bojan Sažetak Razmatrano je hidrauličko dimenzionisanje šahtnog preliva sa deflektorom ispred vertikalne krivine. Na osnovu hidrauličkih modelskih ispitivanja nekoliko objekata, kao i iskustva drugih autora, procenjeni su ključni činioci koji određuju propusnu sposobnost prelivnog, šahtnog i tunelskog dela objekta. Predloženi su novi i poboljšani raniji izrazi za procenu koeficijenata prelivanja, isticanja na deflektoru i koeficijenta brzine. Takođe, prikazan je i postupak za oblikovanje šahta, uključujući prelaznu deonicu između preliva i šahta. Na kraju se daje sažet algoritam celog postupka dimenzionisanja objekta. preuzmite pun tekst...
Autor: Sudar Nedeljko, Perić Momir, Đokić-Vasić Dragana Sažetak Obaveza da se prečišćavanjem otpadnih voda obuhvate i manja naselja (Direktiva o vodama EU za sva naselja preko 2000 stanovnika) nametnula je potrebu da se iznalaze racionalnije tehnologije za postrojenja za prečišćavanje otpadnih voda (PPOV). Zahtjevaju se sažetiji gabariti i racionalnije izvedbe objekata. Sa objedinjavanjem više tehnoloških operacija u jednom građevinskom objektu teži se da postrojenja za prečišćavanje otpadnih voda (PPOV) budu što kompaktnija, zauzimaju malu površinu i rade u automatskom režimu. Takvo racionalno PPOV je isprojektovano i nedavno sagrađeno u Bileći. Predviđena je fazna izgradnja postrojenja, za krajnju fazu 15.000 ES. Primenjena je savremena ‘SBR’ tehnologija (‘Sequencing Batch Reactor’), koja je na minimalnom prostoru (0,86 ha) omogućila realizaciju PPOV visoke efikasnosti, koja sadrži i tercijalni tretman. Postrojenje je pušteno u rad krajem 2011., a ispitivanja pokazatelja prečišćenih voda pokazuju odlične rezultate prečišćavanja. Efekti su bolji od onih koji su traženi strogim kriterijumima, jer se radi o postrojenju koje služi za zaštitu kvaliteta voda Bilećkog jezera, dragocjenog ekosistema koga treba zadržati u stanju oligotrofije. Povoljni su i ekonomski i prostorni pokazatelji za prvu fazu izgradnje od 5.000 ES: jer su projektnim rješenjem postignute znatne uštede u pogonskim troškovima, potrebom za radnim osobljem, površinom za njegov smještaj, uz napomenu da je postrojenje skladno uklopljeno u postojeći prirodni ambijent Bilećkog jezera. preuzmite pun tekst...
Autor: Petrović Petar S. Sažetak (ne postoji na srpskom) Although, according to current knowledge, the first dams were constructed of earth, sand and stone about five thousand years ago, the first concrete gravity dam was built in just 139 years ago. The number of dams being built is increasing. It is assumed that there are more than 500 thousand dams in the world today, of which more than 45 000 are large dams. The beginning of the theory of elasticity and giving instructions for the design and calculation of masonry stone dams, were in the nineteen century. During this time debates were made about the stresses, but not about the deformations. Uplift was introduced as a load, but this was not the case with load due to horizontal earthquake acceleration. In this paper, in two parts, for the first time in the literature, basic information about the beginnings of concrete gravity dams constructed with Portland cement as a binder are presented. The paper covers the period until 1900 with a brief description and photos of 21 dams, the author of this article could find in the literature. preuzmite pun tekst...
Autor: Petkovski Ljupčo Sažetak Kod projektovanja hidrotehničkih objekata u sastavu vodoprivrednih sistema sa akumulacijama, jedan od najznačajnijih i najsloženijih inženjerskih problema je izbor optimalnog tipa brane. Ovaj inženjerski zadatak se rešava u okviru Idejnog projekta, nakon usvajanja optimalnih fizičkih parametara sistema u Vodoprivrednoj studiji, gde je ključni parametar veličina korisne zapremine, odnosno visina normalnog nivoa akumulacije. Prilikom pripreme Projektnog zadatka za idejni projekat, analizom dostupnih podloga (geotehničke, topografske, hidrološke, klimatske) određuju se moguće vrste brana, koje su aktuelne za razmatrani profil brane. Na taj način, primenom ekspertskog znanja u domenu hidrotehničkih objekata, definiše se obim i kvalitet proračuna pri odabiru optimalnog tipa brane, čime se pravilno usmerava i ograničava projekat. U ovom radu, postupak za izbor optimalnog tipa brane je ilustrovan rezultatima istraživanja brane ‘Rečani’ – Kočani, R.Makedonija. Ovi rezultati su dobijeni korišćenjem standardne tehničko-ekonomske analize, a zatim su proverene višekriterijumskom optimizacijom. Tehničko-ekonomska analiza je skalarna optimizacija, koja koristi jedan kriterijum – ‘minimiziranje investicija’. Za pravilnu primenu skalarne optimizacije moraju biti ispunjeni sledeća dva uslova za sve vrste brana: (a) da budu na istom pragu tehničke ispitanosti, i (b) da imaju isti nivo konstruktivne (statičke i seizmičke) i filtracione sigurnosti. Savremeni pristup planiranja velikih infrastrukturnih sistema u hidrotehnici zahteva da najracionalnije rešenje za tip brane (dobijeno skalarnom optimizacijom) bude provereno u smislu vektorske optimizacije. U vektorskoj optimizaciji, pored ekonomskog, treba da budu uključeni veći broj različitih kriterijuma (merljivih i nemerljivih), koji su relevantni za strukturu optimizacionog problema. Uslovi koje treba ispuniti za primenu vektorske optimizacije su: (a) sve varijante da budu na istom pragu istraživanja, i (b) da sve varijante budu vrednovane po svim usvojenim kriterijumima. preuzmite pun tekst...
