Autor: Mr Đurica Marković, Dr Jasna Plavšić, Dr Miloš Stanić, Dr Goran Sekulić Sažetak Kao alternativni postupak za parametarske metode u statističkoj analizi se nameću neparametarske metode, pre svega zbog svoje flaksibilnosti i mogućnosti potpune automatizacije određivanja funkcije raspodele. Kao jedna od glavnih osobina koja nameće ovu metodu, u odnosu na parametarske metode, jeste odsustvo potrebe za izbor raspodele na osnovu osmotrenih podataka ili kombinovanje dve teorijske funkcije raspodele za pokrivanje krajeva raspodele. U radu se prikazuju prednosti i nedostaci primene neparametarskih raspodela baziranih na jezgrima na primeru ocene raspodela nedeljnih proticaja na reci Veliki Rzav u okviru generisanja dugačkih hidroloških nizova za primenu u optimizaciji rada akumulacija. Posebna prednost neparametarskih metoda u takvoj primeni je mogućnost potpune automatizacije postupka generisanja nizova nedeljnih proticaja iz njihovih empirijskih raspodela. preuzmite pun...
Autori: Tanja PETROVIĆ PANTIĆ, Mihajlo MANDIĆ, Katarina SAMOLOV REZIME Prilikom izrade Osnovne hidrogeološke karte (OHGK) list Smederevo 1:100.000, deo istraživanja je posvećen stanju vodosnabdevanja stanovništva i industrije. Vodosnabdevanje se vrši isključivo podzemnom vodom. Veća izvorišta se nalaze u Mladenovcu (Qmax=130 L/s), Radincu (Q=114 L/s), Smederevskoj Palanci (Q=63,6 L/s + 70 L/s sa izvorišta Trnovče), Sopotu (Q=40,5 L/s), dok se veliki deo stanovništva vodosnabdeva sa izvorišta koja su van područja karte, kao što su Smederevo (izvorište Šalinac), Aranđelovac, Grocka, Beograd. U Radincu voda se zahvata iz aluvijalnih naslaga, u Mladenovcu iz neogenih sedimenata, u Smederevskoj Palanci iz aluvijalnih i neogenih sedimenata, dok se vode za vodosnabdevanje Sopota zahvataju iz krečnjaka. Seosko stanovništvo se uglavnom vodosnabdeva zahvatanjem podzemnih voda kopanim bunarima (individualno vodosnabdevanje) tako da u 22 naselja nema organizovanog vida vodosnabdevanja. U isto toliko naselja pored ovog vida vodosnabdevanja, deo stanovništa priključen je na gradski ili lokalni vodovod. U okviru lokalnih vodovodnih sistema, podzemne vode se zahvataju kopanim ili bušenim bunarima ili se kaptiraju izvori i koriste za vodosnabdevanje. U 30 naselja, postoje lokalni vodovodi. Ispitivanjem osnovnih makrokomponenata u 74 uzorka podzemne vode, uočeno je da 55,5% uzoraka imaju odgovarajući kvalitet vode za piće, dok je u ostalim vodama kvalitet narušen povišenim sadržajem Fe, Mn, NH4, KMnO4. Kvalitet voda iz kopanih bunara retko se ispituje, ali ove vode su veoma ugrožene zbog izloženosti površinskom zagađenju, neposrednoj blizini septičkih jama, kao i štala za uzgajanje stoke. Priključivanjem na vodovodnu mrežu, mnoga domaćinstva su kopane bunare pretvorila u septičke jame. Problem predstavljaju i vode koje se dreniraju sa obradivih površina na koja su nanešena razna mineralna đubriva, kao i zagađeni površinski vodotokovi. Proračunom...
Autori: Veselin BLAGOJEVIĆ, Vanja ŠUŠTERŠIČ, Dušan GORDIĆ REZIME Raznovrsnost slatkovodnih vrsta ribe je velika, ali se gaji samo mali procenat i to pretežno vezan za vrste koje tradicionalno potiču sa nekog područja. Izbor je, takođe, uslovljen kvalitetom mesa i ekološkim karakteristikama ribe. Najvažnije odlike za uzgoj ribe su brzina rasta, ishrana, vrijeme dostizanja polne zrelosti, kao i tolerantnost odabranih vrsta na kvalitet vode u kojima se gaje. Što se tiče tolerantnosti na kvalitet vode ističu se ciprinidne vrste riba (šaran, bijeli i sivi tolstolobik, bijeli amur,…), koji čine najveći dio ukupne proizvodnje slatkovodne ribe. Na drugom mjestu po proizvodnji su salmonide (lososi i kalifornijska pastrmka). Pastrmka i losos se isključivo proizvode u intezivnim sistemima. Zbog povećanog zagađenja životne sredine otežana je i intezivna proizvodnja slatkovodne ribe. Globalno zagrijavanje, prirodne i vještačke katastrofe, divlje deponije, upotreba herbicida i pesticida u poljoprivredi – glavni su uzročnici onečišćenja životne sredine i faktori koji utiču na kvalitetnu proizvodnju ribe. U ovome radu prikazana je analiza zemljišta i vode kao jednog od osnovnih preduslova za bavljenje akvakulturom i razvojem ribarstva. Kao primer se razmatra područje grada Doboja i planine Ozren. Predstavljene su različite mogućnosti za gajenje ribe, kao i njihov uticaj na životnu sredinu. preuzmite pun...
Autor: Lajoš HOVANJ REZIME Izradom Hronologije promena stanja sliva Palićkog jezera utvrđeni su periodi kada su bili nepromenjeni uslovi doticaja vode na sliv i oticaja sa sliva Palićkog jezera. Prvi je trajao u periodu 1470-1526. godine, a osmi je praćen do početka izgradnje novog prečistača upotrebljene vode Subotice, 2005. godine. Analizom stanja tokom ovih homogenih perioda utvrđena je granica sliva površine 107-130,3 km2. Na osnovu predloga za uspostavljanje sistema osmatranja proticaja dovoda vode u jezero i odvoda voda iz jezera (bez razmatranja uticaja promena padavina na slivu), saglasno sa ciljem ovog rada, analizirana su istraživanja sličnih sistema osmatranja, čiji rezultati će se koristiti tokom savremenog modeliranja slivova površinskih voda sličnih Palićkom jezeru. preuzmite pun...
Autori: Milica RAJIĆ, Emilija NIKOLIĆ ĐORIĆ REZIME U radu je izvršena analiza osnovnih klimatskih elemenata, padavina, temperature vazduha, relativne vlažnosti vazduha, osunčavanja, brzine vetra i evapotranspiracije.Referentna evapotranspiracija je određena Penman-Monteith-FAO metodom. Analiza je bazirana na podacima dobijenim za meteorološku stanicu Rimski Šančeviu periodu 1960-2012 godina. Podaci su posebno analizirani za dva perioda, 1960–1985 i 1986–2012 godina. Izračunata je funkcija linearnog trenda za sve klimatske elemente za oba analizirana perioda. U ispitivanju trenda posmatranih klimatskih elemenata u radu su primenjeni parametarski i neparametarski pristup. Na osnovu ove analize data je procena klimatskih promena na području Novog Sada. Sprovedena analiza ukazuje da se promene klimatskih elemenata dešavaju na analiziranom području. U periodu 1986-2012 uočena su učestalija smenjivanja sušnih i vlažnih godina, a evidentnija je i veća varijabilnost klimatskih elemenata u odnosu na višegodišnji prosek. preuzmite pun...
Autori: Đorđije BOŽOVIĆ, Dušan POLOMČIĆ, Dragoljub BAJIĆ REZIME U uslovima kada je izdan predstavljena policikličnim fluvijalnim sedimentima koji se međusobno razlikuju u pogledu litološkog sastava, obezbeđenje optimalnih uslova eksploatacije podzemnih voda preko bunara sa horizontalnim drenovima se postiže formiranjem drenova u litostratigrafskom sloju najpovoljnijih hidrogeoloških odlika u profilu izdani (granulometrijskog sastava i filtracionih karakteristika). U slučaju beogradskog izvorišta podzemnih voda, drenovi po pravilu nisu utisnuti u ovom sloju, što je u određenoj meri uticalo na intenzivno opadanje kapaciteta bunara tokom vremena eksploatacije. Detaljnim hidrodinamičkim modelima je kvantifikovan potencijal lokacije dva analizirana bunara u pogledu raspoloživih količina podzemnih voda i simulirani različiti scenariji sanacije bunara: formiranje novih drenova na postojećoj i na nižoj koti. Utiskivanjem novih drenova na većoj dubini stiču se uslovi za potpuno iskorišćenje potencijala vodonosne sredine u pogledu eksploatacije podzemnih voda. Utvrđeno je da bi u tom slučaju, zahvatanje podzemnih voda bilo veće, a hidraulički uslovi rada bunara povoljniji. preuzmite pun...
Autori: Andrija NEDELJKOVIĆ, Vladana RAJAKOVIĆ-OGNJANOVIĆ, Nemanja BRANISAVLJEVIĆ REZIME Za procenu agresivnosti i korozivnosti vode razvijeni su indeksi pokazatelja korozivnosti vode, od kojih su neki predstavljeni u ovom radu. Indeksi mogu da posluže kao indikatori korozivnosti vode. U ovom radu analizirani su uzorci sirove vode iz četiri bunara u Vojvodini za koje se pretpostavlja da čine jedno bunarsko polje. Pretpostavka je da će voda biti obrađena fitracijom i dezinfekcijom pre puštanja u mrežu. Analiza je rađena pomoću Langelierov indeksa zasićenja, Ryznarovog indeksa, Pukoriusovog indeksa za korozione slojeve, indeksa agresivnosti, Larson-Skold-ov indeksa i modifikovanog Larson-Skold-ov indeksa. Najčešće se razvoj korozije može sagledati kroz: propadanje cevi (meri se gubitak mase cevi i potrošnja kiseonika), formiranje naslaga (mere se hidraulički gubici ili stvaranje naslaga) i promenu kvaliteta vode u sistemu (meri se koncentracija gvožđa, određuje boja i mutnoća). Ključni parametri kvaliteta vode koji utiču na korozione procese su: pH vrednost, alkalitet i puferski kapacitet. Među najpoznatijim indeksima, koji agresivnost i korozione karakteristike vode izražavaju putem CaCO3, su: Langelierov indeks saturacije (LSI), Ryznarov indeks (RSI), Puckoriusov indeks skaliranja (PSI), indeks agresivnost (AI). Pored pomenutih indeksa, koji mogućnost korozije sagledavaju preko CaCO3, razvijeni su i drugi indeksi koji uzimaju u obzir i druge parametre kvaliteta vode i njihov uticaj na koroziju cevi distributivne mreže. Među najpozantijim su Larson-Skoldov indeks (LR) i modifikovani Larson-Skoldov indeks (LRM). Uzorak iz bunara K3 ima približno iste vrednosti LSI, RSI i PSI indeksa kao i uzorci iz bunara E1 i L2, dosta lošije vrednosti LR i LRM indeksa, ukazuju na to da voda iz bunara K3 ima veći potencijal da izaziva koroziju i probleme sa bojom vodom . Preporuka je da...
Autori: Slobodan MILIĆ i Marija MILIĆ REZIME Značajna uloga hidroelektrana, osim proizvodnje energije, je i obezbeđenje sistemskih usluga. Zavisno od osnovnih energetskih karakteristika, hidroelektrane mogu učestvovati u regulaciji frekvenca-snaga, svim oblicima rezerve sistema, praćenju promena dijagrama opterećenja i sl.. Osnov za sve ove aktivnosti je postojanje korisne zapremine akumulacionog bazena u kojoj bi se vršilo regulisanje voda prema zahtevima elektroenergetskog sistema. Regulisanje se odvija kroz promenu kontinualnog dotoka u akumulacioni bazen tokom dana (prirodne promene protoka tokom dana su male), u bitno različita isticanja tokom dana. Ta isticanja se ograničavaju instalisanim protokom turbina (maksimalna vrednost) i ekološki prihvatlјivim protokom, ili nekim drugim minimumom (minimalna vrednost). Takve oscilacije mogu, nizvodno, proizvesti neželјene negativne efekte (rušenje obala, uticaj na floru i faunu, konkretne fizičke opasnosti za život lјudi i sl.). Smanjenje ovih negativnih efekata može se ostvariti gradnjom manjeg bazena neposredno nizvodno. Osnovna namena ovog (manjeg) bazena je da se promene protoka, nivoa i sl., na nizvodnom potesu, tokom dana, smanje i dovedu na prihvatlјiv nivo obzirom na bližu i dalјu okolinu. Takav bazen se naziva kompenzacionim. U ovom radu je razmatran način dimenzionisanja takvog bazena, njegov uticaj na nizvodni potes i instalisani protok uzvodne elektrane. preuzmite pun...
Autor: Suvada JUSIĆ REZIME U radu su definisani ciljevi razvoja i primjene modela za simuliranje procesa pripreme vode za piće. Dat je pregled aktuelnih, raspoloživih modela namjenjenih podršci procesima prerade vode. Definisane su njihove osnovne karakteristike, odnosno prednosti i nedostaci. U cilju veće primjene ovih modela u praksi, u skorije vrijeme razvijaju se novi međunarodni projekti, odnosno platforme. Ovi projekti, polazeći od pozitivnih karakteristika postojećih modela, dalje razvijaju model u cilju prevladavanja negativnih karakteristika, a s krajnjim ciljem veće i efikasnije primjene modela pripreme vode za piće u praksi. S obzirom da ovi međunarodni projekti u velikoj mjeri polaze od pozitivnih karakteristika Stimela okruženja modeliranja, ovo okruženje je detaljnije razmatrano u radu. preuzmite pun...
Autori: Damjan IVETIĆ, Jovan ĐORĐEVIĆ, Dušan PRODANOVIĆ REZIME U radu su analizirani različiti aspekti primene akustične Dopler anemometrije (merenje vektora brzine u jednoj tački) za merenje trenutne brzine vode, u kontekstu problema hidrotehnike. Opisan je fizički princip rada ove merne metode, koja se u dosadašnjem iskustvu pokazala kao izuzetno robusna i praktična za potrebe monitoringa i fundamentalnog istraživanja rasporeda brzina. U radu su prikazani neki od primera njene primene, kako u laboratorijskim tako i u terenskim uslovima. Navedena su i praktična ograničenja upotrebe ove metode, definisana na osnovu iskustva u primeni. Opisane su nasledne mane merne metode koje potiču od upotrebe Doplerovog principa za određivanje brzina: alijasing Doplerovog signala i pojava Doplerovog šuma. Alijasing signala predstavlja jedan od glavnih problema u upotrebi ove merne tehnike, budući da utiče na tačnost proračuna komponenati brzine. Podaci kontaminirani pojavom alijasinga se mogu obraditi u naknadnom procesiranju primenom nekog od algoritama za detekciju pikova i njihovu naknadnu zamenu. U radu su ukratko opisani algoritmi za detekciju pikova sa upotrebom filtra na bazi projekcija faza-prostor kao i na bazi korelacija između fluktuacija komponenata brzina. Takođe, u radu je predložen i algoritam za zamenu detektovanih podataka koji koristi interpolaciju fitovanih kubnih polinoma. preuzmite pun...
Autori: Dejana ĐORĐEVIĆ, Ivan STOJNIĆ REZIME Hidrografska merenja na ušćima aluvijalnih i planinskih vodotoka pokazala su da je podvodna kaskada na spoju pritoke sa rekom uobičajena pojava, kao i to da može postojati i u koritu matične reke na spoju sa pritokom. Cilj ovog rada je da ispita kako položaj i visina kaskade utiču na doprinos pritoke dinamičkoj jednačini u linijskim modelima ušća. Pomoću modela prostornog tečenja utvrđeni su rasporedi ugla skretanja toka i protoka količine kretanja u nizvodnom preseku pritoke za tri stepena izdignutosti dna pritoke, odnosno reke ΔzP / hn = {0,10; 0,25; 0,50} i ΔzR / hn = {0,10; 0,25; 0,50} gde su ΔzP i ΔzR visine kaskada u pritoci i reci, a hn dubina vode u reci na ušću, i tri moguća hidrološka scenarija DR = QR / Qn = {0,250; 0,583; 0,750}, gde su QR i Qn protoci u reci uzvodno i nizvodno od ušća. Na osnovu ovih rasporeda određeni su: komponenta sile inercije pritoke u pravcu osovine reke IPx i vrednosti parametara pomoću kojih se u linijskim modelima ušća obuhvata uticaj pritoke, a to su srednja vrednost ugla skretanja toka u nizvodnom preseku pritoke δ i σ – koeficijent neravnomernosti ovog ugla. Utvrđeno je da kaskada u pritoci i kaskada sa najvišim stepenom izdignutosti u reci smanjuju uticaj pritoke u dinamičkoj jednačini od 8% do čak 58%, dok kaskade u reci sa niskim i umerenim stepenom izdignutosti u zavisnosti od DR povećavaju njen doprinos za 15-30%. Pokazano je da Hagerov koeficijent σ nema konstantnu vrednost i da zavisi od oba prametra (DR i Δz / hn). Za svaku kaskadu određene su zavisnosti σ(DR). preuzmite...
Autori: Bojan SRĐEVIĆ, Zorica SRĐEVIĆ REZIME U radu su definisani neki od važnih indikatora performanse vodoprivrednih sistema u višegodišnjim periodima: (a) dva statistička indikatora (indeks manjka i disperzija nivoa akumulacija) i (b) tri indikatora vezana za kritične uslove rada sistema (pouzdanost, obnovljivost i ranjivost). Zatim je predložen način njihovog korišćenja kao atributa (kriterijuma) za evaluaciju i rangiranje mogućih scenarija upravljanja. Podrazumeva se simuliranje sistema na kompjuterskom modelu sa stohastičkim sekvencama dotoka, preferentnom shemom zahteva za vodom i unapred zadatim pravilima upravljanja akumulacijama. Pristup je opšti, a za ilustraciju je izabran jednostavan numerički primer za sistem koji čine akumulacija i vodozahvat. Pokazano je kako se višekriterijumskom analizom vrednuju i rangiraju scenariji pri različitima ponderima atributa. Kombinovanjem četiri različita višekriterijumska metoda (koji, poznato je, često mogu davati različite rezultate!), pokazano je kako se najbolji scenario može identifikovati na objektivan način primenom metoda Borda iz oblasti društvenih metoda odlučivanja. Na kraju je ukazano na neka od mogućih proširenja i unapređenja predložene metodologije. preuzmite pun...
Autori: Qi ZHOU, Wangyang YU, Albert S. CHEN, Chunbo JIANG, Guangtao FU, Dragan A. SAVIĆ, Slobodan DJORDJEVIĆ ABSTRACT This study presents experimental results of velocity distribution and water depth at specific locations obtained from simplified urban district experiments accounting for the effect of building blockage. Laboratory experiments are performed inside a flume (0.8m×0.8m×18m) for various arrangements of pervious and impervious building blocks. The Digital Particle Velocimetry System (DPIV) was used for recording velocity distributions behind the building blocks under three upstream discharge ratios. The relationship between building blockage and flow pattern is determined as well as the pervious effect for wake flow characteristics behind the blocks. The obtained experiment data can be readily used to validate or calibrate numerical models for urban flood simulations. preuzmite pun...
Autori: Tina DAŠIĆ, Branislav ĐORĐEVIĆ, Petar MILANOVIĆ, Miloš STANIĆ, Nenad JAĆIMOVIĆ, Nedeljko SUDAR REZIME Veliki sistemi kako što su rudnici sa otvorenim kopovima i termoelektrane posebno su osetljivi na plavljenje. Ispad iz pogona takvih sistema zbog plavljenja kopova i/ili ugrožavanja drugih vitalnih instalacija sistema – izaziva teške posledice na najširem prostoru, na nivou države, jer se štete i zastoji u radu lančano prenose na sve prizvodne sisteme i naselja. Zbog toga je neophodno da se zaštita takvih sistema od velikih voda veoma ozbiljno razmatra, primenom matematičkih modela, na dva nivoa: (a) tokom namenskog uređenja teritorije u okruženju sistema da mogu bez drastičnih posledica da izdrže ekstremne hidrološke situacije, (b) tokom operativnog upravljanja takvim sistemima u periodima velikih voda. U članku se na primeru rudnika i TE Gacko razmatraju mogućnosti realizacije oba zadatka primenom savremenih metoda matematičkog modeliranja. Razvijen je spregnuti matematički model koji, primenjen na RiTE Gacko, omogućava: (a) da se ispitaju hidrološko-hidraulički scenariji dešavanja u široj zoni tog sistema tokom pojave velikih voda, kako bi se sagledalo kako treba planski urediti šire okruženje (nasipi, retenzije) da ne bi došlo do ugrožavanja vitalnih objekata, (b) da se tokom odvijanja nepovoljne hidrološke situacije omogući da se upravljačkim softverom, uz korišćenje informacija koje se u realnom vremenu sakupljaju sa sliva, donose najpovoljnije upravljačke odluke za korišćenje postojećih akumulacija i retenzija, kako bi se zaštitili najvitalniji objekti tog važnog i vrlo osetljivog energetskog sistema. preuzmite pun...
Autori: Veljko PRODANOVIĆ*, Anja RANĐELOVIĆ, Željko VASILIĆ, Nenad JAĆIMOVIĆ, Miloš STANIĆ REZIME U radu se prikazuje dimenzionisanje i kalibracija parametara infiltracionog sistema za prikupljanje i tretman kišnice sa urbanog sliva. Sistem je dimenzionisan tako da prihvati kritične kišne epizode povratnog perioda od 2 godine i da ih infiltrira za period manji od razmaka dva uzastopna kritična kišna događaja. Funkcionisanje sistema je provereno probnim opterećenjem sa čistom vodom i ovi rezultati su iskorišćeni za kalibraciju preliminarnog hidrodinamičkog modela. Model sadrži deo koji prati bilans vode u infiltracionom sistemu i deo koji modelira infiltraciju uprošćenim Grin-Emptovim (Green-Ampt) jednačinama. Kalibracija je odrađena PEST metodologijom, a dobijene vrednosti parametara su proverene analizom osetljivosti modela. Zaključci dobijeni sa modela su iskorišćeni za projektovanje sistema za monitoring infiltracionog bazena, koji će omogućiti kontinualno merenje performansi sistema. preuzmite pun...
Autori: Zorica SRĐEVIĆ, Bojan SRĐEVIĆ REZIME Početkom ove decenije Sandoval-Solis, McKinney i Loucks [7] dali su opštu definiciju indeksa održivosti (sustainability index) kao mere za ocenjivanje menadžment strategija u oblasti voda. Fokus je na dugoročnoj performansi vodoprivrednog sistema kada postoji disbalans raspoloživih i traženih voda. Indeks je definisan kao geometrijska sredina tri indikatora: pouzdanost, obnovljivost i ranjivost sistema (reliability, resiliency and vulnerability). U ovom radu predloženo je proširenje definicije indeksa održivosti (u našoj terminologiji IO) uvođenjem dva nova indikatora koji takođe bitno opisuju kapacitet i robustnost sistema na dugoročnoj osnovi. Prvi indikator je stepen obezbeđenja godišnje garantovane vode na datoj lokaciji u sistemu (ili za ceo sistem), a drugi je disperzija nivoa jedne ili više akumulacija u odnosu na korespodentne godišnje krive (pravila) upravljanja. Drugi indikator je naročito važan kada u sistemu postoje višenamenske akumulacije kao glavni i najosetljiviji regulatori vodnog režima. preuzmite pun...
Autor: Mitja BRILLY REZIME U državama u tranziciji iz socijalističkog u kapitalističko društveno uređenje upravljanje vodama je doživjelo korjenite promjene. Neke od njih su bile pozitivne, a neke, na žalost, negativne. Na sastanku Nacionalnih odbora međunarodnog hidrološkog programa UNESCO, u Moskvi 2015 godine, države su pripremile zajednička stajališta u vezi sa problemima voda. Konstatovano je da je smanjen obim hidroloških mjerenja i drastično su smanjena sredstva za istraživanja i smanjen je obim međusobne međunarodne suradnje. U članku se razmatraju neki od ključnih problema koji su se nametnuli u sektoru voda u svim zemljama u tranziciji. preuzmite pun...
Autori: Goran SEKULIĆ, Mirjana POPOVIĆ, Nevzeta ALILOVIĆ REZIME Rad se bavi ekstremnim vrijednostima protoka – maksimuma i minimuma, kao bitnih elementa za izgradnju objekata zaštite od poplava i za dimenzionisanje ostalih hidrotehničkih objekata na sistemu vodotoka Morača – Skadarsko jezero – Bojana. Korišćene su standardne statističke procedure na nizovima osmotrenih i izračunatih podataka za hidrološke stanice, na kojima su postojali dovoljno dugački nizovi podataka, neophodnih za primjenu metoda matematičke statistike. Zbog njegove važnosti posebno je analiziran i garantovani ekološki protok u profilu hidrološke stanice Podgorica na Morači. preuzmite pun...
Autori; Robert LJUBIČIĆ, Budo ZINDOVIĆ, Bojan MILOVANOVIĆ, Radomir KAPOR, Ljubodrag SAVIĆ REZIME Cilj rada je da se na osnovu zakona mehanike fluida, postojećih rezultata modelskih ispitivanja i empirijskih izraza, analizira uticaj neprizmatičnosti stepenastog brzotoka na potrebne dimenzije umirujućih bazena kod gravitacionih betonskih brana. Analizirani su parametri koji utiču na sile od vode na ulasku u umirujući bazen, na osnovu kojih je predložena metodologija za dimenzi-onisanje umirujućih bazena. Na osnovu merenja na fizičkom hidrauličkom modelu, upoređeni su rezultati proračuna razmatranih metoda i na osnovu njih date preporuke, kako za projektovanje, tako i za buduća istraživanja. preuzmite pun...