Autor: Bonacci Ognjen Sažetak Analizirano je 67 nizovi srednjih godišnjih temperatura zraka merenih na području bivše Jugoslavije. Cilj rada je bio da se istraže promene u režimu srednjih godišnjih temperatura zraka u raspoloživom razdoblja mjerenja koje se kreće od 156 godina do 47 godina. Statistički značajne promene, tj. nagli porasti temperatura, započeli su u razdoblju 1987.-1999. (1988. godine na 51 % stanica te 1992. na 24 % stanica). Srednje godišnje temperature zraka u razdoblju poslije naglog porasta temperatura povećane su prosječno za 0,807 °C. Ovaj zaključak nije u skladu s najnovijim zaključcima IPCC (Intergovernmental Panel on Climate Change) koji je ustanovio da porast prosječne globalne temperature zrak na Zemlji počevši od 1900. godine iznosi oko 0,8+0,1ºC te da se taj trend javlja u 20. stoljeću. Treba naglasiti da je na nekim od analiziranih stanica razdoblje 1942.-1953. imalo slične (čak i više) prosečne srednje godišnje temperature vazduha u uporedbi s onima opaženim u posljednjih tridesetak godina, posle naglog porasta temperatura zraka. Analize upućuju na potrebu detaljnijeg izučavanja fenomena zagrijavanja kako na izučavanom području tako i šire. Čini se da nije vrijeme za donošenje konačnih zaključaka već za intenzivno, nezavisno naučno izučavanje ove krajnje složene i jednako tako značajne problematike za budućnost života na planeti. Za osiguravanje održivog razvoja od ključnog je značaja stvoriti uvete za davanje pouzdanih naučno zasnovanih odgovora na pitanje da li se radi o globalnom zagrijavanju izazvanom prvenstveno antropogenom emisijom stakleničkih plinova, kako to tvrdi IPCC, ili je reč o uobičajenoj varijaciji klime kako to tvrdi sve veći broj nezavisnih naučenjaka. preuzmite pun tekst...
Autor: Milić Slobodan Sažetak U postupku vrednovanja hidroelektrana, posebno akumulacionih, sa analizom njihovog uticaja i na nizvodne objekte, jedan od osnovnih pokazatelja je moguća proizvodnja na slivu ili vodotoku. Činjenica da su realizovane akumulacije uglavnom čeone, u karstu i često neusaglašenih parametara sa nizvodnim objektima, ukazuje na potrebu primene složenijih optimizacionih modela za upravljanje akumulacijom u cilju realizacije maksimalne proizvodnje na slivu. Višenamenski karakter ovih akumulacija (ublažavanje poplavnog talasa, obezbeđenje ekološki prihvatljivog protoka za poboljšanje vodnih režima nizvodno, i sl.), i trošenje vode za neenergetske namene, dodatno usložnjavaju postupak i metode optimizacije. U radu je metodološki obrađena jedna od metoda optimizacije takvog sistema i primenjena na sistem Hidroelektrane na Trebišnjici (HET). Taj Sistem (HET) u svom radu primenjuje savremene upravljačke metode za povećanje efikasnosti energetske proizvodnje, kao i efekata zaštitnih vodoprivrednih funkcija akumulacija. Kao rezultat modeliranja dobijeni su poželjni nivoi u akumulaciji koji su poslužili za defmisanje načina upravljanja Bilećkom akumulacijom u cilju maksimizacije proizvodnje na slivu uz poštovanje zahteva prioritetnih korisnika voda. preuzmite pun tekst...