Autori: Tanja ROJE-BONACI i Ognjen BONACCI REZIME U članku je razmatrana problematika višenamjenskih hidrotehničkih sustava, njihov ekonomski i socijalni značaj, kao i utjecaj na okoliš. Naglašeno je da su oni u povijesti razvoja civilizacije odigrali izrazito važnu ulogu, te da i danas predstavljaju ključne sustave koje tom razvoju pružaju nezamjenljivu podršku. Analizirana su tri primjera izgradnje i funkcioniranja višenamjenskih hidrotehničkih sustava izgrađenih u različitim društveno-ekonomskim i klimatskim uvjetima: (1) Sustav Piave, Boite, Mae – sjeveroistočne, talijanske Alpe; (2) Hidrotehnički sustav u sjeverozapadnoj Indiji; (3) Sustav Buško Blato – sliv rijeke Cetine (Bosna i Hercegovina i Hrvatska). Na ta tri primjera je analiziran veliki razvojni i ekonomski značaj višenamjenskih hidrotehničkih sustava, ali je ukazano i na neke od mogućih problema koji oni mogu uzrokovati u okolišu. Istaknut je veliki značaj višenamjenskih akumulacija kao ključnih objekata hidrotehničkih sustava. Akumulacije uređuju vodne režime, omogućavaju korištenje voda za razne namjene (hidroenergetika, navodnjavanje, snabdijevanje naselja i industrije vodom), ublažavaju valove velikih voda i smanjuju poplave. Ako se rezervoarima ekološki dobro upravlja, mogu da povećaju male vode u sušnim periodima, što ima vrlo korisne efekte na nizvodne ekosustave. Uočeni su propusti kod sustava građenih pred više od pedeset godina, kada se nije dovoljno ili nikako vodilo računa o njihovom utjecaju na okoliš. Zbog toga se danas izgradnji višenamjenskih hidrotehničkih sustava pristupa mnogo opreznije nego ranije. Sada su te ekološke analize jedan od najvažnijih dijelova projekata hidrotehničkih sustava. preuzmite pun...
Autori: Prof. dr Stevan PROHASKA, Aleksandra ILIĆ REZIME U ovom radu prikazan je nov pristup u definisanju teorijskih hidrograma velikih voda na oficijelnim hidrološkim stanicama. U osnovi rad se oslanja na primenu metode „graničnog intenziteta oticaja“ (GIO) za proračun teorijskih hidrograma velikih voda različitih verovatnoća pojave, kao i teorije dvodimenzionalnog definisanja funkcija raspodele (koincidencije) različitih parametara hidrograma velikih voda. U konkretnom slučaju, tretirana su dva osnovna parmetra hidrograma velikih voda – ordinate maksimalnih godišnjih protoka i maksimalne zapremine hidrograma velikih voda u istoj kalendarskoj godini. Tariranje parametara metode GIO vrši se u uslovima izjednačavanja teorijskih vrednosti maksimalnih godišnjih protoka i maksimalnih godišnjih zapremina istih verovatnoća pojave, koji se dobijaju primenom metode GIO, odnosno standardne procedure prilagođavanja navedenih vremenskih serija teorijskim funkcijama raspodele koje se najčešće koriste u hidrološkoj praksi. Za definisanje verovatnoće istovremene pojave navedenih parametara hidrograma velikih voda (maksimalne ordinate protoka i maksimalne zapremine hidrograma velikih voda) korišćena je procedura koincidencije dve slučajno promenljive, razrađena u literaturi (Prohaska et al., 1999). Definisane koincidencije verovatnoće prevazilaženja dva razmatrana parametra hidrograma velikih voda služe za odabir konstelacija na koje se tariraju parmetri metode GIO. U konkretnom slučaju, preporuka je da se odaberu sledeće konstelacije, a za odabranu verovatnoću prevazilaženja: Maksimalni godišnji protok – maksimalna zapremina poplavnog talasa, Maksimalni godišnji protok – odgovarajuća zapremina za usvojenu verovatnoću prevazilaženja, Odgovarajući maksimalni godišnji protok za usvojenu verovatnoću prevazilaženja – maksimalna zapremina poplavnog talasa, Najverovatnija kombinacija maksimalnog godišnjeg protoka i maksimalne zapremine poplavnog talasa za odabranu verovatnoću prevazilaženja. Koju od navedenih konstelacija odabrati za merodavnu predstavlja večnu „dilemu“, što će...
Autori: Petar DOKMANOVIĆ, Zoran STEVANOVIĆ, Saša MILANOVIĆ, Bojan HAJDIN, Vesna RISTIĆ-VAKANJAC, Veljko MARINOVIĆ REZIME „Projekat proširenja mreže stanica podzemnih voda“ realizovan je tokom 2015 godine, za potrebe Republičkog hidrometeorološkog zavoda Srbije (RHMZ), uz respekt sledećih zahteva: 1/Usklađenost sa relevantnom nacionalnom i EU regulativom 2/Obuhvatanje: a) postojeće mreže objekata RHMZ i dela objekata postojećih regionalnih osmatračkih mreža b)registrovanih neposrednih korisnike podzemnih voda u Republici Srbiji (RS) c)značajnijih nekaptiranih izvora, odnosno, novih namenskih pijezometara, na “nepokrivenim“ telima podzemnih voda (TPV) 3/Ekonomičan i fazni razvoj mreže uz definisanje broja i okvirnih lokacija objekata. Korišćene su sledeće grafičko-tehničke podloge: 1/Zvanična delineacija TPV na teritoriji RS 2/Postojeća osmatračka mreža PV (podzemnih voda), u nadležnosti RHMZ-a 3/Postojeća osmatračka mreža hemijskog statusa PV, u nadležnosti Republičke agencije za zaštitu životne sredine (AŽS) 4/Regionalne osmatračke mreže HE Đerdap i JP Vode Vojvodine 5/Podloge proistekle iz strateškog nacionalnog projekta „Istraživanje, optimalno korišćenje i održivo upravljanje podzemnim vodnim resursima Srbije” (2006.-2011.), i to: a) ankete dela izvorišta PV b) hidrogeološka karta teritorije RS“ i „Karta ugroženosti PV RS” 6/Fondovska dokumentacija RGF-DHG 7/Karta korišćenja zemljišta-CORINE Land Cover (2006). U cilju racionalizacije razvoja buduće osmatračke mreže, deo TPV integrisan je u grupe TPV (GTPV), tako da ukupan broj (G)TPV iznosi 91, od čega je (zadržano) 58 pojedinačnih TPV. Osnovni kriterijumi za projekciju osmatračke mreže su ocenjeni pritisci na kvantitativni i hemijski status (G)TPV. Projektovanom mrežom za osmatranje kvantitativnog statusa obuhvaćen je ukupno 361 objekat, od čega 148 objekata, koji će biti pod neposrednom ingerencijom RHMZ i 213 postojećih izvorišta PV. Pritisak na hemijski status (G)TPV ocenjivan je na osnovu formirane karte “Karte rizika od zagađivanja PV difuznim zagađivačima”, a projektovanom mrežom je...
Autor: Miodrag B. JOVANOVIĆ REZIME U ovom prikazan je veoma instruktivan primer korišćenja 2D i 3D numeričklih modela za detaljnu analizu strujnog polja u blizini rečnih regulacionih građevina. Ovi modeli su korišćeni za potrebe projekta obnove praga i pripadajućih obaloutvrda na Velikoj Moravi, neposredno nizvodno od Markovačkog mosta. U sprezi sa odgovarajućim terenskim merenjima, rezultati numeričkih simulacija poslužili su da se: (i) sagleda uzrok oštećenja ovih gradjevina u periodima velikih voda; (ii) odrede najugroženija mesta; (iii) predlože optimalne mere sanacije i (iv) odrede obim i cena neophodnih radova. preuzmite pun...
Autori: Branislav ĐORĐEVIĆ i Tina DAŠIĆ REZIME Sa stanovišta pouzdanosti – ključnog pokazatelja probabilističke efektivnosti sistema – vodoprivredni sistemi (VS) spadaju u klasu najzahtevnijih sistema, sa brojnim kategorijama pouzdanosti koje treba analizirati i verifikovati tokom projektovanja, ali koje treba ažurno pratiti i tokom eksploatacije sistema. Pri planiranju, a naročito pri eksploataciji sistema neke od tih važnih provera pouzdanosti ne obavljaju se ažurno i celovito, zbog čega i nastupaju neki incidentni događaji (poplave, havarijski događaji na planu kvaliteta voda, itd.) koji se, najčešće, podvedu pod ’višu silu’. A to je loše, jer se ne izvuku zaključci za neophodna povećanja odgovarajuće kategorije pouzdanosti. Cilj članka je da sistematizuju kategorije pouzdanosti koje se moraju analizirati, verifikovati i ažurno pratiti tokom korišćenja VS. Ključne kategorije pouzdanosti koje se ovde razmatraju su: • obezbeđenost isporuke vode potrošačima, • pouzdanost objekata i sistema, • operativna gotovost sistema, • konstrukcijska i hidraulička sigurnost objekata / sistema, • hidrološka pouzdanost sistema, • pouzdanost ljudi koji upravljaju sistemima, • pogodnost sistema sa stanovišta tekućeg i investicionog održavanja, • pouzdanost sistema za osmatranje i praćenje objekata, • pouzdanost sa gledišta bezbednosti iz okruženja i prema okruženju VS. U članku se razmatraju ključni aspekti navedenih kategoraja pouzdanosti, mogućnosti njihovog ugrađivanja u projektna rešenja – od izbora konfiguracija sistema i dimenzionisanja objekata, izbora prateće opreme od koje zavisi pouzdanost VS, do kasnijih ažurnih provera pouzdanosti tokom eksploatacije sistema. Te provere su neophodne (a često se prenebregavaju), jer je pouzdanost vodoprivrednih sistema dinamička kategorija, koja se menja tokom vremena, pa se mora proveravati i dovoditi na neophodan nivo. preuzmite pun...
Autor: Cvetanka POPOVSKA ABSTRACT During the last century the Macro Lake Prespa experienced a significant water level fluctuation. After its last peak (1963) and after the separation of the Micro Lake Prespa (1975), the level generally dropped by approximately 8 m (2002). This resulted to a loss in water volume and even more significant a loss of water surface. The effects and causes of the changes in the Lake have been investigated in various studies carried out by interested parties from shareholding countries. Most of these studies had to rely on the hydrometeorological data that were not up-to-date or not complete. In this study, effort was made to collect long-term time series climatic and hydrological data and to assess the vulnerability of Lake Prespa to climate change and human actions in the watershed. Monitoring network and data quality and quantity is also discussed in the context of hydrological modelling and transboundary collaboration in integrated water resources management. Hydrological analysis is obtained using measured data for the period (1951-2010) at Pretor meteorological station and Stenje hydrological station. preuzmite pun...
Autori: Jasna PLAVŠIĆ*, Dragutin PAVLOVIĆ, Vladislava MIHAILOVIĆ, Borislava BLAGOJEVIĆ REZIME Statistička analiza velikih voda se radi na nizovima hi-droloških osmatranja, koja u rezultate ove analize unose neizvesnosti u pogledu ograničene dužine osmatranja, teškoća u merenju vrlo velikih protoka i njihove procene iz zone ekstrapolovanih krivih protoka, kao i zbog razli-čitih mehanizama generisanja oticaja. Definisanje pro-babilističkog modela velikih voda je otežano i zbog po-stojanja izuzetaka u nizovima, tj. značajno velikih ili malih vrednosti u odnosu na većinu. U radu se daje pre-gled postupaka i statističkih testova za otkrivanje izuze-taka od standardnih do najnovijih, kao i načini postupa-nja sa izuzetnim vrednostima. Najveća pažnja posveće-na je otkrivanju i tretmanu donjih izuzetaka, koji u ve-likoj meri utiču na raspodelu a time i na usvojene račun-ske velike vode. Poseban osvrt je dat na najnovije pre-poruke iz američkog Biltena 17C. Komentarišu se pret-postavke o raspodeli populacije, procedure testiranja, postupanje sa transformisanim nizovima i ukazuje na moguće poteškoće u primeni. Sama primena testova i procedura prikazana je u praktičnom delu, gde se stati-stička analiza velikih voda u prisustvu izuzetaka spro-vodi za karakteristične primere sa hidroloških stanica u Srbiji na nizovima formiranim metodama godišnjih ma-ksimuma i prekoračenja preko praga. Primeri obuhva-taju i gornje i donje izuzetke. Komentarišu se razlike u rezultatima prilikom primene različitih procedura u prisustvu izuzetaka i predlaže niz iskustvenih mera kako bi ocena velikih voda bila što pouzdanija. preuzmite pun...