Autor: Đorđević Branislav, Dašić Tina, Sudar Nedeljko Sažetak Postepeno pogoršanje ekstremnih hidroloških fenomena – povećanje talasa velikih voda i smanjenje malih voda i produženje njihovog trajanja – postavlja sve zahtevnije uslove da se akumulacije koriste za aktivnu odbranu od poplava i za poboljšanje režima malih voda. Zbog toga je i pred višenamensko-hidroenergetskim sistemom Trebišnjica postavljen zadatak da pored povećanja energetske efektivnosti ostvari u operativnom radu i najefikasniju aktivnu odbranu od poplava grada Trebinja. U procesu upravljačke kibernetizacije Sistema na Trebišnjici (HET-a), čiji je cilj poboljšanje ukupne efektivnosti tog sistema, urađen je projekat ‘Upravljanje akumulacijama i hidroelektranama sistema Trebišnjice’. Važan deo tog projekta je matematički simulaciono-optimizacioni model upravljanja akumulacijama u periodu velikih voda koji daje predlog najpovoljnijeg upravljanja, po kriterijumu ostvarivanja najveće transformacije poplavnog talasa. Model omogućava određivanje i upravljački najpovoljnijih stanja u akumulacijama tokom godine, čime se optimizira i dugoročno upravljanje po vodoprivrednim i energetskim kriterijumima i ostvaruje najbolja zaštita grada Trebinja. preuzmite pun tekst...
Autor: Knežević Božo, Đorđević Branislav Sažetak U članku se razmatra Metoda Abiotičkih i Biotičkih parametara i Indeksa Saprobnosti (skraćeno MABIS), kao podrška odlučivanju pri određivanju ‘ekološki prihvatljivih protoka’ (EPP) na deonicama reka sa modifikovanim vodnim režimima nizvodno od brana ili rečnih vodozahvata. Metoda (Knežević, 2010a) može se uspešno primenjivati u slučaju bolje izučenih vodotoka, kod kojih su sistematskim simultanim merenjima protoka i parametara kvaliteta u raznim hidrološkim uslovima, određivani ključni abiotički i biotički parametari reke kao ekosistema. U radu se prikazuje pristup analizi koja se zasniva na uspostavljanju višedimenzionalnih korelacionih veza tih parametara i indeksa saprobnosti, kao ključnog indikatora za ocenu kvaliteta reke kao ekosistema. Metoda MABIS je vrlo uspešno primenjena za određivanje kvalitativnih komponenti ekološki prihvatljivih protoka na reci Trebišnjici nizvodno od brana ‘Grančarevo’ i ‘Gorica’ u zoni grada Trebinja. Metoda MABIS se primenjuje simultano i komplementarno sa metodom GEP koja definiše kvantitativne parametre ekoloških protoka nizvodno od brana (Đorđević i Dašić, 2011b). Metoda GEP definiše kvanitativnu komponentu reke kao biotopa, dok metoda MABIS određuje neophodne uslove za opstanak i održanja biocenoza na reci sa modifikovanim vodnim režimom. Te dve metode razmatrane simultano pokazale su se kao pouzdan pristup pri određivanju ekološki prihvatljivog protoka na reci Trebišnjici nizvodno od Sistema HET-a. preuzmite pun tekst...
Autor: Milanović Petar, Glišić Radmilo, Đorđević Branislav, Dašić Tinb, Sudar Nedeljko Sažetak Vodoprivredni ‘Hidrosistem Trebišnjica’, planiran kao sistem u etapnom razvoju, ušao je u završnu etapu izgradnjom Gornjih horizonta. Na taj način sistem postaje jedan od najvećih integralnih razvojnih projekata u ovom delu Evrope, sa brojnim ekonomsko-razvojnim, socijalnim, vodoprivrednim, energetskim, ekološkim, urbanim i drugim ciljevima. Pošto se sistem realizuje u jednom od najizraženijih karstnih područja Dinarida, jedno od centralnih pitanja koja su postavljena u fazi njegovog planiranja je pitanje hidroloških i ekoloških uticaja tog sistema na reke Bunu, Bunicu i Bregavu, ekološki veoma značajne pritoke reke Neretve. To pitanje je odavno fokusirano i u javnosti, sa zahtevom da se detaljno ispita uticaj sistema na vodne režime pomenutih vodotoka, posebno u periodu malih voda. U članku su, pored rezultata višegodišnjih istraživanja i analiza, prikazani ključni rezultati sudije iz 2009. (Energoprojekt Beograd i Zavod za vodoprivredu, Bijeljina). Nakon analize padavina, hidrogeoloških fenomena pravaca kretanja podzemnih voda i analiza hidroloških serija dnevnih protoka, urađeni su matematički modeli (klasa ARMA modela, homomorfne simulacije), koji pokazuju da se mogu uspostaviti vrlo pouzdane matematičke zavisnosti između dnevnih protoka na kontrolnim profilima na pomenute tri reke (tražena veličina), dnevnih padavina u pojedinim hidrogeološkim zonama i protoka u više uzastopnih prethodnih dana na pojedinim hidrološkim profilima. Vrlo visoki koeficijenti korelacije (0,96÷0,99) modeliranjem dobijenih i izmerenih vrednosti dnevnih protoka na pomenute tri reke pokazuju da se vrlo pouzdano može apriorno predvideti kakvi se hidrološki uticaji mogu očekivati nakon realizacije Gornjih horizonata (akumulacije, kanalske i tunelske derivacije). Zaključuje se da se velike i srednje vode smanjuju, jer se deo protoka akumuliše i usmerava prema već izgrađenom delu Hidrosistema Trebišnjica....