Autori: Vujadin BLAGOJEVIĆ, Nedeljko SUDAR, Marko VUKIĆEVIĆ, Branislav ĐORĐEVIĆ REZIME U katastrofalnom povodnju iz maja 2014. na reci Bosni i nekim njenim pritokama (Spreča) javile su se velike vode koje su bile bliske verovatnoći javljanja od 0,1% (hiljadugodišnja velika voda). U tom poplavnom događaju, koji do sada nije zabeležen na ovim prostorima, naviše su stradala urbana područja u srednjem i donjem toku rijeke Bosne, a među navećim stradalnicima je Grad Doboj. Odmah nakon poplave pristupilo se izradi projekta regulacije rečnih korita, u narednom periodu se planira uređenje dela doline reke Bosne u zoni Doboja, na potezu od ušća reke Usore do ušća reke Spreče. Projekat je rešavan kao integralni projekat, koji podrazumeva regulaciju reke Bosne i pomenutih ušća, ali i hidrotehničko, urbano i ekološki-hortikulturno uređenje inundacionog dolinskog prostora. Na tom potezu r. Bosne predviđeno je da se prostiru i delovi uspora dve male hidroelektrane (MHE Doboj i MHE Cijevna 1), od sedam MHE koje se predviđaju na kaskadi malih pribranskih hidroelektrana u osnovnom koritu reke Bosne. Za regulaciju su korišćeni principi urbane i naturalne regulacije, kako bi realizovalo više hidrotehničko-zaštitnih, urbanih, socijalnih, ekoloških i drugih ciljeva. Projektom se ostvaruje zaštita Doboja od talasa velike vode 1%, sa propisanom zaštitnom visinom od 0,8 m, odnosno od povodnja 0,2%, ali bez zaštitne visine. Realizuje se i cilj da se projektom stvore svi uslovi da se urbana struktura Doboja na najskladniji način poveže sa rekom Bosnom i njenim uređenim inundacijama. Projektom su date okvirne preporuke sistemskog i integralnog rešavanja produkcije i transfera plivajućeg nanosa u gornjim delovima sliva, jer je u većini poplavljenih gradova u slivu reke Bosne plivajući nanos izazvao dodatne redukcije...
Autor: Dragan KALUĐEROVIĆ REZIME Kalibracija matematičkih modela podzemnih voda je najkomplikovaniji i najzahtevniji deo u izradi modela. U praksi se relativno malo pažnje posvećuje ovom delu procesa modeliranja i smatra se da je kalibracija gotova kad se istarira jedna varijanta. Sa pojavom brzih kompjutera i inverznih modela kao što je PEST moguće je znatno unaprediti brzinu i kvalitet kalibracije. Jedna od varijanti iz PEST program je pilot point metoda kalibracije koja pored vrhunske kalibracije daje i oblik zona u modelu što je veliki pomak napred u nauci modeliranja. Međutim, pilot point metoda kalibracije je kompjuterski zahtevna, a kao odgovor na taj nedostatak pojavio se program BEOPEST koji omogućava paralelno korišćenje procesora sa jednog ili više kompjutera. U ovom radu data je primena BEOPEST programa u kalibraciji regionalnog modela Semberije. preuzmite pun...
Autori: Ratko BAJČETIĆ, Bojan SRĐEVIĆ, Zorica SRĐEVIĆ, Boško BLAGOJEVIĆ REZIME U radu se tretira pitanje izbora interesnih strana (stakeholdera) koje će biti uključene u poslove planiranja razvoja i upravljanja regionalnim hidrosistemima. Važnost participacije i mogući konflikti brojnih interesnih grupa (uključujući i realne donosioce odluka) u procesima odlučivanja o raspodeli voda u rečnom slivu prepoznati su i za sliv reke Krivaje u Vojvodini. Primenjen je naučno zasnovan koncept identifikacije interesnih grupa, sprovedena je odgovarajuća anketa i pomoću metoda Borda utvrđeni su prvi orijentiri o prioritetima vidova korišćenja voda u slivu koji će biti korišćeni kao ulaz u matematičko-kompjuterske modele i omogućiti pouzdaniju sistemsku analizu ovog i drugih ravničarskih slivova u Vojvodini. preuzmite pun...
Autori: Laslo GALAMBOŠ, Zorica SRĐEVIĆ, Bojan SRĐEVIĆ REZIME U radu je prikazano kako se metodom analitički hijerarhijski proces (AHP) može podržati proces višekriterijumskog odlučivanja u oblasti zaštite prirode sa fokusom na određivanje najpogodnijeg rešenja kojim se može poboljšati vodni režim Starog Begeja. Za zaštićeno područje Specijalni rezervat prirode „Carska bara“ vrednovano je nekoliko alternativa rešenja pošto je prethodno problem odlučivanja struktuiran kao hijerarhija sa četiri nivoa. Rešenje sa sistemom kanala Sifon je identifikovano kao optimalno, a dobro dopunsko rešenje je i dotur vode iz kanala Begej. Rešenje sa doturom vode iz reke Tise može biti od interesa, a snabdevanje iz bunara je inferiorno. preuzmite pun...
Autori: Damjan IVETIĆ, Miloš MILAŠINOVIĆ, Dušan PRODANOVIĆ REZIME Hidroenergetski sistemi (HES) spadaju u „zelene“ i obnovljive izvore energije. Na žalost, većina kvalitetnih lokacija je ili već iskorišćeno ili imaju značajna ograničenja, tako da se u poslednje vreme razmišlja o iskorišćenju i manje povoljnih lokacija. U takve lokacije spadaju i ravničarske reke, gde se nameću rešenja sa malim padovima, akumulacijama male zapremine i sa nizom elektrana povezanih u kaskadu. Kaskadni tip HES se od drugih rešenja izdvaja, između ostalog, i zbog svoje složenosti sa stanovišta pravilnog upravljanja. Hidroenergetski sistem sastavljen od više povezanih hidroelektrana u nizu čini jedan složen, nelinearan sistem u kome praktično rad svake hidroelektrane utiče na ceo sistem. Imajući u vidu složene hidrauličke veze između pojedinih elemenata ovih sistema, bitno je uspostaviti odgovarajući algoritam za upravljanje sistemom. U tu svrhu u okviru ovog rada je predstavljen model hipotetičkog kaskadnog hidroenergetskog sistema, razvijen u okviru MATLAB-ovog podokruženja SIMULINK. Matematičkim modelom difuzionog talasa modelirana je hidraulika rečnih deonica a proporcionalno – inegrativno – derivativnom (PID) kontrolom modelirano je upravljanje radom prelivnih objekata. Prikazana je analiza uticaja različitih parametara PID kontrole na upravljačke odluke i na promene hidrauličkih parametara. Takođe ispitane su različite manevarske sposobnosti prelivnih objekata, kako bi se odredio njihov uticaj na rad upravljačkog sistema. Rezultati su prikazani za fiktivni HES sa malim padovima i malim akumulacionim...
Autori: Ivan STOJNIĆ, Filip MUHIĆ, Dejana ĐORĐEVIĆ REZIME U radu je sproveden niz numeričkih ogleda sa ciljem da se utvrdi kako geometrija korita za veliku vodu (KVV) i rapavost plavnih površina utiču na razmenu količine kretanja (RKK) između glavnog korita i plavnih površina i njen udeo u ukupnom „gubitku” mehaničke energije toka. U tu svrhu korišćen je model linijskog ustaljenog tečenja u KVV vodu koji je zasnovan na RKK između glavnog korita i plavnih površina. Ispitivanje je pokazalo da se na plavnim površinama, zbog ujednačavanja hidrauličkih uslova u poprečnom preseku KVV, udeo RKK u ukupnom „gubitku” energije smanjuje sa povećanjem dubine nezavisno od geometrije korita i rapavosti plavnih površina i da razmena i njen udeo postaju veći u sledećim slučajevima: 1) kada je glavno korito dublje, 2) kada se isključi jedna plavna površina, i 3) kada se poveća rapavost plavnih površina. Promena udela RKK sa povećanjem dubine toka u glavnom koritu zavisi samo od rapavosti plavnih površina. preuzmite pu...
Autori: Milena LUČIĆ, Ljubodrag SAVIĆ, Radomir KAPOR, Nikola MLADENOVIĆ REZIME Numeričko modeliranje burnog tečenja u krivini provodnika kružnog poprečnog preseka predstavlja nastavak ispitivanja koja su urađena na fizičkom modelu. Osnovni cilj primene numeričkog modela je da se proširi opseg ispitivanja, odnosno da se ispitaju drugačije karakteristike krivine, kao i uslovi tečenja u provodniku, koji zbog ograničenosti kapaciteta laboratorije, nisu mogli da se ispitaju na fizičkom modelu. Numerički model je formiranom u okviru programskog paketa Fluent (Ansys-Fluid Dynamic) i njegovom primenom su provereni opšti zaključci do kojih se došlo tokom modelskih ispitivanja, kao i primenljivost predloženih empirijskih izraza iz literature za nastanak određenog tipa tečenja u provodniku. preuzmite pun...
Autor: Hata MILIŠIĆ REZIME Zagađenje ispušteno u vodotok je podvrgnuto različitim fazama transporta i miješanja kao posljedice brzina riječne struje. Nakon postizanja potpunog poprečnog miješanja u rijeci, nastavak analize širenja oblaka zagađenja dovoljno je promatrati jednodimenzionalno. Jednodimenzionalni (1-D) numerički modeli transporta zagađenja u vodotocima oslanjaju se na advekcijsko-disperzijsku jednačinu, u kojoj je koeficijent uzdužne disperzije nepoznati parametar koji se kalibrira. Koeficijent disperzije općenito se procjenjuje pomoću empirijskih formula ili na osnovu terenskih istraživanja (traser test) koji daju najtačnije rezultate, ali su pri tom veoma skupi jer zahtijevaju velika ulaganja u planiranje, osoblje i analizu. Trenutno, korištenje akustičnih uređaja ADCP-a (Acoustic Doppler Current Profilers) može poboljšati rezultate hidrometrijskih mjerenja u odnosu na one dobivene uobičajenim tehnikama (npr. hidrometrijskim krilom), iz razloga što je postignuta veća prostorna rezolucija i vremenski kraće mjerenje brzina i protoka, kao i tačnije izmjerena morfologija korita. Ove informacije (rezultati mjerenja) mogu se koristiti na način da se postigne, potpuno novo, dodatno razumijevanje fizikalnih mehanizama prisutnih u razmatranom dijelu vodotoka. Jedan od procesa koji se može proučavati detaljnije je disperzija zagađujućih materija na tom potezu. preuzmite pun...
Autori: Marina BABIĆ MLADENOVIĆ, Vasiljka KOLAROV REZIME Poplave su prirodne katastrofe koje su se dešavale u prošlosti i dešavaće se u budućnosti, sa različitim posledicama po društvo, ekonomiju i prirodu. Poplava kakva se dogodila u maju 2014. godine, koja je zahvatila veliki deo regiona (Bosnu i Hercegovinu, Hrvatsku i Srbiju) nije zabeležena u novijoj istoriji na ovom području. Poplavama su zahvaćeni manji, bujični tokovi, vodotoci srednje veličine sliva, ali i velika, međunarodna reka Sava. Ove poplave su ukazale na brojne probleme kao što su slaba mesta na zaštitnim objektima i nepostojanje druge odbrambene linije za lokalizaciju poplava, ali i na neophodnost unapređenja upravljanja rizicima od poplava (na nacionalnom i međunarodnom nivou) i aktivne odbrane od poplava. U ovom radu se razmatraju mogući vidovi unapređenja sistema zaštite i odbrane od poplava u okviru sektora voda. preuzmite pun...
Autor: Živodar ERČIĆ REZIME U šestom delu rada prikazani su postupci za procenu količine rasute energije u stepenastom brzotoku i određivanje dimenzija objekta za rasipanje preostale kinetičke energije. Navode se primeri o upotrebi stepenika na evakuacionim objektima koji nisu na nizvodnim licima gravitacionih i nasutih brana. preuzmite pun...
Autori: Marija IVKOVIĆ i Julijana NAĐ REZIME Poboljšanje dostupnosti i verodostojnosti ulaznih infor-macija je ključni problem od koga zavisi valjanost hidroloških modela za primenu u realnom vremenu. U prethodne tri godine u okviru FP7 DRIHM projekta razvijan je distribuirani HBVmodel vremenskog koraka od jednog sata prema specifičnim zahtevima projekta kao i za operativnu primenu u najavi poplavnih talasa. Nakon formiranja neophodne strukture modela i inter-fejsa, model pilot sliva reke Kolubara je kalibrisan u cilju najave ekstremnih hidroloških pojava. Problemi u tom procesu ogledali su se u dostupnosti malog broja padavinskih i temperaturnih podataka u realnom vre-menu i kratki istorijski nizovi. Neadekvatne količine padavina i njihova raspodela uslovile su dublju analizu dostupnosti drugih izvora količina i raspodele padavina na slivu. Razmatrana je mogućnost korišćenja PAC produkata radara na Fruškoj Gori i njihova pouzdanost u ekstremnim uslovima. Kalibracija modela na jednom izvanrednom hidrološkom događaju kao što su majske poplave 2014. godine u slivu reke Kolubare bila je iza-zov jer su bila prisutna velika izlivanja vode iz korita reka, kao i zadržavanje određene zapremine vode u akumulaciji Stubo-Rovni i kopovima RB Kolubara. Takođe, velike vode su odnele dva limnigrafa (na hidro-loškim stanicama Valjevo i Draževac) pa su podaci o vodostajima bili nepouzdani. Vrednosti parametara modela kalibrisani su poređenjem zapremina i maksi-malnih vrednosti proticaja talasa na deonicama gde prirodni režim toka nije bio znatno poremećen. preuzmite pun...
Autori: Vladislava MIHAILOVIĆ i Borislava BLAGOJEVIĆ REZIME Analize sušnih perioda različitih tipova suše i njihovo međusobno povezivanje, sve više dobijaju na značajnosti. Proračun pokazatelja meteorološke SPI (Standardized Precipitation Index) i hidrološke suše SRI (Standardized Runoff Index) se sastoji iz više koraka, a najvažniji je određivanje teorijske raspodele koja se najbolje prilagođava mesečnim sumama padavina, odnosno protoka. Cilj rada je provera da li Gama raspodela, koja je vremenom prihvaćena i najčešće korišćena u metodologi proračuna pokazatelja, zaista najbolje odgovara osmotrenim podacima. Zbog toga istražujemo mogućnost primene i nekih drugih dvoparametarskih i troparametarskih raspodela na 13 hidroloških stanica na prostoru sliva Južne Morave. Prihvatljivost raspodela ispitujemo za različite vremenske skale agregacije ulaznih podataka (1, 2, 3, 6, 12 i 24 meseca) i posmatramo ih po sezonama- godišnjim dobima. Kao kriterijum za određivanje mogućih raspodela koristimo dijagrame L-momenata. Od rezultata kao posebno interesantne izdvajamo i detaljno prikazujemo dijagrame L-momenata za skalu agregacije 3 meseca i za mesec maj. Razmatrane dvo i troparametarske raspodele prema rangovima saglasnosti dajemo u sumarnoj tabeli prema sezonama – mesecima i za sve periode agregacije. preuzmite pun...
Autori:Branislav ĐORĐEVIĆ i Tina DAŠIĆ REZIME U Teoriji pouzdanosti je dobro poznato: u upravljačkom lancu odlučivanja i operativnog sprovođenja upravljačkih odluka najslabija, najnepouzdanija karika je – čovek. To je posebno izraženo u slučaju odlučivanja u kriznim situacijama, naročito onim kada se odlučuje u vremenskoj iznudici, kada treba brzo donositi odluke sa velikim bezbednosnim rizicima i posledicama. U takvim okolnostima dolazi do radikalnog smanjivanja svih komponenti kognitivnih / spoznajnih funkcija čoveka: percepcije, sinteznog korišćenja znanja, pamćenja, pravilne sistematizacije prioriteta i značajnosti problema, sposobnosti donošenja brzih odluka, sagledavanja rizika i posledica upravljačkih operacija. Posledica takvog stanja je da se u kriznim stanjima naglo povećavaju veličine h(t) – ’funkcije intenziteta pogrešaka čoveka tokom vremena’, koja je analogna sa poznatom funkcijom iz Teorije pouzdanosti (t) – ’funkcijom opasnosti od kvara’ kod tehničkih sistema. Upravo iz tih razloga u sve delatnosti koje su vitalno važne po bezbednost ljudske zajednice, posebno u onim upravljačkim aktivnostima koje se odigravaju u kriznim stanjima sa nizom neizvesnosti i velikim potencijalnim rizicima i opasnostima, uvode se Ekspertni sistemi (ES) kao neophodna, nezamenljiva podrška upravljanju. Ekspertni sistem (ES) je računarski softver koji povezuje u jednu celinu informacione baze, matematičke modele, empirijska znanja i ocene eksperata, inženjerijsku intuiciju, heuristička pravila, kako bi na osnovu odgovarajućeg generatora zaključaka ES mogao da blagovremeno pruži donosiocu odluke koristan savet koji će mu pomoći da donese najbolju upravljačku odluku. Odbrana od poplava jedna je od bezbednosno najdelikatnijih operacija u upravljanju vodama, koja u sebi krije i rizike da se pogrešnim upravljanjem mogu izazvati i nepovoljniji efekti od onih koji bi bili da upravljanje nije ni izvršeno. Zato postaje neizbežno da se što pre pristupi izradi...
Autori: Ognjen BONACCI, Tanja ROJE-BONACCI REZIME U članku je izvršena hidrološka analiza karakterističnih (minimalnih, srednjih i maksimalnih) godišnjih protoka izmerenih na devet vodomjernih stanica (VS) duž toka reke Zrmanje. Njen je cilj bio upoređivanje hidrološkog režima u prirodnom neporemećenom stanju sa onim uzrokovanim radom reverzibilne hidroelektrane Velebit (RHE Velebit). Analizama dugih vremenskih nizova godišnjih padavina i srednjih godišnjih temperatura vazduha opaženih na meteorološkoj stanici Gračac ustanovljeno je da je od 1983. godine došlo do statistički značajnog smanjivanja količina godišnjih padavina, te da je od 1988. došlo do statistički značajnog povećanja srednjih godišnjih temperatura. Utvrđeno je da je rad RHE Velebit uticao na smanjenje srednjih godišnjih protoka na osam vodomernih stanica smeštenih uzvodno od akumulacije (kompenzacionog bazena) Razovac na reci Zrmanji. Na VS Jankovića Buk koja se jedina nalazi nizvodno od akumulacije Razovac ne oseća se uticaj rada RHE Velebit na smanjenje srednjih godišnjih protoka, ali je njen rad uticao na značajno smanjenje minimalnih protoka na njoj. Zaključeno je da su promjene hidrološkog režima duž toka rijeke Zrmanje uzrokovane većim delom radom RHE Velebit, ali je na njih određen uticaj izvršila i spomenuta promena klimatskih parametara na širem području sliva. preuzmite pun...
Autori: Nikola ZLATANOVIĆ, Stevan PROHASKA REZIME Katastrofalna poplava koja se u slivu reke Kolubare desila sredinom maja 2014. godine prouzrokovala je značajno rušenje postojećeg odbrambenog sistema, nekontrolisane prodore postojećih nasipa i plavljenje otvorenih rudnih kopova, poljoprivrednih površina, gradova i naselja, a što je imalo za posledicu gubitke ljudskih života i ogromne materijalne štete. Imajući u vidu tu činjenicu, autori ovog rada preuzeli su na sebe obavezu da izvrše hidrološku rekonstrukciju ove poplave sa ciljem da se utvrdi stvarno stanje prostiranja ove poplave duž toka reke Kolubare i sagleda stvarnu razmeru poplave iz maja 2014. godine. Rekonstrukcija poplavnog talasa iz maja 2014. godine duž glavnog toka reke Kolubare i njenih glavnih pritoka izvršena je pomoću razvoja hidrološkog modela primenom programskog paketa HEC-HMS. Suština primene modela je da se ceo sliv reke Kolubare izdeli na podslivove, gde postojeće hidrološke stanice predstavljaju kontrolne profile, dok je izlazni profil iz modela položaj hidrološke stanice Draževac na reci Kolubari. Rad je ilustrovan odgovarajućim numeričkim i grafičkim pokazateljima hidrograma poplave iz maja 2014. godine na ključnim profilima vodomernih stanica za ostvareno stanje kao i za hipotetičko stanje uspešne odbrane od poplava. preuzmite pun...
Autori: Autori: Jasna PLAVŠIĆ, Žana TOPALOVIĆ, Jovan DESPOTOVIĆ REZIME Računske kiše su osnovni ulazni podaci za hidrološke proračune i projektovanje objekata za zaštitu od velikih voda. Na malim i srednjim slivovima merodavna traja-nja kiše su kraća od 24 sata i računske kiše se definišu zavisnostima visina kiše – trajanje kiše – povratni pe-riod (ili zavisnosti HTP), koje se dobijaju statističkom analizom visina kiše u intervalima vremena različitog trajanja. Konstrukciju zavisnosti HTP prate razni pro-blemi koji mogu dovesti do velikih neizvesnosti u vezi sa rezultujućim računskim kišama. Većina ovih proble-ma potiče od grešaka u merenju i obradi podataka mere-nja padavina, ali poslovični nedostatak ovih merenja dovodi inženjere u praksi do toga da zavisnosti HTP određuju na osnovu skromnih raspoloživih podataka, bez sagledavanja neizvesnosti koje postoje. U ovom radu se razmatraju navedeni problemi i ukazuje se na metode dostupne u literaturi za konsistentno određivanje zavisnosti HTP, a na primeru podataka sa meteorološke stanice Banja Luka. preuzmite pun...
Autor: Stefan GROZDANOVIĆ REZIME Cilj ovog rada je prikaz i analiza nekadašnjeg odnosa ljudi prema vodnim reusrsima – na primeru komunalne i hidrotehničke infrastrukture Viminacijuma (Viminacivm) kod Kostolca. Razmatraju se i zdravstveni problemi hipotetičnog starog Rimljanina koji je takve vodovodne sisteme koristio, doživljavajući i razne vidove trovanja zbog neprikladnih materijala koji su se koristili u vodovodnim sistemima. preuzmite pun...
Autori: Branislav LELEŠ i Tijana NIKOLIĆ REZIME Vode akumulacija u poljoprivrednim slivnim područjima podložne su nakupljanju azotnih i fosfornih jedinjenja, uslovljavajući pojavu i/ili intenziviranje procesa eutrofikacije, koji vodi ka smanjenju kvaliteta vode, njenoj ograničenoj upotrebi i gubitku ekosistemskih usluga. Akumulacija Zobnatica, koja pruža brojne ekosistemske usluge vlažnih i vodenih staništa, nalazi se pod pritiskom unosa azotnih i fosfornih jedinjenja jer na slivu ne postoje upravljačke mere koje bi kontrolisale priliv otpadnih voda. Prosečna vrednost BPK5 u prvoj deceniji XXI veka odgovara III a prosečna vrednost indeksa saprobnosti II klasi ekološkog potencijala, sa tendencijom konstantnog povećavanja vrednosti oba parametra. Prosečna vrednost ukupnog azota pripada I klasi kvaliteta prema GV zagađujućih materija u površinskim vodama i II klasi MDK za makronutrijente. Na osnovu prosečne vrednosti ukupnog fosfora, koja se nalazi na granici II i III klase ekološkog potencijala a pripada V klasi MDK za makronutrijente, stanje akumulacije Zobnatica ocenjeno je kao eutrofno. preuzmite pun...
Autori: Violeta CIBULIĆ, Nebojša VELJKOVIĆ, Lidija STAMENKOVIĆ, Novica STALETOVIĆ REZIME Kvalitet podzemnih i površinskih voda koje se koriste za vodosnabdevanje veoma je neujednačen. Varira od voda visokog kvaliteta do onih koje je neophodno prečistiti adekvatnim tehnološkim postupcima, da bi se koristile za potrebe vodosnabdevanja, rekreaciju građana, i u prehrambenoj industriji. Upravo zato veoma je važna procena rizika u vodovodnim sistemima, identifikovanje opasnosti-hazarda, a to su patogene bakterije i opasne i toksične hemijske supstance, i one zajedno predstavljaju indikatore rizika kvaliteta vode za piće. Principi procene i upravljanja rizikom u sistemima za snabdevanje vodom za piće u Radu su razmatrani na primeru JP ’Vodovod’ Ruma, koji je deo regionalnog sistema ’Istočni Srem’. Sagledan je tehnološki proces proizvodnje vode pojedinačno i u celini, identifikovane su rizične tačke, procenjen je postojeći rizik i dat je okvir dobrog upravljanja rizikom u ovom vodosistemu, u cilju obezbeđenja higijenski ispravne vode svim korisnicima. Monitoring kvaliteta vode, koji podrazumeva redovno praćenje fizičko-hemijskih, hemijskih i mikrobioloških parametara kvaliteta vode, predstavlja ključni elemenat u oceni da li je priprema i distribucija vode za piće sprovedena na način koji omogućuje kontrolu idetifikovanog hazarda. Prema ispitivanjima interne laboratorije vodovoda Ruma u toku 2010. godine, bilo je ukupno neispravno 66 uzoraka, prema hemijskim indikatorima rizika. Radi se o prihvatljivom riziku, a prema mikrobiološkim indikatorima rizika radi se o neznatnom riziku, što u oba slučaja predstavlja I nivo rizika. Međutim, prema ispitivanjima Zavoda za javno zdravlje Sremska Mitrovica, sa većim brojem specifičnih parametara, rizik je delimično prihvatljiv prema hemijskim indikatorima rizika, odnosno predstavlja II nivo rizika, dok je u odnosu na mikrobiološke indikatore rizika, reč o malom riziku, odnosno I nivou rizika. preuzmite...
Autori: Emina HADŽIĆ, Hata MILIŠIĆ, Nerma LAZOVIĆ REZIME Zagađenje rijeka i okolišne nesreće predstavljaju značajne prijetnje kako prirodnom okolišu, tako i čovjeku. Rizik od mogućeg zagađenja rijeka otpadnim vodama naselja i industrije koje se bez prethodne obrade direktno ispuštaju u vodotoke, zahtijeva ozbiljne planske aktivnosti i mjere kako bi se smanjile negativne posljedice. Pored potrebe sagledavanja kontrolisanog zagađenja, očigledna je potreba sagledavanja obima već nastalog ili predviđanja mogućeg incidentnog zagađenja. Obzirom da su terenska istraživanja često neizvodljiva, bilo zbog ograničenih finansijskih sredstava ili nekih drugih razloga, istraživači često pribjegavaju primjeni numeričkih modela, kao pomoćnom alatu u donošenju konačnih zaključaka. S tim u vezi, u radu se pokušalo ukazati na značaj očuvanja kvaliteta površinskih voda i mogućnosti primjene numeričkih modela za procjenu sadašnjih i prognozu budućih stanja kvaliteta vode, pogotovo u slučajevima incidentnih zagađenja. Opisani su vidovi transporta zagađenja voda, date su njihove matematičke formulacije, a zatim je na primjeru rijeke Lašve (B&H) korištenjem softverskog paketa HEC – RAS, modeliran kvalitet vode vodotoka. Provedene su numeričke simulacije prostorne i vremenske promjene ključnih parametara kvaliteta vode O2 i BPK5. Nakon provedene kalibracije i verifikacije modela, simulirano je incidentno zagađenje, te njegov mogući uticaj na kvalitet vode rijeke Lašve. Rezultati numeričkih simulacija pronosa i širenja zagađenja kao i kvaliteta vode primjenom modela HEC-RAS, pokazali su da je njegova primjena itekako opravdana i da se može koristiti kao dobar alat u budućim aktivnostima vezanim za ovu problematiku. preuzmite pun...
Autori: Bojan SRĐEVIĆ, Zorica SRĐEVIĆ, Boško BLAGOJEVIĆ, Ratko BAJČETIĆ REZIME Funkcionalna adaptibilnost regionalnih vodoprivrednih sistema u Vojvodini predmet je istraživanja nekoliko završenih i tekućih naučno-istraživačkih projekata. Za ravničarske višenamenske regionalne hidrosisteme Krivaja i Nadela formirani su kompjuterski mrežni simulacioni modeli pomoću kojih su ocenjivani mogući scenariji raspodele voda na prostorno i vremenski distribuirane korisnike u normalnim i hazardnim hidrometeorološkim uslovima. Modelom ACQUANET koji predstavlja verziju poznatog modela MODSIM, simuliran je višegodišnji rad oba hidrosistema za sadašnja i neka buduća stanja razvoja. U radu je dat sažet prikaz istorije razvoja mrežnih simulacionih modela kojima pripada i ACQUANET, opisane su neke bitne karakteristike ovog modela, a za hidrosistem Krivaja prikazani su i odabrani rezultati primene modela. Analize rezultata pokazale su da je odabrani sistemski prilaz ispravan put da se prepoznaju kritične komponente modela kao što su kapaciteti i druge karakteristike konstruktivnih komponenata sistema (npr. akumulacije, kanali i vodozahvati) i nekonstruktivne mere koje regulišu distribuciju voda u sistemu (npr. pravila upravljanja akumulacijama i prioriteti konsumptivnih i nekonsumptivnih vidova korišćenja voda). preuzmite pun...
Autori: Dejan LJUBISAVLJEVIĆ, Milan JOKSIMOVIĆ REZIME Ovaj rad bavi se statičkim proračunom ukopanih kanalizacionih cevi preko nemačkog standarda, radnog lista ATV-DVWK-A 127. Za statički proračun uzete su cevi od četiri različita materijala: betona, armiranog betona, polietilena HDPE i od poliestera ojačanog staklenim vlaknima UP-GF. Proračunom je izvršena provera napona, dilatacija, deformacija i stabilnosti zida cevi nominalnih prečnika DN 500 a za izabranu klasu cevi. Osim opterećenja od tla u statički proračun su ušla i dinamička opterećenja od drumskog saobraćaja a računalo se sa uticajem podzemne vode i bez tog uticaja. preuzmite pun...
Autori: Dejana ĐORĐEVIĆ, Ivan STOJNIĆ, Filip MUHIĆ REZIME Cilj ovog rada je da se stručnoj javnosti prikaže model linijskog tečenja u koritu za veliku vodu koji do sada nije primenjivan u našoj inženjerskoj praksi. Reč je o modelu koji ima dvostruku namenu. Kada se raspolaže zabeleženim tragovima velikih voda, može se iskoristiti za definisanje krive protoka u domenu vodostaja koji prevazilaze granice osnovnog korita, ali je isto tako po-godan i za procenu nagiba linije energije u proračunima linijskog tečenja za protoke pri kojima se voda izliva iz osnovnog korita. Model je proveren korišćenjem rezul-tata merenja u pravolinijskom prizmatičnom laboratorij-skom kanalu Hidrauličke laboratorije u Volingfordu na-menjenom ispitivanju tečenja u koritu za veliku vodu. Razmotren je uticaj dva činioca na krivu protoka – širine plavnih površina i različite rapavosti dna glavnog korita i plavnih površina. Rezultati modela upoređeni su i sa rezultatima tradicionalnih modela koji se standardno koriste u inženjerskoj praksi. Poređenje ukazuje na to da se najbolja slaganja sa merenjima postižu upravo prime-nom modela razmene količine kretanja između glavnog korita i plavnih površina, dok se tradicionalnim mode-lom zasnovanim na podeli preseka na hidraulički homo-gene segmente vrednosti protoka značajno precenjuju. preuzmite pun...
Autori: Alen GUŠA, Maja ĐOLIĆ, Branislava LEKIĆ, Vladana RAJAKOVIĆ-OGNJANOVIĆ REZIME U okviru ovog rada analizirana je sorpcija teških metala na aktivnom uglju i zeolitu. Analizirana je sorpcija jona Ag+, Cu2+, Zn2+ pojedinačno i u smeši, kako bi se uporedile sorpcione karakteristike i afinitet u odnosu na granulisani aktivni ugalj (GAU) i prirodni zeolit. Odabrani teški metali se često mogu pronaći u industrijskim otpadnim vodama. U cilju zaštite životne sredine, ovi metali moraju biti uklonjeni iz efluenata. Teški metali u čvrstoj fazi se tretiraju kao čvrsti otpad koji se nakon adsorpcije može proslediti na dalji tretman prečišćavanja. Granulisani aktivni ugalj izabran je zbog široke upotrebe i velike efikasnosti. Za razliku od aktivnog uglja, koji je skup, prirodni sorbenti (u koje spada i zeolit) su jeftini i lako se mogu pronaći u prirodi. Cilj rada bio je upoređivanje aktivnog uglja i zeolita i analiza mogućnosti zamene aktivnog uglja zeolitom u slučaju da se zeolit pokaže dovoljno efikasnim. Ispitivan je sorpcioni kapacitet (efikasnost uklanjanja), kao i kinetika (efikasnost uklanjanja u određenom vremenskom periodu). Efikasnost sorpcije analizirana je kroz kinetiku sorpcije i izoterme. Kinetika sorpcije je analizirana pomoću modela pseudo-prvog reda (model Lagergren-a) i modela pseudo-drugog reda. Sorpcione izoterme su analizirane pomoću modela Freundlich-a, Langmuir-a i Jovanović-a. Za obradu rezultata korišćen je program „DataFit” (Oakdale engineering, USA) i prikazani podaci u okviru rezultata i diskusije su dobijeni korišćenjem ovog softvera. Analiza uzoraka je rađena na plamenim spektrometrima za atomsku apsorpciju u „Anahem” laboratoriji i Institutu za nuklearne nauke „Vinča”. Priprema uzoraka, rastvora i izvođenje eksperimenata rađeno je u laboratoriji Građevinskog fakulteta Univerziteta u Beogradu. Analizom rezultata kinetike sorpcije, utvrđeno je da se oba sorbenta...
Autor: Amra SERDAREVIĆ REZIME Primjena membranske tehnologije u procesima prečišćavanja otpadnih voda, u toku zadnjeg desetljeća dobiva sve značajnije mjesto u odnosu na druge postupke prerade otpadnih voda. Pozitivni rezultati primjene MBR tehnologije se bilježe za tretman komunalnih otpadnih voda kao i industrijskih otpadnih voda. Primjena MBR uređaja u procesu prečišćavanja procjednih voda sanitarnih deponija (filtrata) su u fazi istraživanja i zbog toga je primjena MBR uređaja za tu namjenu još uvijek dosta rijetka. Sastav i koncentracije filtrata značajno variraju ovisno o starosti deponije i vrste otpada koji se odlaže. Veoma izražene razlike i oscilacije u sastavu i količini filtrata također ovise i o nizu drugih faktora, što tretman ovakvih otpadnih voda čini još kompleksnijim. Generalan pristup upravljanju deponijskim procjednim vodama, u razvijenim zemljama, predstavlja primjenu skupa mjera i aktivnosti koji dovode do minimiziranja stvaranja procjedih voda, a za tretman se koriste različita tehničko-tehnološka rješenja. U zadnjih 10-tak godina najčešće se primjenjuje SBR tehnologija, kombinovana sa drugim postupcima predtretmana. U razvijenijim zemljama se koristi postupak višestepene reverzne osmoze (RO) sa ili bez kombinacije predtretmana sa membransko biološkim reaktorima. MBR tehnologija je testirana i kroz uređaj instaliran za prečišćavanje procjednih voda sanitarne deponije u Sarajevu. Kao primjer, prikazani su rezultati i iskustva stečena kroz primjenu MBR tehnologije na tretmanu procjednih voda. preuzmite pun...
Autor: Проф. др Љупчо ПЕТКОВСКИ РЕЗИМЕ Први проблем који се јавља у инжењерском задатку – стварање потребног простора у одређеној речној долини за одлагање флотацијске јаловине од технолошког процеса рудника, састоји се у избору најповољнијег преградног профила и оптималног типа бране (јаловишне или конвенционалне). Овај инжињерски задатак, који се заправо не може одвојити од задатка избора оптималне конфигурације пратећих објеката хидројаловшта, одликује се високим прагом неизвесности. Стога, једини могући приступ је избор методологије која се генерално састоји од четири корака: (а) избор релевантних критеријума за процену алтернатива, (б) идентификацијa одређеног броја алтернативних решења, (в) разрада варијанти на истом нивоу пројектне документације и изједњачавање варијанти према техничкој сигурности, и (г) поређење варијанти у складу са економским индикатором (обично минимизација актуелизованих трошкова) и допунска верификација избраног решења према немерљивим индикаторима (еколошким, социолошким). Чланак је илустрован резултатима истраживања најповољнијег профила и оптималне врсте конвенционалне бране у долини Штучке Реке, која треба да обезбеди користан простор од 100106 m3 за одлагање флотациске јаловине рудника Иловица у општини Босилово, у близини Струмице, на југоистоку Републике Македоније. preuzmite pun...
Autori: Nenad JAĆIMOVIĆ 1), Tina DAŠIĆ 1), Miloš STANIĆ 1), Branislav ĐORĐEVIĆ, Petar MILANOVIĆ, Nedeljko SUDAR2), Slaviša SAVIĆ3) 1) Univerzitet u Beogradu – Građevinski fakultet, 2) Zavod za vodoprivredu, Bijeljina, 3) JU Vode Srpske REZIME Hidrološki matematički modeli za modeliranje režima oticaja na slivovima postaju znatno složeniji u uslovima slivova u karstnim terenima, kod kojih je dominantna komponenta poniranja i tečenja kroz podzemnu karstnu hidrografsku mrežu. U članku se razmatra primena fizički zasnovanog, distribuiranog hidrološkog modela za simulaciju oticaja na slivovima u karstu. Model 3Dnet-HET je razvijen za simulaciju oticaja na slivu reke Trebišnjice, u uslovima veoma karstifikovanog terena, sa karstnim poljima, a proveravan je i tariran simulacijama na slivu Dabarskog polja i reke Bregave. Razvijeni model je u potpunosti zasnovan na fizičkim zakonitostima kojima se opisuje transformacija padavina u površinski i podzemni oticaj. Proračun transformacije padavina u oticaj je funkcionalno podelјen na dva osnovna dela, gde izlaz iz prvog dela predstavlјa ulaz u drugi. U prvom delu simulira se vertikalno kretanje vode i formiranje podzemnog i površinskog oticaja, na osnovu padavina i meteoroloških uslova kao ulaznih parametara. Drugi deo razvijenog hidrološkog modela predstavlјa (uslovno horizontalno) kretanje vode u karstnoj sredini. Model se pokazao vrlo uspešnim i primenljivim za analize geneze protoka u uslovima karsta, jer su analize tariranja sa periodima izvršenih osmatranja pokazali vrlo dobro slaganje zabeleženih i modeliranih hidroloških serija. Model je pogodan i za rešavanje zadataka planiranja, a posebno je dragocen u uslovima eksploatacije sistema, pod uslovom da se obezbedi dobra i operativna podrška mernim i informacionim sistemom (brza dostava podataka o padavinama, itd.). preuzmite pun...
Autor: Ognjen BONACCI REZIME U članku se razmatra uloga Hidrologije u prošlosti, danas i budućnosti. Hidrologija kao teoretska nauka, ali i praktična inženjerska disciplina koja se bavi procesima koji upravljaju punjenjem i pražnjenjem vodnih resursa kopnenih površina na Zemlji, kao i izučavanjem različitih etape hidrološkog ciklusa u novim uslovima ima sve veću ulogu. Njeno će značenje sve više rasti zbog sve većih potreba čovečanstva i životne sredine za vodom, zbog čestih vodnih katastrofa (suša, poplava, zagađenja itd.), kao i zbog njenih ograničenih resursa. Hidrologija ima brojne praktične primene i koristi mnoga znanja ostalih naučnih grana. Zbog širine njenih interesa upućena je na tesnu saradnju ne samo sa geofizičkim naučnim disciplinama, nego sve više i s društvenim naukama (Pravom, Ekonomijom, itd.). U najnovije vreme politika i pravo postali su izrazito zainteresovani za rešavanje niza problema vezanih sa vodom u kojima bitnu ulogu igraju hidrološke informacije. U članku se raspravlja o ulozi Hidrologije kao i o njenim osnovnim dilemama i stranputicama na koje nailazi upravo kao posledica sudelovanja u rešavanju brojnih vodnih problema. Jedno poglavlje analizira problematiku modeliranja u Hidrologiji. Naglašeno je da vezano s hidrološkim modelima treba samo shvatiti da oni nisu ‘lek za sve bolesti’, već samo manje ili više koristan alat. Razmatra se i problematika klimatskih promena, tj. globalnog zagrevanja i njen utjecaj na Hidrologiju. Osobita pažnja u članku je posvećena novoj interdisciplinarnoj nauci Ekohidrologiji koja integrira hidrološke procese s dinamikom živih organizama u raznim prostornim i vremenskim merilima. preuzmite pun...
Autor: Dr Miodrag JOVANOVIĆ, dipl. građ. inž. REZIME Hidraulički otpori koje izazivaju naperi svojim prisustvom u rečnom koritu eksperimentalno su ispitivani i rezultati su objavljeni u literaturi [1, 2]. Razvijen je i odgovarajući 1D računski model u kome su ugrađeni rezultati eksperimenata. U ovom radu se prikazuju rezultati provere pouzdanosti predloženog 1D modela. U tu svrhu su pomoću softvera Telemac3D obavljene numeričke simulacije kako laboratorijskog eksperimenta, tako i strujanja na hipotetičkom ,,kanalu prototipu”, čije su dimenzije 100 puta uvećane u odnosu na dimenzije laboratorijskog kanala. Zaključeno je da se predloženi 1D model može preporučiti za korišćenje u praksi, pod uslovom da se sračunate denivelacije uvećaju za 20-30 %. preuzmite pun...
Autori: Borislava BLAGOJEVIĆ, Vladislava MIHAILOVIĆ, Jasna PLAVŠIĆ REZIME U većini razvijenih zemalja, iskustva iz prakse i rezultati istraživanja, pretočeni su u standarde ili preporuke za proračun velikih voda, najčešće sa obaveznom primenom u projektovanju ili eksploataciji hidrotehničkih objekata i sistema. U ovom radu ukratko je prikazan nacrt preporuka za proračun velikih voda na izučenim slivovima metodama statističke hidrologije, koji je namenjen domaćoj stručnoj javnosti. Objašnjena je motivacija za izradu preporuka u Srbiji i dat je uvid u savremene tendencije u standardizaciji proračuna velikih voda u nekoliko odabranih zemalja. Prikazan je sadržaj nacrta preporuka, a priloženi su i glavni zaključci proširenog istraživanja u pogledu predložene metodologije za otkrivanje i postupanje sa izuzetnim vrednostima. Sumirane su predložene konkretne preporuke za osavremenjavanje postojeće, uobičajene inženjerske prakse. U radu se stručnoj javnosti predstavlja predlog teksta preporuka nastao posle prve od tri predviđene faze istraživanja, sa prevashodnim ciljem da podstakne javnu raspravu koja bi, uz stručnu recenziju, dovela do usvajanja preporuka. preuzmite pun...
Autor: Nikola ROSIĆ, Ljubodrag SAVIĆ, Dejana ĐORĐEVIĆ REZIME U ovom radu se opisuje numerička metoda za rešavanje jednačina kretanja fluida zasnovana na praćenju fluidnih delića, koja se na engleskom jeziku naziva Smoothed Particle Hydrodynamics (skraćeno SPH). Predstavljene su teorijske osnove SPH metode kao i rezultati primene ove numeričke metode u numeričkom modeliranju problema tečenja vode usled rušenja brane i odbijanja talasa od nepokretne granice. Rezultati dobijeni korišćenjem standardnog oblika SPH metode po kojem se voda tretira kao blago stišljiv fluid (WCSPH) su upoređeni sa rezultatima eksperimenta na fizičkom modelu, kako bi se dala ocena tačnosti SPH metode u predviđanju izrazito neustaljenog strujanja sa slobodnom površinom. preuzmite pun...
Autori: Svetlana NIKOLIĆ, Ljiljana MOJOVIĆ, Vesna VUJAČIĆ, Dragana MILOVANOVIĆ REZIME U periodu juni-oktobar 2012. godine izvršeno je ispitivanje kvaliteta vode reke Ibar, od Raške do Kraljeva. Izvršene su fizičko-hemijske i mikrobiološke analize uzoraka vode na pet mernih mesta duž rečnog toka, a u ovom radu su obrađeni uzorci prva tri merna mesta, odnosno obrađen je rečni tok Ibra u opštini Raška. Fizičko-hemijske analize pokazale su da pored toga što vode reke Ibar zvanično pripadaju II klasi voda, postoji više parametara po kojima vode Ibra pripadaju III klasi voda. Rezultati mikrobioloških analiza pokazuju da je na većini mernih mesta ukupan broj koliformnih bakterija u 100 ml iznosio 24.000 što svrstava ove vode u IV klasu boniteta, osim u junu i julu mesecu kada je taj broj opao na 3.800 što odgovara II klasi boniteta. Dobijeni mikrobiološki rezultati ukazuju na dominantno fekalno zagađenje domaćinstava i poljoprivrednih farmi. preuzmite pun...
Autor: Nenad JAĆIMOVIĆ, Dušan KOSTIĆ, Slobodan GRAŠIĆ, Nenad NENADIĆ REZIME U radu su analizirani mogući uticaji izgradnje kaskade protočnih hidroelektrana na deonici reke Ibar između Raške i Kraljevana kvalitet vode, kao jedan od mogućih aspekata uticaja ovih objekata na životnu sredinu. Analizom raspoloživih podataka o kvalitetu vode reke Ibar, najpre je urađena ocena ekološkog i hemijskog statusa. Utvrđeno je da se na posmatranom delu vodotoka ekološki status može oceniti umerenim, pri čemu se ocena može smatrati pouzdanom, dok je hemijski status ocenjen dobrim. Kvantitativna procena uticaja na kvalitet vode je urađena primenom dvojnog pristupa: 1) primenom hidrodinamičkog modela sistema HE, kojim je simuliran očekivani termički režim u planiranim akumulacijama, i 2) primena „metode analogije“ u odnosu na procese koji su evidentiranina postojećoj akumulaciji „Ćelije“. Rezultati ukazuju da će planirane akumulacije na Ibru predstavljati niz akvatičnih ekosistema koji će se ponašati i funkcionisati kao prelazni oblik između rečnih i jezerskih sistema. Pri tome, neće biti uslova za formiranje stabilne termičke stratifikacije vode u toplijem delu godine, što će usloviti nemogućnostpotpune realizacije eutrofikacionog potencijala, koji nesumnjivo postoji, imajući u vidu sadržaj makroelemenata u vodi reke Ibar u postojećim uslovima. preuzmite pun...
Autor: Đulija BORELI – ZDRAVKOVIĆ REZIME Najznačajnija istraživanja iz domena korišćenja i zaštite od podzemnih voda vezana su za takozvanu kontaktnu zonu vodnih tela površinske i podzemne vode. Iz tog razloga pravilan pristup kod simulacije hidrauličke uloge reke u sistemu vodorazmene reka-akvifer, predstavlja posebno značajan i delikatan detalj. Rad daje analizu mogućih zamki i grešaka koje se javljaju kod zadavanja ovog graničnog uslova. Na ilustrativan način, a na osnovu dugogodišnjeg iskustva autora, daju se odgovori na dileme koje se otvaraju kod simulacije ovog graničnog uslova, odnosno kod prenošenja realnih uslova iz prirode u uprošćene hidrodinamičke modele izdani. Rad sadrži kratke teorijske osnove, izradu koncepcijskog modela- primera za kvantifikaciju uticaja vertikalne diskretizacije, zaključke i preporuke. Razmatrana tematika ima poseban značaj kada se modeli koriste kao podloga za definisanje drenažnih-zaštitnih sistema ili sistema vodosnabdevanja oslonjenih na rešenja obalske filtracije. preuzmite pun...
Autori: Vladislava BARTOŠ DIVAC, Vanja VUKELIĆ, Prof. dr Stevan PROHASKA, dr Brankica MAJKIĆ-DURSUN REZIME Cilj ovog rada je prikaz raspoloživih vodnih resursa na teritoriji AP Vojvodine, odnosno osnovnih elemenata jednačine bilansa na nivou prosečnih višegodišnjih vrednosti. Vrednosti parametara vodnog bilansa prikazane su numerički, po bilansnim jedinicama i za celu teritoriju AP Vojvodine i grafički u vidu GIS karata za teritoriju AP Vojvodine. U radu su prikazane prosečne višegodišnje vrednosti padavina, stvarne evapotranspiracije i oticaja i teorijske vrednosti za različite verovatnoće pojave godišnjih suma padavina, srednjih godišnjih protoka i minimalnih srednjemesečnih protoka. preuzmite pun...
Autori: Brаnislаv BABIĆ, Dušаn PRODANOVIĆ, Miloš STANIĆ REZIME Mnogа vodovodnа preduzećа i dаlje neefikаsno uprаvljаju vodovodnim distributivnim sistemimа (VDS) sа znаčаjnim gubicimа vode i prihodа. Ovаj rаd prikаzuje jednu od metodologijа zа prorаčun efekаtа implementаcije uprаvljаnjа pritiskom u zonаmа VDS (OZB), nа primeru Požаrevcа. Akcenаt je nа proceni uštedа u potrebаmа zа vodom usled smаnjenjа pritiskа. Rezultаti pokаzuju dа primenа metode, kojа pretpostаvljа dа su i gubici vode i potrošnjа vode zаvisni od pritiskа, dаje boljа predviđаnjа ukupnih uštedа usled smаnjenjа pritiskа. preuzmite pun...
Autor: Andrijana TODOROVIĆ, Jasna PLAVŠIĆ REZIME U ovom radu su analizirane mogućnosti paketa hidroloških modela HEC-HMS za kontinualne hidrološke simulacije poređenjem rezultata tri različito postavljena modela sa osmotrenim hidrogramima. Modeli su formirani za sliv reke Kolubare do hidrološke stanice Beli Brod. Slaganje simuliranih i osmotrenih hidrograma kvantifikovano je preko nekoliko pokazatelja kvaliteta modela. Rezultati u ovom radu ukazuju na neke nedostatke i ograničenja HEC-HMS-a u primeni za kontinualne hidrološke simulacije. preuzmite pun...
Autor: Dr Dragan KALUĐEROVIĆ Rezime Od 1983. godine sistemi vodosnabdevanja u SAD se sve više oslanjaju na podzemno skladištenje vode za piće kako bi se zadovoljile rastuće raznovrsne potrebe u zavisnosti od lokacije. Skladištenje se ostvaruje preko bunara za “skladištenje podzemne vode i njeno zahvatanje – ASR” (engl. Aquifer Storage Recovery)” ili bunara dvojne namene. ASR bunari skladište vodu u odgovarajuće izdani tokom vlažnih meseci i uopšte u periodima kada je voda dostupna, i zahvataju uskladištenu vodu iz istih bunara tokom suša, vršnih potreba i uopšte kada je uskladištena voda potrebna. Preko 100 ASR bunarskih polja (oko 500 bunara) je sada u funkciji u najmanje 22 države USA. ASR se sada implementira u mnogim drugim zemljama. Glavni vodič ASR implementacije je bio ekonomski faktor s obzirom da ASR rešenja obično smanjuju troškove ulaganja u razvoj vodosistema za najmanje 50%. preuzmite pun...
Autor: Rastko PETROVIĆ, Igor JEMCOV, Dušan POLOMČIĆ REZIME U cilju utvrđivanja rezervi podzemnih voda i analize uslova zaštite u periodu 2012. i 2013. godine, sprovedena su detaljna hidrogeološka istraživanja na području izvorišta Jasik (opština Batočina). Uspostavljen je sistem monitoringa, čiji je rezultat predstavljao prikupljanje detaljnih hidrogeoloških podataka. Za potrebe analize, izrađen je hidrodinamički model, na osnovu koga je simulirano kretanje podzemnih voda, odnosno, utvrđene zone sanitarne zaštite. Pored navedenog, za potrebe utvrđivanja uslova zaštite podzemnih voda, bilo je neophodno utvrditi podložnost aluvijalne izdani izvorišta Jasik zagađenju. Polazeći od činjenice da je na širem području izvorišta razvijena izdan međuzrnske poroznosti, za ocenu podložnosti podzemnih voda zagađenju izabrana je nemačka metoda – GLA, kojom je predviđeno da bude izvršena ocena zaštitne funkcije povlatnih slojeva. Uzimajući u obzir nivo podloga, kojima se raspolagalo, kao i svrsishodnost analize, konstatovano je da je primenjena metoda (GLA) u potpunosti adekvatna i primenljiva prilikom rešavanja sličnih primera u praksi. preuzmite pun...
Autor: Goran SEKULIĆ i Branislav ĐORĐEVIĆ REZIME U skladu sa tendencijama u svetu, i u regionu Balkana se pristupa intnezivnom korišćenju obnovljivih izvora energije. Međutim, taj zaokret u energetskoj politici nije bio propraćen odgovarajućim istraživanjima, koja bi dala potrebne podloge za realnije analize moguće proizvodnje takvih postrojenja i njihov uticaj na okruženje. Taj nedostatak podloga je posebno izražen u slučaju malih hidroelektrana (MHE). U članku se na primerima iz Crne Gore razmatraju hidrološke podloge koje su neophodne za pouzdanije određivanje proizvodnje MHE i ocenu njihovog uticaja na okruženje. Pokazuje se da vremenska neravnomernost protoka veoma bitno utiče na planiranje MHE i određivanje njihove moguće proizvodnje. Uticaj neravnomernosti protoka na performanse MHE je mnogo veći no što se smatralo. Rasprostranjena praksa da se proizvodnja MHE određuje na bazi oskudnih podloga o prosečnim protocima dovodi do pogrešnih investicionih odluka, jer će u realnim uslovima proizvodnja MHE biti znatno manja. Posebno se razmatra veoma bitna podloga za planiranje MHE – kriva trajanja dnevnih protoka. Analiziraju se njene karakteristike i vrše uopštavanja sa gledišta primene pri odlučivanju o građenju MHE. Definišu se i vrlo važni principi, kriterijumi i ograničenja o uklapanju MHE u ekološko, socijalno i drugo okruženje. preuzmite pun...
Autor: Amra SERDAREVIC REZIME Sve strožiji kriteriji u pogledu zahtjeva za prečišćavanjem otpadnih voda uvjetuju brzi razvoj i primjenu tehnoloških inovacija u domenu tehnologija za prečišćavanju otpadnih voda. Barijere u primjeni su često percepcija nove tehnologije u okruženju gdje se implementira, sa svim izazovima i modernom opremom, ali i troškovi koji prate uvođenje novih tehnologija. Membranski procesi u prečišćavanju otpadnih voda spadaju u modernu tehnologiju, koja dobija značajnu ulogu u toku zadnjih desetak godina, osobito usljed sve većeg problema nedostatka pitke vode i strožijih zahtjeva u pogledu kvaliteta efluenta, te potrebe smanjenja veličine uređaja koji se sve više lociraju blizu izvora/naselja ili u samom naselju. Membranski procesi, čija primjena datira već od 1960 godine, od početka su bili praćeni izuzetno visokim kapitalnim troškovima, zbog visoke cijene membrana i prateće opreme. To je, uglavnom, bio i glavni uzrok sporijeg prihvatanja ove tehnologije kod krajnjih korisnika. Ubrzan razvoj proizvodnje membrana, istraživanja i iskustva sa uređaja u pogonu, omogućili su primjenu sve kvalitetnijih membrana, njihov duži vijek trajanja, uz znatno smanjenje cijena ukupnih troškova. U radu je prikazan razvoj i primjena MBR tehnologije sa osvrtom na dosadašnje rezultate istraživanja te sadašnji status i trend u primjeni MBR tehnologije u svijetu. preuzmite pun...
Autor: Emina HADŽIC REZIME Široko je prihvaćeno da globalno zatopljavanje ima značajan utjecaj na vodne resurse. Ovaj uticaj se može reflektirati na različite načine, ovisno od mikroklimatskih uvjeta, morfoloških osobenosti terena te antropogenog učinka. S tim u vezi, svako istraživanje koje analizira određenu, karakterističnu morfološku cjelinu, poput kockica mozaika, doprinosi globalnom prepoznavanju učinka klimatskih promjena na vodne resurse. Za prostor Sarajevske kotline, koji predstavlja planinsko kotlinsku morfološku cjelinu, orografski dobro izolovanu od direktnih antropogenih utjecaja, analiziran je utjecaj temperaturnih i padavinskih oscilacija na riječne proticaje rijeke Bosne i rijeke Miljacke, za period od 1926. do 2010. Podaci o temperaturama i padavinama su razmatrani za duži instrumentalni period (1888-2010). Rezultati izvršenih analiza su pokazali da, premda je evidentirano povećanje temperature zraka u instrumentalnom periodu, te blago povećanje u količini padavina, riječni protoci na analiziranim rijekama u promatranom periodu se nisu značajno mijenjali. preuzmite pun...
Autor: Ristić ratko, Boris Radić, Veliša Miljanović, Milanko Ljujić, Ivan Malušević REZIME Negativni uticaji na životnu sredinu u ski-centrima Srbije imaju veoma naglašene estetske, funkcionalne i finansijkse posledice, što je uočljivo na primeru ski-centra “Stara planina”. Izgradnja ski-staza utiče na degradaciju zemljišnog pokrivača. Određene aktivnosti povećavaju erozionu produkciju i pronos nanosa: čiste seče; transport trupaca niz nagib; izgradnja puteva i masivni iskopi. Nedostatak mera za zaštitu od erozije, posebno u periodu april-oktobar, dovodi do različitih oblika deformacija terena, ako što su: brazde, jaruge, klizišta, osuline. Adekvatna zaštita ugroženih restauracija i protiverozione zaštite, od nivoa izrade planske i tehničke dokumentacije, do kasnije izgradnje objekata. preuzmite pun...
Autor: Milan STOJKOVIC, Jasna PLAVŠIC, Stevan PROHASKA REZIME U ovom radu analizirane su dugoročne promene u vremenskim serijama oticaja. Razmatrano je prisustvo trenda i višegodišnjih vodnih i sušnih ciklusa. Analiza trenda vršena je standardnim Mann-Kendall testom, a pored toga trend je analiziran korišćenjem tzv. multi-vremenskog pristupa u kojoj se trendovi računaju za podserije različitih početaka i dužina. Analiza je sprovedena na standardizovanim i osrednjenim serijama sezonskih i godišnjih proticaja na reci Savi na stanicama Zagreb i Sremska Mitrovica za period 1926-2005. Kada se posmatra ceo period, zaključuje se da je trend sezonskih i godišnjih proticaja na reci Savi opadajući. Trendovi godišnjih proticaja u širem području (Dunav, Velika Morava, Lim) su u skladu sa ovim rezultatima, dok reka Tisa poseduje rastuće trendove godišnjih proticaja. Multi-vremenskom analizom pokazano je da se trend razlikuje za različite podserije. Na smer i nagib trenda vremenskih serija utiče dužina serije kao i položaj podserije unutar cele serije. Promena smera i nagiba trenda ima ciklični karakter što odgovara smenama višegodišnjih vodnih i sušnih perioda. preuzmite pun...
Autor: Prof. dr Stevan PROHASKA Dragan ÐUKIC, dipl. met. Vladislava BARTOŠ DIVAC, dipl. gra. inž. Nedeljko TODOROVIC, dipl. met. Nikola BOŽOVIC, dipl. fiz. Oliver ANÐELKOVIC, dipl. inž geol. REZIME Ovaj rad predstavlja nastavak istraživanja karakteristika jakih i dugotrajnih kiša koje su se pojavile tokom perioda april-septembar 2014. godine na teritoriji Republike Srbije. Predmet istraživanja je analiza prostornog rasprostiranja i statističke značajnosti mesečnih i maksimalnih dvomesečnih, tromesečnih i šestomesečnih suma padavina. U radu su prikazani sinoptička situacija i razvoj vremena u Srbiji i na Balkanu koji su izazvali pojavu ekstremnih padavina i poplava na teritoriji Srbije. Za sve mesece unutar razmatranog perioda dat je, na bazi podataka sa oficijelnih kišomernih stanica, prostorni prikaz rasporeda ostvarenih suma mesečnih padavina u 2014. godini. Statistička značajnost suma padavina data je na glavnim meteorološkim stanicama (GMS) Republičkog hidrometeorološkog zavoda Srbije. Posebna pažnja posvećene je identifikaciji i kvantifikaciji statističkih izuzetaka u razmatranim serijama mesečnih i maksimalnih dvomesečnih, tromesečnih i šestomesečnih suma padavina. Za ocenu statističke značajnosti razmatranih suma padavina korišćena je klasična procedura prilagođavanja teorijskih funkcija raspodele verovatnoće realizovanim serijama podataka. Kvantitativni pokazatelji statističke značajnosti ostvarenih suma padavina u 2014. godini iskazani su preko povratnih perioda. preuzmite pun...
Autor: Stevan PROHASKA, Dragan UKIC, Vladislava BARTOŠ DIVAC, Nedeljko TODOROVIC, Nikola BOŽOVIC REZIME U ovom radu dat je prikaz karakteristika kiša u kišnim epizodama u periodu april-septembar 2014. godine, koje su izazvale pojavu poplava na teritorije Republike Srbije, od kojih su poplave u maju i septembru bile katastrofalne. Prikazani su i meteorološki uslovi pre i za vreme poplava. Za analizu karakteristika kiša korišćeni su oficijeni podaci o časovnim vrednostima padavina samo na glavnim meteorološkim stanicama (GMS) Republičkog hidrometeorološkog zavoda Srbije. Za prostornu prezentaciju jednodevnih, dvodnevnih i trodnevnih suma korišćeni su svi raspoloživi podaci na oficijelnim kišomernim stanicama. Statistička značajnost registrovanih maksimalnih intenziteta u toku analiziranih kišnih epizoda u navedenom periodu ocenjena je pomoću rezultata najnovih obrada kiša jakog intenziteta koje su urađene za sve pluviografe glavnih meteoroloških stanica, a za periode od kada pluviograf radi do zaključno sa 2014. godinom. Za sve kišne epizode prikazane su ukupne padavine u vidu karti izohijeta. Sumarne krive kiša prikazane su uporedo sa HTP zavisnostima (zavisnost visina padavine u funkciji trajanja kiše i povretnog perioda) na GMS koje su se nalazile blizu centara kiša za razmatrane kišne epizode. Na istim GMS prikazani su i numerički pokatelji značajni za sagledavanje statističke značajnosti kiša koje su izazvale poplave. preuzmite pun...
Autor: Miodrag JOVANOVIC, Dušan PRODANOVIC, Jasna PLAVŠIC, Nikola ROSIC REZIME U ovom radu se razmatra problematika izrade karata ugroženosti od poplava, sa osvrtom na metodološka načela i konkretne probleme primene tih načela u praksi.Kao ilustrativan primer korišćena je izrada karata ugroženosti od poplava na području opštine Čačak. Izneta su iskustva u vezi sa rešavanjem niza problema koji su se javili u toku realizacije ovog projekta. preuzmite pun...
Autor: Jovanović Miodrag Sažetak Članak nema sažetak. preuzmite pun...
Autor: Branislav Đorđević Sažetak Članak nema sažetak. preuzmite pun...
Autor: Rudić Dragan Sažetak Članak nema sažetak. preuzmite pun...
Autor: Bruk Stevan Sažetak Članak nema sažetak. preuzmite pun...
Autor: Božić Mile, Rujević Dejan, Nikolić Goran Sažetak Članak nema sažetak. preuzmite pun...
Autor: Iljovski Ilija, Cukaliev Ordan Sažetak Članak nema sažetak. preuzmite pun tekst...
Autor: Dašić Tina Sažetak Članak nema sažetak. preuzmite pun...
